EenKamper ui is een benaming voor spot- en plaagverhalen waarin de pretenties én domheid van de bewoners en vooral de bestuurders van bepaalde plaatsen door de omgeving belachelijk worden gemaakt.[1]
De benaming "Kamper ui" is verworden tot een soortnaam voor dit typevolksverhalen. Tegenwoordig beschouwen Kampenaren het zelfs als eengeuzennaam. Inwoners vanKampen worden ook wel "Kamper steuren" genoemd en deze benaming refereert aan de bekende Kamper ui "De steur met de bel".
Dergelijke spotverhalen over een stad of streek treft men aan in geheel Europa, zoals dekoolhaas vanLochem,[2]de zeven Zwaben,de dure beul (Dokkum) en depot met drie oren (Olen).
Jaarlijks, gedurende de zomerperiode, worden in Kampen deKamper ui(t)dagen georganiseerd en elke dag heeft zijn eigen thema. Het startschot voor de Kamper ui(t)dagen wordt gegeven door eenkoe, in het bijzijn van deburgemeester, met touwen op te hijsen aan deNieuwe Toren, een verwijzing naar een beroemdeKamper ui.
In 1844 verscheen de eerste druk van het boekKamper uien: berijmd door een Kampenaar, dat werd uitgegeven door de firma P.H. Zalsman. De anonieme schrijver was de in Kampen geboren schilderJan Jacob Fels, een leerling van onder anderenBarend Cornelis Koekkoek. Het boekje beleefde meerdere herdrukken tot in de twintigste eeuw en zorgde daarmee voor de verspreiding van deKamper uien. Van de hand van Fels verschenen in dezelfde periode meer op rijm gezette verhalen over Kampen onder de titelKamper stukjes.
In 2005 verscheen van de hand vanHenk de Koning het boekNieuw berijmde Kamper uien: 'de guitigsten', met illustraties vanGeertje Aalders.
In Duitsland worden dit soort verhalen over een stadje vol dwazen aangeduid alsSchildbürgerstreiche. Dit vindt zijn oorsprong in een uit 1597 daterend boek,Das Lalen-Buch. Wunderseltzame/ Abentheurliche/ unerhörte/ und bißher unbeschriebene Geschichten und Thaten der Lalen zu Lalenburg, dat een jaar later herdrukt werd onder de titelDie Schiltbürger. Dezen zouden de domme inwoners van het fictieve stadjeSchilda zijn.
Over ten minste negen Duitse plaatsen[4] worden verhalen over dit soortSchildbürgerstreiche verteld. Dit geldt sedert hun ontstaan in 1969 ook voor de streekOost-Friesland (de, soms smakeloze, zgn.Ostfriesenwitze). Deze zijn overigens voor een groot deel begonnen met spotternijen door leerlingen van een middelbare school teWesterstede. Er bestond al langer rivaliteit tussen op deze school zittende tieners uit hetAmmerland en Oost-Friesland, die culmineerde in spottende publicaties in de schoolkrant, die uiteindelijk door grootschaliger publiciteit werd gevolgd.
In Engeland worden sinds de19e eeuw dit soort verhalen verteld overGotham inNottinghamshire (Legend of theWise Men of Gotham).
In de Joodse traditie vanWitze geldt het inPolen gelegenChełm (Jiddisch: כעלעם) als bijzonder dom. De Amerikaans-joodse schrijver en winnaar van deNobelprijs voor Literatuur,Isaac Bashevis Singer bundelde deze verhalen inThe Wicked City (1972) en schreef hier in 1973 een kinderboek over (The Fools of Chelm and Their History).
Veel landen hebben soortgelijke verhalen over dorpen, steden of landstreken vol vermeend domme mensen. Soms komen deze verhalen, vooral wanneer ze werkelijk bestaande gebieden betreffen, stigmatiserend over en kunnen een ongewenstdiscriminerend effect hebben (behalve als de mensen , met enige zelfspot, deze anekdotes over hun eigen stad of dorp vertellen). De bekendste voorbeelden zijn:
Niet onmogelijk is, dat ook in het oude Israël zulke verhalen verteld werden overNazareth, vergelijk deBijbeltekstJohannes 1 vers 46:Kan uit Nazareth iets goeds komen?