| Johan Helmich Roman | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
Deel van zijn Assaggio inb-mineur, BeRI 324 | ||||
| Geboortedatum | 26 oktober 1694 | |||
| Geboorteplaats | Stockholm | |||
| Overlijdensdatum | 20 november 1758 | |||
| Overlijdensplaats | nabijRockneby | |||
| Geboorteland |  Zweden | |||
| Beroep(en) | Componist, dirigent en musicus | |||
| Leermeester(s) | Johann Christoph Pepusch | |||
| Stijl | klassieke muziek | |||
| Instrument(en) | Hobo,viool | |||
| Invloed(en) | Georg Friedrich Händel | |||
| Lid van | Kungliga Vetenskapsakademien | |||
| Handtekening |  | |||
| (en)IMDb-profiel | ||||
| (en)Discogs-profiel | ||||
| (en)MusicBrainz-profiel | ||||
| ||||
Johan Helmich Roman (uitspraakⓘ) (Stockholm,26 oktober1694 – nabijRockneby,20 november1758) was eenZweedsecomponist,musicus endirigent van de Zweedsehofkapel (kapelmeester).Roman geldt als de eerste bekende Zweedse componist en componeerde niet alleen veel, maar ook kwalitatief hoogwaardige stukken. Hij legde de basis voor het achttiende-eeuwse Zweedse muziekleven.Roman wordt daarom vaak de "vader van de Zweedse muziek" genoemd.[1][2]
Roman kreegvioollessen van zijn vader, de hofviolistJohan Roman, en speelde al op zevenjarige leeftijd stukken van diverse componisten aan het Zweedse hof. Hij had op jonge leeftijd enkele ongelukjes die hem op latere leeftijd problemen zouden geven. Zo kreeg hij toen hij vijf jaar oud was een stuk glas in zijn linkeroor, dat er pas twee jaar later uit kwam. Ook viel er een klaptafel tegen zijn rechteroor. Roman zegt in zijnautobiografie, die niet bewaard is gebleven, maar die wel in eenbiografie is geciteerd, dat zijn latere gehoorproblemen op die twee incidenten zijn terug te voeren.[3]
In 1705 werd zijn vader ziek, waardoor die zijn functie als violist niet meer kon uitoefenen. Zijn vader stierf in 1720. Op 19 april 1706 musiceerdeJohan Helmich Roman samen met de Zweedse koninklijkehofkapel op de zesde verjaardag van de hertogKarel Frederik van Holstein-Gottorp. DitFête Royale zou lange tijd een van de laatste grootse hoffeesten worden vanwege deGrote Noordse Oorlog.Johan Helmich ging naar deTyska skolan (Duitse school), toen een van de meest prestigieuze scholen inStockholm. Daar kreeg hij les in het Duits, waardoor hij de taal en de Duitse cultuur leerde kennen, en daarnaast kreeg hij lessen Frans en Latijn.[1][2][3]
Op zeventienjarige leeftijd, op 1 januari 1711, werd hij formeel lid van de hofkapel. Voordat hij officieel lid werd van de hofkapel was hij waarschijnlijk aloavlönad exspektant,[2] een onbetaald persoon die recht heeft op een functie als die vrijkomt. Een deel van de hofkapel, inclusiefRoman, was toen al samen met het koningshuis naarSala geëvacueerd vanwege een uitbraak van debuilenpest. Hij zou pas in april 1711 terugreizen naar Stockholm. Zijn moeder Catharina, die in Stockholm was achtergebleven, bezweek aan de builenpest. Hij musiceerde in de hofkapel onder anderen met dehoboïstJohann Jacob Bach, de oudere broer vanJohann Sebastian.Roman speelde zelf hobo als tweede instrument en was volgens verschillende getuigenissen ook kundig op dat instrument.
De Zweedse koning,Karel XII, was in 1709 naarBender (toen hetOttomaanse Rijk) gevlucht om asiel aan te vragen vanwege zijn nederlaag in deSlag bij Poltava. In Bender haalde hij desultan over om de oorlog te verklaren aan Rusland. In de zomer van 1712 ontvingRoman een brief vanuit Bender:
(...) Såsom Wij i nåder hafwe bewilliat att (...) musicanten Johan Roman den yngre på någre åhr få resa til at perfectionera sig i Musiquen, williandes iämwäl til någon understöd på resan, låta honom åthniuta hela löhnen; (...)
Wed Bender d.19. Martij 1712
Carolus.(...) Daar wij genadig hebben toegestaan dat (...) de musicus Johan Roman de jongere voor een paar jaar mag reizen om zich in de muziek te vervolmaken, en hij ook enige ondersteuning op de reis wenst, laat hem dan het volle salaris genieten; (...)
Bij Bender, 19 maart 1712
Carolus (Karel)
— Karel XII, in Bender[1]
Hij kreeg toestemming om een reis te maken en daar te studeren met behoud van zijn salaris. Roman koosLonden als bestemming, maar door de slechte economische staat van het hele land vanwege de Grote Noordse Oorlog was het echter pas mogelijk aan het einde van de winter van 1716 af te reizen. Gedurende de vier jaar dat hij in Zweden bleef wachten kreeg hij slechts vier kwartaallonen uitbetaald, elk jaar een. Het is onduidelijk hoe Roman de reis kon financieren. Volgens de biografie vanAbraham Magni Sahlstedt kreeg hij het geld van de prinsesUlrike Eleonora van Zweden.[1][2][3]
Roman had Londen vooral gekozen als bestemming omdatGeorg Friedrich Händel daar werkzaam was. Eenmaal aangekomen werd hij rond april 1716 lid van hetoperaorkest van hetKing's Theatre (het tegenwoordigeHis Majesty's Theatre[4]) als violist. Dit stond onder leiding vanHändel, die een grote invloed op hem zou hebben. Roman studeerde gedurende de zes jaar dat hij hier verbleefbasso continuo encompositie bij de Engelse componistJohann Christoph Pepusch en de Italiaanse componistAttilio Ariosti. Verder leerde hij vele talentvolle componisten kennen die ook uitvoerend musicus waren, onder wie decellistGiovanni Battista Bononcini en deviolistenPietro Castrucci,Francesco Geminiani enFrancesco Maria Veracini. Roman, die metGeminiani bleef corresponderen, ontmoette ook de Zuid-NederlandsefluitistJean-Baptiste Loeillet van Gent, de EngelseorganistWilliam Croft en diens landgenootWilliam Babell, auteur van talrijketranscripties van vocale muziek voor klavecimbel.[1][2][3]
Toen het operaorkest na het einde van de lente van 1717, na het muziekseizoen, zijn activiteiten tijdelijk moest staken, kwamRoman waarschijnlijk in dienst van het "Chapel Royal" van dehertog van Newcastle, de muziekminnendeThomas Pelham-Holles. In februari 1719 werd deRoyal Academy of Musick opgericht; een gezelschap van 34 internationaal gerenommeerde musici, onder wieRoman als violist, met als doel om de muziekminnende aristocraten van Londen te voorzien van muziek, voornamelijk opera's.Pelham-Holles werd depraeses van dit gezelschap enHändel werd de dirigent. Het gezelschap begon ook weer te spelen bij hetKing's Theatre. Op 16 januari 1720 stuurde hij een brief naar de Zweedse kapelmeesterAnders von Düben waarin hij een voorwaarde stelde om naar Zweden terug te keren; hij moest zijn oude baan terugkrijgen. Voordat de brief aankwam, overleedJohan Helmichs vader.Johan Helmich speelde bij The Royal Academy tot mei 1721, toen het muziekseizoen was afgelopen.[1][2][3][5] Verder is over zijn tijd in Engeland weinig bekend.
Roman keerde nadat hij het gezelschap had verlaten en de voorwaarde was geaccepteerd in 1721 terug naar Zweden. Na zijn aankomst werd Roman op 18 december 1721 benoemd tot plaatsvervangend hofkapeldirigent, onder meer omdat zijn voorgangerGottfried Bucholtz te ziek was om zijn functie te blijven uitoefenen.Roman ging wonen in een klein huis in de buurt van hetKornhamnstorg, waar hij ook zijnMa tu sorda à miei sospiri voorsopraan, twee violen enbasso continuo componeerde, waarin invloeden vanBononcini enHändel zijn te horen.[3]
Op 15 april 1725 dirigeerde hij een uitvoering van zijn feestelijke cantateFesta musicale op de verjaardag van koningFrederik I. Roman kreeg na de uitvoering van die cantate ook de opdracht om een cantate voor de verjaardag van koningin Ulrike Eleonora op 23 januari 1726 te componeren. De cantate kreeg de titelFreudige Bewillkommung. In de herfst van 1726 waren zijnXII Sonate a flauto traverso, violone e cembalo klaar; zijn twaalf sonaten voortraverso,viool enklavecimbel. De sonaten werden opgedragen aan Ulrike Eleonora en zijn het enige werk dat gedrukt zou worden tijdens zijn leven. Nadat de vorige hofkapelmeester was gestopt werd Roman op de verjaardag van koningin Ulrike Eleonora, 23 januari 1727, een jaar na de uitvoering vanFreudige Bewillkommung, benoemd tot hofkapelmeester. Frederik was degene die de brief had ondertekend, maar het besluit was hoogstwaarschijnlijk aangemoedigd door koningin Ulrike Eleonora.[2][3][5]
Tot dan toe was hij alleen componist en dirigent aan het hof. In 1731 veranderde dat en dirigeerde hij de hofkapel tijdens een openbaar concert, het eerste ooit in Zweden. Concerten voor het 'gewone volk' werden vooral in Engeland gegeven en slechts zelden in de rest van Europa. Roman was waarschijnlijk ook geïnspireerd door deConcerts spirituels inParijs. Het eerste concert was op 4 april 1731,Judica, opgevoerd in deRiddarhussalen inRiddarhuset inStockholm met een doorRoman bewerkte versie van deBrockes Passion vanHändel op het programma. Het tweede concert werd oppalmzondag (11 april) gegeven. In de daaropvolgende jaren werden andere werken vanHändel uitgevoerd, zoals hetoratoriumEsther en de vierCoronation Anthems op 20 oktober 1733. De hofkapel kreeg steeds minder werk aan het hof, omdat koning Frederik de uitKassel naar Zweden gekomen rivaliserende kapel bevoordeelde. Roman begon ook meer te merken van zijn slechthorendheid die hij in zijn jeugd had opgelopen en begon plannen te maken om te gaan reizen.[1][2][3]
Het musiceren werd bemoeilijkt door zijn toenemendedoofheid, waardoor hij besloot rond het eind van augustus 1735 aan zijn tweede reis naar het buitenland te beginnen. Terwijl hij afwezig was, werd de violistGustaf Witte de leider van de hofkapel. Hij reisde eerst naarEngeland, waar hij ten minste een halfjaar en maximaal tot het einde van het concertseizoen in mei 1736 verbleef. In zijn autobiografie zegt hij dat hij met verschillende componisten die hij ook al in zijn eerste reis had ontmoet weer contacten aanknoopte, zoalsGeminiani enHändel. Ook raakte Roman bevriend met de componistMaurice Greene en ontmoette hij de blinde componist enorganistJohn Stanley. DeRoyal Academy of Musick was inmiddels, al in 1728, gestopt.[3]
In 1736 verliet hij Londen om via Parijs naar Italië te reizen. Na eerstRome te hebben aangedaan, bereikte hij aan het einde van de zomerNapels. Daar verbleef hij enige tijd om er te componeren en om het nabijgelegen eilandIschia te bezoeken. Hij hoopte vurig dat het baden in het water van de lokalewarmwaterbronnen op het eiland een heilzame uitwerking zou hebben op zijn doofheid. In september 1736 werdRoman naar Zweden teruggeroepen. Het bericht bereikte hem niet, omdat hij al vertrokken was naar Napels en Ischia. Pas in januari 1737 begon hij aan de terugreis vanuit Rome. Daar, in Rome, ontmoette hij ook de componistAntonio Montanari. ViaBologna vervolgde hij zijn reis naarVenetië, om daar twee weken te verblijven en een ontmoeting te hebben metAntonio Lotti. Aansluitend deed hij in Duitsland de stedenDresden enBerlijn aan en uiteindelijk bereikte hijStralsund. Vandaaruit maakte hij per boot de overtocht naar Zweden, waar hij in juni 1737 aankwam. Hij keerde er na twee jaar terug van een reis waarin hij veel nieuwe muzikale en linguïstische kennis had opgedaan en bladmuziek had gekocht van diverse componisten om die door de hofkapel te laten uitvoeren. Sahlstedt schrijft in zijn biografie dat "onze Roman als groot musicus afreisde en nog groter thuiskwam".[1][3]
Toen hij eenmaal terug was wachtte hem weinig bijzonders. Wijn en vrouwen gingen aan het hof voor kunst en muziek. Tijdens de herfst van 1739 werd hij voorgesteld als lid van de pas opgerichteAcademie van Wetenschappen, waar hij aan het begin van 1740 officieel lid van werd.[3][5] Op 18 augustus 1744 voerde hij voor het eerst zijn meest bekende werk uit tijdens de bruiloft vanAdolf Frederik enLouisa Ulrika van Pruisen, deDrottningholmsmusiken, een uitgebreid muziekstuk met 24 delen.[1][3][6]
Roman nam in 1745 ontslag vanwege zijn doofheid, die de laatste jaren steeds erger werd. Na zijn ontslag trok hij zich vanuit Stockholm terug naarLilla Haraldsmåla, "ödemarken", de wildernis, zoals hij het zelf noemde.Lilla Haraldsmåla ligt ten noorden van de stadKalmar, in het zuidoosten van Zweden.[2][5]
Een paar jaar later, in 1747, leidde hij de uitvoering vanHerren sade til min Herra bij de Academie van Wetenschappen. Het stuk was een bewerking vanLeonardo Leo'sDixit. Na die uitvoering keerde hij terug naarödemarken. Nog een aantal jaar later, in september 1751, werd Roman naar Stockholm geroepen om bij de begrafenis van Frederik I in dekerk van Riddarholmen te dirigeren. Twee maanden later, in deStorkyrkan op 26 november, dirigeerde hij bij de kroning van het nieuwe koningspaar Adolf Frederik en Louisa Ulrika het door hem gecomponeerdePrisa Jerusalem Herran.[7] Deze grootse ceremonies zouden de laatste grote ondernemingen worden voor Roman. Hij bleef nog een paar maanden in Stockholm en leidde de uitvoering van zijnThen Svenska Mässan op 3 maart 1752, een werk dat mogelijk in opdracht van graafClaes Ekeblad de jongere was gecomponeerd. De uitvoering vond plaats in het nu afgebrokenEkebladhuis in Stockholm.[1][3][5]
In de zomer van 1752 was Roman terug op zijn landgoed. Tijdens zijn laatste jaren wijdde hij zich aan het vertalen van muziekwetenschappelijke werken enverhandelingen van onder anderen zijn leraarJohann Cristoph Pepusch,Francesco Gasparini enGottfried Keller. Hij bleef ook componeren.[1][5]
Roman overleed op 20 november 1758 aan de gevolgen vantongkanker op zijn landgoedLilla Haraldsmåla in desockenRyssby.[1][2] Een half jaar later zouHändel overlijden. Roman is begraven op het kerkhof van de kerk van desockenRyssby inRockneby.
Roman was behalve dirigent en violist ook een vooraanstaande hoboïst. Hij voerde werken uit van vele componisten, zoalsHändel enPergolesi. Roman was echter vooral belangrijk als componist. Zijn werken omvatten vrijwel alle takken van de toenmalige klassieke muziek, behalve deopera enoratoria.[1]
Een vanRoman's bekendste composities is deDrottningholmsmusiken (BeRI 2, de originele titel was "Bilägers Musiquen"). Het stuk was op 18 augustus voor het eerst uitgevoerd en heeft 24 korte delen, variërend in lengte van ongeveer een tot zes minuten. Roman schreef deze muziek voor de bruiloft in augustus 1744 van kroonprins Adolf Frederik van Zweden en Louisa Ulrika van Pruisen, die plaatsvond in het slotDrottningholm (vandaar de tegenwoordige titel). De festiviteiten duurden vier dagen.[6]
De stukken van deDrottningholmsmuziek konden blijkbaar ook anders gearrangeerd worden. De delen werden waarschijnlijk verdeeld in combinaties voor verschillende gelegenheden tijdens de bruiloft, zoals ceremonies enprocessies, maar bijvoorbeeld ook voor concerten en alstafelmusik (tafelmuziek, muziek voor bij hetbanket). Daarnaast had Roman ook nog acht extra delen geschreven voor deze gelegenheid, die bekendstaan als desuite inD-majeur en alsLilla Drottningholmsmusiken (Kleine Drottningholmsmuziek).[6]
Een ander bekend werk vanRomans hand is deGolovinmusiken (BeRI 1), geschreven voor een feest van de in Zweden gevestigdeRussischediplomaatNikolaj Golovin (vandaar ook de naam). Hij was tevens de bevelhebber van de Russische vloot in deOostzee tussen 1742 en 1743.[8][9]
Het feest vond plaats in hetStenbockska palatset opRiddarholmen. Dit feest was ter gelegenheid van de kroning van de twaalfjarigetsaarPeter II inSint-Petersburg in 1728. De oorspronkelijke titel isMusique satt till en Festin hos Ryska Ministren Gref Gollowin. Het werk bestaat uit 45 meestal korte delen.[9]
Een van zijn bekendste vocale werken is(Then) Svenska Mässan (Nederlands: (De) Zweedse mis), HRV 404, een ongeveer 45 minuten durendemis voororkest,bassolist, eventueel eentenorsolist,altsolist,sopraansolist enkoor bestaande uit dertien delen. Deze mis werd voor het eerst in maart 1752 opgevoerd in hetEkebladska huset (Ekebladhuis) in Stockholm, het verblijf vangraaf en lid van derijksraadClaes Ekeblad.[10]
Daarnaast componeerde hijkamermuziek, zoals zijn twaalfsonaten voortraverso, viool enklavecimbel. (BeRI 201 tot BeRI 212).[1][11] Een ander bekend stuk dat Roman schreef, is de tiendeligesuite ing-mineur"Sjukmans Musiquen". De suite duurt ongeveer dertig minuten.[12] Ook is zijn door Italië geïnspireerde driedelige en ongeveer tien minuten durendecantatePiante amiche (HRV 908) is bekend.[13]
Er zijn geen portretten bewaard gebleven vanRoman, maar wel een beschrijving van zijn uiterlijk doorAbraham Magni Sahlstedt in zijn biografieÄreminne öfver hofintendenten, kongl. capellmästaren, och Kongl. vetenskaps academiens ledamot, herr Johan Helmich Roman. Hij was "van gemiddelde lengte, stevig en vol gebouwd, had levendige ogen en een helder gezicht, dat devroomheid en oprechtheid van zijn hart benadrukte".[2]
Johan Helmich was de zoon van de voormaligekoorknaap in de (hof)kapel van politicusMagnus Gabriel De la Gardie en hofmusicusJohan Roman enCatharina Margareta von Elswich. De vader vanJohan Helmich hadFinse wortels, voornamelijk uit de stadRauma. De achternaam van Johan is tevens daarvan afgeleid. Toen een persoon uit het geslacht Roman naar Duitsland afreisde om te studeren nam hij de achternaam "Raumannus" aan. Dat werd verzweedst tot Rauman en daarna Roman. De moeder vanJohan Helmich was de dochter vanHelmich von Elswich. Hij behoorde tot een Duitse familie uitLübeck en was in de eerste helft van de 17e eeuw naar Zweden gekomen. Johan Helmichs ouders trouwden op 14 december 1693.[1][3]
Roman trouwde op 1 september 1730 op de boerderijDegerhof nabijBottna metEva Emerentia Björk (ook welBiörck), een dochter vanCarl Björk. Roman kreeg met haar drie kinderen, van wie twee zonen overleefden. De dochterEwa overleed toen ze net een jaar oud was.Björk overleed op hetkraambed in 1734.[3][5]
Op 6 juli 1738 hertrouwde de inmiddels 44 jaar oudeRoman met de zeventienjarigeMaria Elisabeth Baumgart.[3] Uit dit huwelijk werden vier kinderen geboren, van wie twee dochters en een zoon overleefden.[2] Zij stierf op 23-jarige leeftijd in 1740 aankraamvrouwenkoorts.[5][14]
ZieLijst van composities van Johan Helmich Roman voor een volledig overzichtDe ZweedsehoogleraarmuziekwetenschapIngmar Bengtsson catalogiseerde zijn instrumentale werken met een BeRI-nummer. Zijn vocale werken zijn met een HRV-nummer gecatalogiseerd doorAnna Lena Holm, musicoloog en destijdsbibliothecaris bij deStatens musiksamlingar.[3]
Een incompleet overzicht van gepubliceerde vertalingen en andere publicaties van Roman.[1]
