| Kasteel van Batavia | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
Kasteel Batavia gezien vanaf Kali Besar West, rond 1656. Op de voorgrond een soort markt onder palmbomen. Het schilderij dateert van rond 1661. | ||||
| Locatie | Batavia | |||
| Coördinaten | 6° 8′ ZB, 106° 49′ OL | |||
| Algemeen | ||||
| Eigenaar | VOC, Verenigd Koninkrijk,Bataafse Republiek, Frankrijk | |||
| Gebouwd in | vanaf 1620 | |||
| Gesloopt in | vanaf 1809 | |||
| ||||
Kasteel Batavia (ookCasteel van Batavia ofFort Batavia) was een fort van deVerenigde Oostindische Compagnie (VOC) inBatavia.Het was eenvesting gelegen aan de monding van deCiliwung inJakarta. Het was het bestuurlijk centrum van deVOC inAzië,[1] maar het was ook de residentie van degouverneur-generaal, de hoogste VOC-functionaris inOost-Indië, die deRaad van Indië voorzat, het uitvoerend comité dat de beslissingen nam in Oost-Indië.
Met de bouw werd in 1619 of 1620 begonnen, na de inname door de VOC van de plaatsJacatra. Het grensde in de beginjaren ter westzijde aan Fort Jacatra en bij aanvang van de bouw in het noorden aan deJavazee. Het meest noordelijke gedeelte lag tijdens de bouw zelfs in zee. In totaal telde de vesting vier bastions, die de namen kregen van Diamant en Robijn in het zuiden en Parel en Saphier in het noorden. De toegangspoort in het noorden, aan de zeekant, heette Waterpoort, die in het zuiden Landpoort, die de hoofdingang vormde. De werkzaamheden vorderden erg langzaam. Acht jaar later was het fort nog niet klaar. De vestingmuren aan de landzijde waren eerder gereed dan die aan de zeezijde, wat de indruk geeft dat het fort in eerste instantie gebouwd was tegen aanvallen van overland.
Uit de dagboeken vangouverneur-generaalJan Pieterszoon Coen blijkt dat de vesting begin november 1627 drie aarden wallen had en aan de zeezijde een houtenpallissade. De bedoeling was om aan de zeezijde, van bastion Parel naar Saphier, een stenen gebouw neer te zetten van twee verdiepingen en bedekt met een plat dak. Het plan ging niet door, aangezien het fort in augustus 1628 werd aangevallen en daaruit bleek dat de verdedigingsmogelijkheden drastisch verbeterd moesten worden.
De gebouwen binnen de vesting waren in het begin nog eenvoudig, maar werden allengs steeds imposanter. Dit ging ten koste van de weerbaarheid van het fort. Zo werden de platte daken, waarop de verdedigers zich tijdens een inval hadden kunnen terugtrekken, vervangen door hoge, puntige pannendaken.
Binnen de vestingmuren stond de residentie van degouverneur-generaal met twee verdiepingen en uiteindelijk met een puntdak. Ertegenover stond de woning van de directeur-generaal, de op een na hoogste functie van de VOC buiten deRepubliek der Zeven Verenigde Nederlanden. Verder was er onder meer een kapel, woningen voor de opperkooplui en een boekdrukkerij. De gewezen gouverneur-generaalAdriaen Valckenier verbleef tot aan zijn overlijden zo'n tien jaar in de kerker van het bastion Robijn. In het complex werden ook slaven gehouden.
Het fort werd afgebroken toenHerman Willem Daendels er namens Frankrijk gouverneur-generaal was. Met de afbraak werd in 1809 begonnen. Een deel van het VOC-archief, dat toen in het kasteel bewaard werd, ging daarbij verloren. In de jaren tachtig van de twintigste eeuw werd een deel van de plek waar de vesting gestaan heeft nog Kota Inten genoemd (Diamanten Vesting).
Pieter Both, de eerste gekozen Gouverneur-generaal vanNederlands-Indië, benoemde kapiteinJacques l'Hermite om een 2500 vierkantevadem (10.000 vierkante meter)[2] grond inJayakarta te verwerven om een VOC-loge (handelspost) te vestigen.[3] Het verzoek werd ingewilligd door prinsJayawikarta, de heerser van Jayakarta (het tegenwoordigeSunda Kelapa), onder een grote som geld (1200 real).[1] Deze grond ligt aan de oostelijke oever van Ciliwung, in de buurt van de Chinese wijk.[4] In 1612 bouwden de Nederlanders eenloge, een huis en eenfactorij op dit land, dat als geheel bekend stond als hetNassau Huis.[2][3] Deze overeenkomst werd gehandhaafd tijdens het bestuur van Gouverneur-generaalGerard Reynst en laterLaurens Reael.[3]
ToenJan Pieterszoon Coen de Gouverneur-generaal van Nederlands-Indië werd, bouwde hij in 1617 nog een loge aan het oosten van het Nassau Huis,Mauritius genaamd.[2] In 1618 liet Coen een trailerhelling, een ziekenhuis en afzettingen van metselwerkkanonnen bouwen die de kanonnen aanvulden op deze helling op het eilandOnrust. Later liet Coen de twee huizen tot een vierkantfort versterken, omringd door een massieve stenenmuur van 9 voet lang en 6 tot 7 voet dik, en het uitrusten met kanonnen.[1] Dit nieuwe fortgebouw stond bekend alsFort Jacatra. Toen Coen naarAmbon voer, namPieter van den Broecke tijdelijk het bevel van Fort Jacatra over. Deze nieuwe situatie creëerde een spanning tussen de VOC en prins Jayawikarta.[3] HetSultanaat van Banten besloot om Jayawikarta uit zijn positie te verwijderen onder beschuldiging een vriendschapsovereenkomst te hebben gesloten met de Britten zonder voorafgaande toestemming. De VOC verwelkomde die beslissing en stichtte op 12 maart 1619 een nieuwe vesting genaamdKasteel Batavia. Coen was ontstemd dat zijn verzoek om het kasteel en de stadNieuw Hoorn te noemen (naar zijn geboorteplaats) niet werd ingewilligd.[5] Kasteel Batavia was negen keer groter dan Fort Jacatra en bevond zich ten oosten daarvan.[1] Op 30 mei 1619 verwoestte Coen Jayakarta en verdreef de bevolking, waarbij het gebied een deel van Batavia werd.[6] Op 4 maart 1621 was Batavia officieel de naam van de stad en ook het centrum van het VOC-handelsrijk dat zich uitstrekte vanKaap de Goede Hoop tot aanJapan.[3]
De bouw van Kasteel Batavia begon in 1620; de plek lag net ten oosten van Fort Jacatra.[7] De bouw duurde meer dan acht jaar vanwege het ontbreken van de juiste bouwmaterialen.[7] Materiaal werd door de Gouverneur-generaal en de Raad meerdere malen aangevraagd in de zogenaamde "lijsten van eisen" (de Eijs) die naar Nederland werden gestuurd.[7] Fort Jacatra werd beetje bij beetje opgeslokt door Kasteel Batavia tot aan de volledige sloop tussen 1627 en 1632.
Aan het einde van de ambtstermijn vanAntonio van Diemen had de vesting zijn vorm, organisatie en rechtspraak die het tot het einde bewaarde. De samenleving bleef echter veranderen.[8] Ook veranderde de kustlijn van Batavia. Omdat Kasteel Batavia op een laaggelegen kustvlakte lag met moerassen aan weerszijden, stroomden de kanalen nauwelijks en slibden na ontbossing en erosie in de ommelanden langzaam dicht met sedimenten uit de modderige rivier. Snelle verzanding deed zich ook voor aan de kust. Aan het einde van de 18e eeuw lag Kasteel Batavia, oorspronkelijk gebouwd aan de kust, meer dan twee kilometer landinwaarts. De aangeslibde kust speelde een belangrijke rol in de ongezondheid van Batavia: bij hoog water werd dit gebied overstroomd door de zee en bedekt met het afval van de stad en giftige kwallen. Bij eb bleef zeewater achter in veel plassen en stroomgebieden. In deze tijd dacht men nog dat ziekte werd verspreid door "slechte dampen" die uit de grond kwamen enmiasmata bevatten - kleine deeltjes in de lucht die ziektes dragen. Andere kenmerken die bijdroegen tot de achteruitgang van Batavia in het algemeen waren de vervuilde grachten, de kerkhoven, de kwaliteit van het drinkwater en het graven van nog meer waterwegen die fungeerden als kweekvijvers voormalariamuggen.[9]
In 1751 werden de zuidelijke (landzijde)vliesgevel en deLandpoort gesloopt; het kasteel kreeg een opening naar het Kasteelplein.[8] In 1756 werd deWaterpoort aan de zee herbouwd.[8] Rond deze periode was men in Batavia zo ziek geworden dat men naar het schonere zuiden van de stad verhuisde. De volledigeontmanteling van het kasteel begon in 1809 toen Gouverneur Daendels besloot om het bestuurlijk centrum naar het zuidelijke gebied vanWeltevreden te verplaatsen. Kasteel Batavia werd langzaam afgebroken en de stenen werden opnieuw gebruikt om het nieuwePaleis van Daendels (nu het Indonesische Ministerie van Financiën) te bouwen.[1] Fabrieken en pakhuizen werden gebouwd in het gebied waar het kasteel ooit heeft gestaan en dat is tot nu toe zo gebleven.[8]
In hoofdzaak was Kasteel Batavia een vierkantig gevormd gebouw, uitgerust met vier uitstekendebastions genoemd naar edelstenen:Parel in het noordwesten, tegenover deKali Besar;Diamant in het zuidwesten;Saphier in het noordoosten, tegenover het Buffelveld;Robijn op het zuidoosten met uitzicht op deTijgersgracht. De unieke namen van de bastions gaven de stad de Maleise naamKota Intan, "diamanten stad".[10] Deze bastions waren gemaakt van stevige aarden wallen enkoraal, en met een sterke houtenpalissade. Twee hoofdportalen gaven toegang tot het binnenste van het kasteel: de Landpoort aan de zuidkant (landzijde) en de Waterpoort aan de noordzijde (zeezijde). De noord-zuidas was ongeveer 290 passen en die van oost-west was 274 passen.[1] Bezoekers uit de late 17e eeuw beschreven het kasteel als groot en robuust.[11]
In het einde van de 17e eeuw werd het kasteel bewapend met vijftien kanonnen en vijf tot zes compagnieën militairen.[12]
Binnen het kasteel waren verschillende bestuursgebouwen en een aantal binnenplaatsen.[12] Onder de gebouwen binnen het kasteel bevonden zich de verblijfplaats van de Gouverneur-generaal, de woning van de algemeen directeur, woningen voor hoge ambtenaren (bijv.opperhandelaren, de hoofdchirurgijn van de VOC, de hoofd van hetarsenaal, de hoofdcommissaris van de douane, evenals veel boekhouders, assistenten en handwerkslieden),[12] verschillende werkplaatsen, een schatkamer, eengarnizoen, een arsenaal, een gevangenis, enkele pakhuizen (voor VOC-artikelen, voedsel, medische benodigdheden en militaire uitrusting), een kapel en de vergaderzaal van de Raad van Indië.[1] De voormalige Gouverneur-generaalAdriaen Valckenier verbleef tot aan zijn overlijden zo'n tien jaar in de kerker van het bastion Robijn. In het complex werden ook slaven gehouden.
Aan het eind van de 17e eeuw verbleven ongeveer 150 mensen op het kasteel.[12] Het kasteel bevatte geen nederzettingen, aangezien de VOC al een versterkte nederzetting ten zuiden van het kasteel had voorbereid. Deze nederzetting werd gescheiden van het kasteel door een kanaal genaamdKasteelgracht.
De Residentie van de Gouverneur-generaal was het grootste en de hoogste gebouw binnen het kasteel. Het was een gebouw met drie verdiepingen met een centrale koepel die een indrukwekkend uitzicht bood op de stad en de haven.[12] Het decoratieve portaal aan de voorzijde van de residentie is gebouwd van uit Nederland geïmporteerd steen, en werd de poort van hetPalais de Opperlandvoogd genoemd met daarop vermeld het jaartal 1637.[13] De residentie van de Gouverneur-generaal huisvestte ook het secretariaat,[14] het kantoor van de VOC-bestuurder en de kamers waarin de Raad van Indië bijeenkwam. De residentie van de Gouverneur-generaal bevond zich aan het zuidelijke plein binnen het kasteel, deAlarmplaats.[14] Aan de achterzijde aan de noordkant van het gebouw was nog een binnenplaats. Deze binnenplaats bevatte een klein paviljoen dat ruimte bood voor vermaak.[14] Verschillende gebouwen waren gebouwd met uitzicht op deze binnenplaats, waaronder de keuken.[14]
Aan de westkant van de Alarmplaats stond een kleine achthoekige stenen kapel waarin gereformeerde (hervormde) diensten tweemaal per zondag worden gepredikt.[15]
De twee belangrijkste poorten van Kasteel Batavia waren de Landpoort (de poort aan de zuidkant van het land) en de Waterpoort (de poort aan zeezijde naar het noorden). Beide poorten waren versierd met ornamenten inneoclassicistische stijl gemaakt van steen dat uit Nederland was verscheept. De Waterpoort bood toegang tot het zeezijde-plein in het kasteel. Deze poort was versierd met stenen ornamenten aan zowel de binnen- als de buitenkant en beide toonden het opschrift 'Anno 1630'. De Landpoort gaf toegang tot deAlarmplaats. Hoewel de Landpoort eerder werd gebouwd dan de Waterpoort, kreeg die pas enkele jaren later in 1637 stenen ornamenten.
Een kaart uit 1623 laat zien dat de noordelijke zeekanten van het kasteel op dat moment nog niet voltooid waren, terwijl de zuidelijke landmuren al klaar waren alsof men was voorbereid op een aanval aan het land. De bedoeling was om aan de zeezijde, van bastion Parel naar Saphier, een stenen gebouw neer te zetten van twee verdiepingen en bedekt met een plat dak. Het plan ging niet door, aangezien het fort in augustus 1628 werd aangevallen en daaruit bleek dat de verdedigingsmogelijkheden drastisch verbeterd moesten worden.
Aan het einde van 1627 kwamen de Gouverneur-generaal en de Raad overeen om een permanent gebouw met twee verdiepingen te bouwen met een plat dak tussen de kustbastions Parel en Saphier. Dit bleef een plan, want toen het kasteel in augustus 1628 door de Javanen werd aangevallen, beseften de Gouverneur-generaal en de Raad dat de versterkingen van het kasteel niet sterk genoeg waren. Er werd een besluit genomen om het kasteel onverwijld te consolideren op 9 september 1627. De gebouwen binnen de vesting waren in het begin nog eenvoudig, maar werden allengs steeds imposanter. Dit ging ten koste van de weerbaarheid van het fort. Zo werden de platte daken, waarop de verdedigers zich tijdens een inval hadden kunnen terugtrekken, vervangen door hoge, puntige pannendaken.
In februari 1629 werden de twee zeebastions uiteindelijk gemaakt en gesloten, twee muren waren voltooid: de eerste vliesgevel aan de westzijde 16 voet (voeten) hoog en de tweede aan de zuidkant (landzijde). Coen sprak de hoop uit dat hij de oostelijke en noordelijke muren snel zou kunnen afmaken.[16]
In 1628 vertrok een vloot vanuit de Republiek naar Batavia. Aan boord bevonden zich de stenen voor twee toegangspoorten van het fort. Een van de boten, deBatavia, verging op deHoutman Abrolhos-eilanden. Aan boord bevonden zich de stenen voor het binnengedeelte van een van de poorten. In 1963 werden die stenen teruggevonden en in de jaren 1972-1976 meegenomen naar Australië. In totaal ging het om 137 steenblokken die tezamen 37 ton wogen. De stenen vormden een toegangspoort. Een achttal andere waren wellicht bedoeld om twee kleine ramen van te maken.
Pieter van den Broecke, die van juni tot eind december 1629 Batavia bezocht, publiceerde eind 1629 een vogelvluchtperspectief over Batavia. Op de prent de voorstelling was de voltooide zeewand van Kasteel Batavia te zien, maar de ingang heeft slechts een houten steiger zonder neoklassiek stenen decoratie. Het is niet duidelijk wat er gebeurde tussen 1629 en 1630 vanwege het ontbreken van documenten, maar in een latereetsen van het kasteel in het midden van de jaren 1630 was de Waterpoort al voltooid met de poortversiering.[13] De vorm van deze decoratie lijkt op die van het vergaan VOC-schip deBatavia. De vloot van de Batavia zou de stenen ornamenten vervoeren voor de poorten van Kasteel Batavia. De Batavia, die op 29 oktober 1628 vanuitTexel vertrok, verging op 4 juni 1629 op deHoutman Abrolhos aan de westkust vanAustralië. Op 7 juli 1692 arriveerde opperkoopmanFrançois Pelsaert in Batavia om deschipbreuk te melden en aldus vertrok op 15 juli deSaerdam vanuit Batavia om de vracht van de Batavia te redden en de goederen te bergen die materiaal bevatten voor de decoratieve poorten. De Saerdam arriveerde op 17 september 1629 op de locatie van het wrak en bleef daar tot 15 november. Op 5 december 1629 arriveerde hij weer in Batavia.[13] Blijkbaar werden niet alle bergingen uitgevoerd, omdat andere poortsteenversieringen in 1963 werden ontdekt en in de jaren 1972–1976 meegenomen naar Australië. In totaal ging het om 137 steenblokken die tezamen 37 ton wogen en nu worden bewaard in het Maritiem Museum inFremantle. Er werd verondersteld dat de stenen poortversieringen die in de jaren zestig werden ontdekt, degene waren die bestemd waren voor de Waterpoort van Kasteel Batavia. Bewijs voor deze veronderstelling is een gouden hanger, gedateerd 25 november 1632, die werd gemaakt ter herdenking van de Chinese bijdrage aan de nederlaag van het leger van hetSultanaat Mataram. Het toont duidelijk de voltooide Waterpoort.[13]
Het is zeer waarschijnlijk dat vier decoratieve gevels naar Kasteel Batavia in de vloot van de Batavia van 1628 werden gestuurd. Slechts drie kwamen aan en werden geplaatst: twee voor de Waterpoort (binnen en buiten) en een voor de Landpoort. Een nieuwe gevel werd besteld en pas in 1637 voor de Landpoort geplaatst.[13]
De Pinang Poort en de Middelpoort waren twee poorten gebouwd in de rechte lijn met de Landpoort en de Waterpoort. De twee poorten zorgden voor een rechte zuid-noord toegang van de Landpoort naar de Waterpoort. Tussen de Pinang Poort en de Middelpoort lag een doorgangsbinnenplaats. Verschillende wachthuizen voor de hellebaardiers zorgden voor de veiligheid van deze binnenplaats.
ZieAmsterdamse Poort (Jakarta) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Een andere in rechte lijn met de Landpoort gelegen doorgang is deAmsterdamse Poort, naar de naam van het kanaal, deAmsterdamse Gracht, waar hij stond. De Amsterdamse Poort wordt niet beschouwd als een deel van het kasteel, maar markeert de toegang tot het Kasteelplein, een open veld ten zuiden van het kasteel.
Er waren twee andere poorten in de omgeving van Kasteel Batavia: deVijverpoort bij Bastion Parel enDelftschepoort bij Bastion Robijn. De Vijverpoort verdeelde het gebied voor de Waterpoort met een omheinde tuin ten westen van Kasteel Batavia tussen Bastion Parel en Bastion Diamant. Deze omheinde tuin bevatte een grote eendenvijver en de langste afmeting is hetzelfde als het kasteel zelf. Boven de eendenvijver is een speelhuisje gebouwd.[1]
Het veld ten oosten van het kasteel stond bekend als hetKoningsplein waar waterbuffels graasden.Kasteel Batavia werd omringd door een gracht die bekend staat als de Kasteelgracht en die ook fungeerde als verdedigingsgracht.[1] Een stenen brug (Steenebrug) met veertien bogen overspande de Kasteelgracht en verbond het kasteel met een groot veld met een galg, zweep en wiel. Een kleine brug aan de andere kant van het veld leidde naar een bewaakte poort en de hoofdstraat van de stad.[17]
Heden loopt deJalan Tongkol (voorheen Kasteelweg en Kasteelstraat) door het centrum van een gebied waar Kasteel Batavia stond. Het gebied is aangewezen als onderdeel van het historische gedeelte van de oude binnenstad van Jakarta.
.jpg)
·
·
