Leren is hetcognitieve proces van het zich eigen maken van nieuwe, of het aanpassen van bestaande,kennis,gedrag,vaardigheden, procedures, inzichten ofwaarden. Leren kan het synthetiseren (samenvoegen) van verschillende soorteninformatie inhouden. Demogelijkheid om te leren bezitten zowel mensen,dieren als sommige machines. Computers kunnen dankzijalgoritmes encomputerprogramma's leren, en zo nieuwe functionaliteiten krijgen.
Er is een onderscheid tussenincidenteel enintentioneel (schools) leren. Incidenteel leren kan bijvoorbeeld ontstaan tijdens het voorlezen of televisiekijken.Intentioneel leren is gericht op het in een bepaalde tijd bereiken van een van tevoren bepaald kennis- en vaardigheidsniveau, in hetonderwijsleerdoel ofeindterm genaamd.
Het Nederlandsewerkwoord 'leren'betekent zowel het opdoen van kennis door de leerling, als de kennisoverdracht door de leraar. Het Duits, het Engels en het Frans hebben daar twee afzonderlijke woorden voor: respectievelijklernen enlehren,learning enteaching,apprendre enenseigner. Dit lemma richt zich op de eerste betekenis, de verwerving van vaardigheden en kennis in alle mogelijke contexten, en behandelt de verschillende vormen van 'leren' zoals die zijn gedefinieerd in depsychologie.
In de psychologie[1] (zie ookleerpsychologie) en biologie[2] is leren een belangrijk object van studie. Nieuwekennis wordt opgeslagen in dehersenen, aangeduid alsgeheugen. Leerprocessen veranderen de manier waarop mensen denken, voelen, waarnemen en zich gedragen. Deze processen zijn gebaseerd opfysieke veranderingen in de hersenen, meer specifiek decircuits die gebruikt worden bij hetwaarnemen,bewegen, denken en plannen van menselijk gedrag. De mogelijkheid tot leren hangt direct samen met deze vervormbaarheid ofneurale plasticiteit van de hersenen. Menselijke leerprocessen zijn deels de elementaire vormen van leren die ook bij andere diersoorten voorkomen, zoalshabituatie,inprenting en (gedeeltelijk)socialisatie, en deels vormen van leren die uniek zijn voor demens.
- onbewust leren ofactivatieleren, de meest elementaire vorm van leren, een leerproces dat niet of nauwelijks onder woorden is te brengen: het leren door te doen. Het gebeurt gaandeweg, door imitatie van anderen.
- bewust leren, het bewust op een rijtje krijgen om welke feitenkennis het gaat, welke regels daarbij horen, hoe men deze interpreteert en welke aanpassingen in het gedrag daarbij nodig zijn. Bij bewust leren wordt een situatie gecreëerd waarbij het leren zelf de centrale activiteit is. Door bewust hiermee om te gaan worden de diverse opties zichtbaar. De situatie wordt transparant en biedt daarom mogelijkheden tot leren.
Er zijn globaal vier vormen van leren:perceptueel leren,motorisch leren,associatief leren en het leren begrijpen van relaties of samenhang:
- perceptueel leren heeft te maken met het herkennen encategoriseren van objecten in de omgeving, bijvoorbeeld tafels, dieren, planten, gebouwen,gezichten;
- motorisch leren ofperceptueel-motorisch leren, betreft het aanleren van vaardigheden als fietsen, tennissen, eten met vork en mes, autorijden;
- associatief leren betreft het aanleren vanassociaties tussengedrag en bepaaldeprikkels in de omgeving. Het wordt ook wel aangeduid als stimulus-respons-leren ofconditionering. Veel aangeleerde vormen van affectief gedrag, en daarbij optredendeemoties als vrees, agressie of een prettig gevoel, zijn gebaseerd op deze elementaire vorm van leren;
- relationeel leren, de meest complexe vorm van leren: het leren begrijpen van de relaties tussenindrukken of prikkels in de omgeving, zoals de voorwerpen in een kamer en hun ruimtelijke relaties. Het heeft ook betrekking op de relatie tussen episodes, dat wil zeggen gebeurtenissen die in detijd plaatsvinden, of de relatie tussen prikkels die afkomstig zijn van verschillende zintuigen zoalsgeluid,visuele waarneming,tast.
Leerprocessen verlopen deelsbewust en deelsonbewust. De bewuste vorm wordt ook welelaboratieleren genoemd, de tweede vormactivatieleren.[3] Deze termen sluiten aan bij het onderscheid tussen twee soorten geheugensystemen, respectievelijk eenexpliciet geheugen en eenimpliciet geheugen. Elaboratieleren gaat gepaard met vorming van nieuweverbindingen in de hersenen, terwijl activatieleren het versterken van bestaande verbindingen in de hersenen inhoudt. Het oefenen (herhaald uitvoeren) van bepaaldecognitieve taken zoalsrekenen,taal, geheugentaken en motorische taken, gaat gepaard met een snellere en efficiëntere uitvoering van die taken, waarbij zijautomatischer, dus met mindermentale inspanning verlopen.
Een hoofdstuk apart in de leerpsychologie is het taalleren, of juister detaalverwerving. Het leren van een taal, zowel demoedertaal als eenvreemde taal, verloopt vooral in de kinderjaren schijnbaar moeiteloos en snel. Dit lijkt paradoxaal, omdat juist in deze periode de vorming vanconnecties in dehersenen nog in volle gang is, en nog lang niet is voltooid. Daarom hebben sommige onderzoekers gesuggereerd, dat taalleren berust op hetzij een aangeboren mechanisme, op een kritieke periode, of op een soorttaalinstinct.[4]
Leerprocessen blijken ten slotte op hogere leeftijd minder snel en efficiënt te verlopen dan op jongere leeftijd, als gevolg vancognitieve veroudering.
Dewestersewetenschap leert volgens twee principes:
- deductie (rationalisme); en
- inductie (empirisme).
Zie verder het lemmawetenschapsfilosofie.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑Carlson, N.R. (2001)Foundations of Physiological Psychology, fifth edition. Allyn and Bacon, Boston, USA.
- ↑Markovitsch, H.J. (2000)Neuroanatomy of Memory In: E. Tulving & F.I.M. Craik (Eds). The Oxford Handbook of Memory (p. 465-484). New York.
- ↑Graf, P. & Mandler, G. (1984). Activation makes words more accessible, but not necessarily more retrievable. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 23, 553-568.
- ↑Deacon, T.W. (1997). The Symbolic Species. W.W. Norton & Company. New York.
