| Land van Voorne | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| zelfstandige heerlijkheid binnen hetHeilige Roomse Rijk | |||||
| |||||
| Algemene gegevens | |||||
| Hoofdstad | Brielle | ||||
| Regering | |||||
| Regeringsvorm | vrije heerlijkheid | ||||
| Staatshoofd | Vrijheer | ||||
Hetland van Voorne van Zeeland was tot 1371 een zelfstandig gebied en na de verbinding met hetgraafschap Holland eenbaljuwschap binnen dat graafschap. Het historische land Voorne was groter dan het huidige eilandVoorne.
SindsDirk II van Zeeland Van Voorne (overleden 1227/9) waren deheren van Voorne tevensburggraaf vanZeeland.
De laatsteheer van Voorne was de in 1337 overledenGerard van Voorne. Zijn zoonAlbrecht II van Voorne was al in 1331 overleden bij een toernooi in Engeland. Gerard verzocht in 1336 de gravin van Holland om na zijn dood de voogdij op zich te nemen over zijn kleindochter Janne. Deze Janne erfde via haar moeder in 1340 ookBergen op Zoom, waarmee de mogelijkheid ontstond tot de vorming van een belangrijke macht aan de monding van de Maas. Janne huwdeJan van Valkenburg, een jongere broer vanDirk IV van Valkenburg die weer gehuwd was metMachteld van Voorne. De combinatie Valkenburg-Bergen op Zoom-Voorne hield echter geen stand. Janne van Voorne overleed in 1349 en haar tante Machteld van Voorne in 1372. Hierna kwam het land van Voorne inpersonele unie met het graafschap Holland. Dat Voorne niet als een deel van Holland werd beschouwd blijkt nog in 1559 bij de aanstelling vanWillem van Oranje totstadhouder. Hij wordt namelijk benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, West-Friesland en Voorne. Voorne werd dus in één adem genoemd met de andere provincies.
Deambachtsheerlijkheden in het baljuwschap land van Voorne waren:
I. Oost-Voorne:
Dehoge heerlijkheden Heenvliet, Abbenbroek en Naters vielen niet onder het gezag van de baljuw.
II. West-Voorne:
III. Zuid-Voorne
Deheerlijkheid Grijsoord met Oude- en Nieuwe-Tonge was een afzonderlijk baljuwschap in personele unie met het baljuwschap Voorne. De vrije heerlijkheid Klinkerland viel niet onder het gezag van de baljuw.
Hoe groot was het Land van Voorne eigenlijk en hoe zag het eruit?Dat hangt samen met de vraag hoe groot het eiland Voorne toen was.[2]We weten dat het eiland vóór het jaar 1200 groter was dan het huidigeVoorne. Het omvatte in elk geval het huidige eiland Voorne en het grootste deel vanGoeree-Overflakkee. Die gebieden werden later aangeduid met de namenWestvoorne (Goeree) enZuidvoorne (Flakkee).
Conventionele historische kaarten geven weinig soelaas. Volgens een kaart van Digischool[3] bestaan Zeeland en Voorne rond 1100 eigenlijk niet. Afgezien van een aantal kleine eilandjes is er alleen water. Een deel van het huidige Voorne is ingetekend met de plaatsBrielle erop. Over hoe het gebied er werkelijk uitzag zijn de opvattingen de laatste jaren sterk gewijzigd.Henk Berendsen publiceerde in 2005 een geologische kaart van Nederland rond het jaar 700.[4] Als die kaart klopt dan neemt het grondgebied van Voorne spectaculair toe.Dan zou het toenmalige eiland Voorne geheel het huidigeVoorne, het grootste deel vanGoeree-Overflakkee, geheelSchouwen-Duiveland en een deel vanTholen omvatten, inclusief de tussenliggende eilanden en wateren, die in die tijd voor het grootste deel land waren. Het zou het gehele gebied tussen de rivier deMaas, de (Ooster)schelde en deBernisse, deWidele[5] en deStriene beslagen hebben. Het eiland Voorne zou dan samengevallen zijn metZeeland Beoostenschelde
We kunnen zeggen datdr.Berendsen Voorne boven water heeft gehaald.
Na 700 zijn er wel veranderingen geweest. Destrandwal moet doorgebroken zijn ter hoogte van waar later deGrevelingen kwam te liggen. Daar zou deSunnimeri[6] moeten liggen. De doorbraak ter hoogte van het huidigeHaringvliet werd groter.Stormvloeden, zoals die van1014 en1134 richtten veel schade aan in het gebied. De genadeslag voor het oude Voorne kwam aan het begin van de 13e eeuw. Rond1214 ontstond hetHaringvliet als gevolg van een serie zware stormen enoverstromingen.[7] Ook deGrevelingen werd in die periode (“12e en 13e eeuw”) veel groter dan daarvoor[6]
Een deel van de in de 13e eeuw ondergelopen gebieden is in de daarop volgende eeuwen doorinpoldering ofIndijking weer terug gewonnen.
Deze visie op de omvang van Voorne verklaart een aantal historische gegevens die op de traditionele kaart ongerijmd lijken.
Op de nieuwe kaart lag de plaatsPoortvliet op het huidigeTholen lang geleden op Voorne. Dat verklaart waarom de familieVan Voorne inderdaadVan Voorne kon heten, hoewel hunstamslot in Poortvliet lag.[8]
Tolheffing bijGeervliet op het eilandPutten (Direct oostelijk van de plaats waar deBernisse uitstroomt in deMaas, tegenover de meest noordoostelijke punt van Voorne) door graafFloris III van Holland leidde tot een oorlog tussen Holland en Vlaanderen.[9] Op de traditionele kaart konden schippers de tol eenvoudig ontwijken door langs de andere kant vanPutten te varen voor demaasmond, of zuid langs het kleine Voorne om bij zee te komen. Op de nieuwe kaart waren ze gedwongen de rivier te volgen langsGeervliet. Die tolheffing leidde in 1167 tot hetVerdrag van Brugge.
Ook eeneerder geval van tolheffing doorDirk III van Holland inVlaardingen rond het jaar 1018 zou zinloos zijn op de conventionele kaart. Schippers die deMaas op of af wilden zouden met een wijde boog omVlaardingen heen kunnen varen. Die tolheffing leidde in 1018 tot deSlag bij Vlaardingen.
In deRomeinse Tijd noemtJulius Caesar in zijnCommentarii de bello Gallico deSchelde eenzijrivier van deMaas[10] Dat heeft in het verleden tot debat geleid. Men dacht dat hij zich “vergist” zou hebben.[11]Caesars woorden zijnconsistent met de moderne kaarten. Kennelijk vond hij deStriene een deel van deSchelde.
