Voor de in 2019 gevormde gemeente zieAltena (Nederlandse gemeente)| Heerlijkheid Altena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Leen van hetgraafschap Holland | |||||
| |||||
| |||||
| Kaart | |||||
 | |||||
| Atlas van Blaeu (1665) | |||||
| Algemene gegevens | |||||
| Talen | Nederlands | ||||
| Regering | |||||
| Regeringsvorm | Heerlijkheid | ||||
| Dynastie | Huis Altena,huis Horne | ||||
HetLand van Altena is een historische landstreek en voormaligeheerlijkheid in het noorden vanNoord-Brabant. Het gebied wordt in het noorden begrensd door deAfgedamde Maas en deBoven-Merwede, in het westen door deBiesbosch en in het zuiden door deBergsche Maas en in het zuidoosten door hetLand van Heusden. De hele streek maakte vroeger deel uit van deGroote of Hollandsche Waard.
Plaatsen in dit gebied zijnAndel,Giessen,Rijswijk,Woudrichem,Uitwijk,Waardhuizen,Almkerk,Sleeuwijk,Nieuwendijk,Werkendam,Hank,Vierbannen enDussen. De centrale stad van het gebied is Woudrichem.
De naam Altena lijkt van topografische oorsprong te zijn. In een oorkonde uit 966 wordt gesproken over een hoevein comitatu Testrebatensi super fluvio Huoltena, in het graafschapTeisterbant boven de rivier Huoltena,[1] met als betekenis waarschijnlijk Hout-water.[2] Vanaf 1198 vindt men de vormen Holtena, Outhena, Authena, Houtena, Hautenay, Houtenna, Outhana, Othenay, Althena en Altena. Of en hoe er een verband was met hetgraafschap Altena in Westfalen is niet duidelijk.[3]
De zetel van de heren van Altena was hetkasteel Altena teAlmkerk, een vroegmiddeleeuwsmottekasteel dat volgens bodemonderzoek tot de 9e eeuw terugging.[3]
In de 12e eeuw gaan Dirk II van Altena met zijn zoon Boudewijn op kruistocht met graafFloris III van Holland. Boudewijns zoonDirk III sterft kinderloos en deheerlijkheid Altena gaat over naar zijn zwagerWillem van Horne. De Heren vanHorne noemen zich sindsdien ook Heer van Altena.[3]
Het uiterst westelijke deel van de Bommelerwaard bestond omstreeks 1200 uit een aantal eilanden die gescheiden werden door kreken. In 1264 werd het gebied doorWillem II van Horne, Heer van Altena, in bruikleen gegeven aan decisterciënzerabdij van Villers. De monniken trokken zich In 1333 terug, wat bleef was het 13e-eeuwse ontginningspatroon en de naamMunnikenland.
In 1332 komt het leenheerschap onder degraven van Holland. Na de dood vanGerard van Horne bij deslag bij Stavoren in 1345 ging het land van Altena over opWillem V van Horne. Deze Willem stierf waarschijnlijk al snel in 1357 met een pasgeboren zoon als erfgenaam. Echter, twee maanden voor zijn dood was hij geen heer van Altena meer, omdat dit was ontnomen door zijn jongere broerDirk Loef van Horne. Deze werd op 3 april 1357 door de hertogWillem van Beieren beleend met het heerschap over Altena en Munnikenland.
Het westelijkste eiland van Munnikenland werdMilites Insula Artusii genoemd, ofwel het Eiland van Ridder Artus. Door Dirk Loef werd hier in 1358-1375 hetSlot Loevestein gebouwd.
Na elf jaar verloor Dirk Loef zijn leen. Door toedoen van de nieuwe hertog van Holland,Albrecht werd het teruggegeven aan zijn neefWillem VII van Horne. Het slot bleef wel zijn eigendom, maar hij mocht het niet aan anderen dan aan de heer van Altena verkopen.
Na de dood vanFilips van Montmorency, graaf van Horne (1568) kwam het land in 1589 aan deStaten van Holland.
Na de oprichting van deBataafse Republiek kwam het in 1798 bij hetDepartement van de Dommel. Sedert de oprichting van hetVerenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 maakt het Land van Altena deel uit van de provincie Noord-Brabant, hoewel het gebied een sterk protestants karakter heeft.
De grens van het Land van Altena met het Land van Heusden is nog terug te vinden op de Maasdijk tussenVeen en Andel. Daar staan twee grenspalen opgespeld, de zogenaamde "kaaipalen" uit 1765. Hierop staan de symbolen van het Land van Altena (twee vissen) en die van het Land van Heusden (een wagenrad) afgebeeld.
Het gebied was sterk geïsoleerd en zowel Zuid-Holland als Noord-Brabant waren slechts met pontveren te bereiken. In 1931 kwam deBrug bij Keizersveer tot stand en in 1961 werd de brug bijGorinchem geopend, terwijl er reeds in 1904 een vaste oeververbinding tot stand kwam bijGiessen, waar deMaas werd afgedamd. In hetzelfde jaar werd deBergsche Maas gegraven, en sinds die tijd spreekt men van hetLand van Heusden en Altena, dat de benedendorpen van het Land van Heusden omvat, alsmede het Land van Altena.
| Periode | Naam | Opmerkingen |
|---|---|---|
| voor 1143 - na 1172 | Dirk I | Mogelijk uit het huis van de heren vanUitwijk |
| na 1172 - na 1189 | Dirk II | Zoon |
| na 1189-1200 | Boudewijn | Zoon; getrouwd met Margaretha vanBorn; heer van Altena enBrustem |
| 1200-1236/46 | Dirk III | Zoon; heer van Altena,Kortessem, Brustem,Waalwijk, Weerden,Muiden,Hedel,Baarle,Meeuwen,Drunen etc. |
| 1236/46-1264 | Willem I van Horne | Zwager; getrouwd met Heilwig van Altena |
| Zie verder:Lijst van heersers van Horne | ||
