Karakter (1938) is eenroman van deNederlandseschrijverF. Bordewijk.
Karakter is eenbildungsroman. In lijn met dat laatste heeft Bordewijk het boek de opdracht meegegeven "Aan mijn kinderen Nina en Robert". De hoofdstukken zijn niet genummerd, maar wel voorzien van een korte titel, passend bij de afstandelijke toon die veel werk van Bordewijk in hetinterbellum kenmerkt. Zo afgebeten in toon alsBint isKarakter echter niet. Het boek heeft het perspectief van eenauctoriële verteller. Het verhaal speelt zich hoofdzakelijk af in hetRotterdam van na deEerste Wereldoorlog tot eindjaren '30. Zoals in veel van zijn romans enverhalen heeft Bordewijk depersonages voorzien van namen die passen bij hun eigenschappen. Zo wordt al direct het contrast geschetst tussen de wilskrachtige, soms ruwe vader Dreverhaven, een nietsontziendedeurwaarder, en de elegante, introverte, ietwat neurotische zoon Katadreuffe die vooral op zijn moeder lijkt. Ook bijfiguren dragen passende namen, zoals de machtige advocaat Stroomkoning, de frauderende bureauchef Rentenstein en de angstaanjagende deurwaardersassistent Den Hieperboree.
De hoofdpersoon is de onwettige zoon die de deurwaarder A.B. Dreverhaven verwekt heeft toen hij zich opdrong aan zijn achttienjarige dienstmeisje Jacoba (Joba) Katadreuffe. Het contact is echter niet geheel tegen haar zin. De titelKarakter verwijst vooral naar deze drie personen die door de bloedband verbonden zijn. De hoofdpersoon, Jacob Willem Katadreuffe, ontwikkelt zijn karakter en bereikt zo zijn doelen onder de machtige schaduw van de meedogenloos doelgerichte maar grotendeels afwezige vader. Minder uitgewerkt speelt het koppige zelfbewustzijn van Joba een rol. Zij voedt Jacob in armoede op en vertelt hem niets over zijn vader, omdat ze een huwelijk, de erkenning van het vaderschap en zelfs de tot twaalfmaal toe vrijwillig gegevenalimentatie van de vader weigert. Een verhaallijn waarin zij een aanzoek van een andere man afwijst, benadrukt dat niet rancune, maar trots en een onafhankelijke wil haar drijfveren zijn.
De hoofdpersoon opent een sigarenwinkel, maar mislukt in deze nering. Met veel doorzettingsvermogen ontwikkelt hij zich echter tot een succesvolleadvocaat. De ondertitel (Roman van zoon en vader) verwijst naar de relatie tussen de hoofdpersoon en zijn vader die voortdurend op de achtergrond aanwezig is en zijn volwassen zoon op allerlei manieren tegenwerkt en zelfs diensfaillissement aanvraagt. Dit wordt afgewezen wegens gebrek aan baten, aangezien Katadreuffes enige bezit een stapeltje boeken ter waarde van vijftiengulden is, maar jaren later, op het moment dat Katadreuffe zich met een betrekking op een advocatenkantoor uit de armoede heeft gewerkt en het faillissement vrijwel vergeten is, laat Dreverhaven zijn zoon met succes bankroet verklaren en smoort daarmee nagenoeg diens carrière als jurist in de kiem. Tevoren biedt hij hem wel een lening aan, maar de trotse, stugge Katadreuffe weigert die. Jaren na het faillissement keert de zoon de rollen om en daagt zijn vader uit door welbewust bij diens kantoor een lening aan te vragen.
Na een nieuwe start eist Dreverhaven zonder reden de al bijna afgeloste lening op en vraagt ten derden male het faillissement aan, maar dit wordt afgewezen, zodat Katadreuffe zijn studie kan voltooien en beëdigd zal worden als advocaat. Vermoedelijk op instigatie van de vader wordt een protest ingediend tegen de beëdiging, maar ook dit loopt met een sisser af. Deze reeks van gebeurtenissen loopt parallel aan Katadreuffes persoonlijke groei: aan het eind van het verhaal is hij zijn vader ontgroeid, en bij een toevallige ontmoeting suggereert de vader dat de tegenwerking Jacobs karakter versterkt heeft. Pas tijdens de vergevorderde ziekte van zijn moeder ontdekt hij dat zij niets gebruikt heeft van het geld dat hij had gestuurd om haar armoede te verlichten. Alles staat op eenspaarbankboekje dat voor hem is bedoeld. Ook ziet hij de bewijzen van zijn vaders generositeit tegenover zijn moeder pas nadat hij het contact met zijn vader verbroken heeft.
In 1938, het jaar waarin hijKarakter uitbracht, schreef Bordewijk:Van mijn romans meen ik te mogen zeggen: 'Een ondeugd of de overdrijving van een deugd voert uiteindelijk naar de ondergang.[1] Het aanThe Rime of the Ancient Mariner vanSamuel Coleridge ontleende motto van het boek verwijst naar het te laat inzien wat belangrijk is in het leven: 'A sadder and wiser man / he rose the morrow morn' (Als treuriger en wijzer man / stond hij ‘s anderendaags op), maar toont ook dat men kan leren van (andermans) fouten.[2]
Het boek toont de schaduwzijden van een sterk karakter. Er is een wederzijdse, maar niet uitgesproken toenadering tussen Jacob en Lorna te George, een secretaresse van het advocatenkantoor. Katadreuffe beziet de relatie echter vooral in termen van zijn carrièrebelang, en zij trouwt met een ander. Te laat beseft Jacob dat hij oprechte liefde voor haar koesterde. Zij en de huisvriend Jan Maan zijn mildere karakters, waarvan Jacob zich door zijn stugge gedrevenheid vervreemdt. Ook hebben de vader, moeder en zoon relaties met een sterke emotionele lading die ze niet kunnen hanteren, zodat ze op een formele, afstandelijke manier met elkaar omgaan, en elkaars behoeften slechts indirect en soms op bizarre wijze erkennen. Zo beziet Dreverhaven de woedeaanvallen van zijn zoon over de tegenwerking, en biedt daarbij meermalen een mes aan waarmee deze hem kan aanvallen. Het te laat of onvoldoende aanvaarden van gevoelens bij zichzelf en de ander is eenleidmotief van het verhaal. De ogenschijnlijk onbehouwen Dreverhaven doorziet gevoelens nog het best, maar zijn allesoverheersende doelgerichtheid staat menselijk contact in de weg.
In1971 is van het boek een televisieserie gemaakt, met in de hoofdrollenKo van Dijk (vader) enLex van Delden (zoon).Karakter werd in 1997verfilmd doorMike van Diem. In hetscript zijn ook elementen uit depostuum gepubliceerde vroegenovelleDreverhaven en Katadreuffe verwerkt. De film won zowel eenOscar als eenGouden kalf.
In 2008 maaktePeter Sonneveld voor zijn theatergroepBonheur in Rotterdam een toneelbewerking van het boek.[3] In 2010 is eentoneelbewerking gemaakt doorGer Thijs, die ook deregie op zich nam.Joost Prinsen was Dreverhaven enWaldemar Torenstra speelde de rol van Katadreuffe.