De hoofdstadReykjavik ligt aan de zuidwestkust en is de noordelijkst gelegen hoofdstad op aarde. De stad heeft ongeveer 140.000 inwoners (in 2023), met de omliggende gemeenten heeft de hoofdstadregio ongeveer 250.000 inwoners. Ongeveer twee derde van alle IJslanders woont dus hier. IJsland zelf is het westelijkst gelegen land vanEuropa. Doordat de continentale breuklijn over het eiland loopt, ligt het westen van IJsland op deNoord-Amerikaanse Plaat.
Anders dan vele andere landen, die de staatsvorm in hun officiële landsnaam hebben opgenomen, stelde de regering in 2004 bij monde van de minister-president,[3] dat de term "republiek" (lýðveldi) vóór de naam IJsland (Ísland) beschouwd moet worden als een beschrijving van de regeringsvorm van het land en niet als een deel van de naam van het land.
Het eiland is geologisch zo'n 20 miljoen jaar geleden ontstaan door vulkanische activiteit in de Atlantische Oceaan; het bleef echter lange tijd onbewoond. Volgens de overlevering was de NoorIngólfur Arnarson, die in 874 arriveerde, de eerste permanente bewoner van IJsland. Nadat het eiland sinds 930 als hetIJslands Gemenebest enkele eeuwen onafhankelijk was geweest, viel het in de eeuwen daarna onder bestuur van achtereenvolgens hetkoninkrijk Noorwegen, deUnie van Kalmar,Denemarken-Noorwegen enDenemarken. In de 19e eeuw groeide het nationaal bewustzijn, maar pas sinds 17 juni 1944 is IJsland geheel onafhankelijk. Het huidige IJsland is eenparlementaire republiek naarScandinavisch model; in 2007 en 2008 leidde het land deindex van de menselijke ontwikkeling.
Het "Ultima Thule", waar de Romeinen in een geschrift over verhalen, gaat misschien over Noorwegen of de eilandengroep Faeröer. De eerste mensen die op IJsland verbleven, warenIerse monniken. Met de komst van deVikingen verdwenen ze. Er bestaat geen enkel bewijs dat IJsland reeds ontdekt was tijdens de Oudheid en evenmin zijn er sporen gevonden van eerdere menselijke aanwezigheid.
De meesten van de eerste bewoners waren vanNoorse afkomst. Ze verlieten hun thuisland om aan het regime vanHarald Schoonhaar (of Fijnhaar) te ontkomen. In die tijd werd er verhaald van een eiland dat nog niet bewoond was, en Flóki Vilgerðarson (ook wel Hrafna Flóki of raven-Flóki genoemd, omdat hij drie raven bij zich had die hem hielpen het onbekende eiland te vinden) besloot zijn geluk in dat nieuwe land te beproeven. Hij vestigde zich aan een grote baai in het westen (bij Flókatóftir aan het huidigeBreiðafjörður). Tijdens de eerste strenge winter verhongerde al zijn vee, en berooid vertrok hij weer, maar niet alvorens het land zijn naam gegeven te hebben: IJsland. Later kwamen landgenoten van hem, via omzwervingen langs Ierland,Schotland, deHebriden en deFaeröer (waar ze ondertussen slaven bemachtigden), op IJsland aan. De eerste Viking die zich permanent op IJsland vestigde wasIngólfur Arnarson. In 874 landde hij aan de zuidkust en omstreeks 877 vestigde hij zich aan een baai in het zuidwesten. Die plaats noemde hijReykjavík (zie aldaar). De volgende 60 jaar werd het land volledig gekoloniseerd.
Midden-Atlantische Rug. Vulkanen zijn aangeduid in het rood
De oudste delen van het eiland zijn 17 tot 20 miljoen jaar oud. Dit gebied ligt in het noordwesten en wordt in het IJslands de Vestfirðir (Westfjorden) genoemd. Het eiland groeit als gevolg van vulkanisme nog steeds aan. Het jongste deel is het eilandjeSurtsey dat bij deVestmannaeyjar ontstond tijdens een vulkaanuitbarsting die in 1963 begon (en pas 3,5 jaar later eindigde).
Het eiland is hoofdzakelijk opgebouwd uitvulkanisch materiaal engesteente, omdat het op deMid-Atlantische Rug ligt, het scheidingsgebied van een aantaltektoniekplaten die langzaam uit elkaar drijven, waardoor het onderliggende magma de kans krijgt naar de oppervlakte te komen en daar de ontstane scheuren op te vullen. Een deel van die Mid-Atlantische rug loopt van noord naar zuidwest door het midden van het land en verheft zich daarbij zo ver, dat het als het ware heel IJsland boven het zeeoppervlak uit tilt. Als gevolg van deplatentektoniek drijven de delen van IJsland daarbij met een gemiddelde snelheid van zo'n 1 à 2 cm per jaar gestaag uiteen. Op meerdere plaatsen van IJsland, waaronder inÞingvellir, zijn de hierdoor ontstane scheuren in het landschap daadwerkelijk zichtbaar. Een toevallige bijkomstigheid is dat IJsland ook op eenhotspot ligt. Dat zijn plaatsen in deaardkorst waar het onderliggende magma tot zeer dicht onder het aardoppervlak kan komen. Beide fenomenen zorgen voor de relatief hoge vulkanische activiteit op IJsland.
Een natuurlijk fenomeen waar IJsland om bekendstaat, zijngeisers. Tot circa 1950 kwamen verspreid over heel IJsland zo'n 30 geisers voor. BijHveragerði en omgeving, in hetHaukadalur (waar deGeysir ligt), bijFlúðir, en bijHveravellir in het noorden van IJsland lagen de meesten. Het hete water dat ze omhoog spoten was zoet, maar er zijn minstens vier geisers geweest waar dit zeewater was. Eén lag in het zuidwestelijke puntje van het schiereilandReykjanes vlak bijGunnuhver, twee andere aan de Ísafjörður in deWestfjorden en de vierde niet ver vanDrangsnes.Op IJsland zijn altijd tientallen geisers actief geweest; het aantal varieerde als gevolg van (kleine) aardverschuivingen van tijd tot tijd. Nieuwe geisers ontstonden, kokende waterbronnen kregen geiseractiviteit, de activiteit van andere geisers daalde (het bekendste voorbeeld hiervan is de Geysir) of stopte zelfs. Doordat men in de buurt van de geisers actief naar warmwaterbronnen is gaan boren, is het aantal geisers afgenomen.
Op dit moment is deStrokkur, die zijn waterfontein om de 5-8 minuten omhoog spuit, de enige bron op IJsland die aan de beschrijving van een geiser voldoet. De andere geisers zijn nauwelijks actief of zijn door betonnen bakken afgedekt; het water ervan wordt opgevangen en voor verwarmingsdoeleinden of voor de warmwatervoorziening gebruikt.
Omdataardwarmte op IJsland in ruime mate voorhanden is, zijn er voor de opwekking van stroom meerdere geothermischeenergiecentrales, zoalsNesjavellir, gebouwd.
IJsland bestaat voor het overgrote deel uit laag- en middelgebergte, al dan niet metgletsjers bedekt, van waaruit vele rivieren naar zee stromen. Ze zijn doorgaans voor schepen onbevaarbaar door de snelle stroming. Het binnenland is vrijwel onbewoond; het dichtstbevolkte gebied ligt aan de zuidwestkust rond Reykjavík. De hoogste berg van IJsland is deHvannadalshnúkur. Deze ligt met zijn 2.110 meter hoogte grotendeels verscholen onder deÖræfajökull.
Bomen komen op IJsland vooral in dwerg- en struikvorm voor, bijvoorbeeld in het natuurreservaatÞórsmörk. Alleen in het oosten van het land komt een gebied voor dat 'bos' mag genoemd worden, het 2.000 hectare grote Hallormstaðaskógur. De bomen zijn daar voor het grootste deel aangeplant. Grote boomstammen die men soms langs de kust aantreft, is drijfhout dat van ver is gekomen, voornamelijk uitSiberië.
Langs het noorden van het eiland stroomt de koudeOost-Groenlandstroom, langs het zuiden de warmeGolfstroom. Gekoppeld aan de wind die vaak van zuid naar noord over het eiland waait, is het klimaat in Reykjavik (zuidwest) kouder dan inEuropa, maar nog steeds gematigd. In het noorden daarentegen zijn de temperatuurschommelingen vanwege de vaak aflandige wind groter. Ten noordoosten van IJsland ligt deIJslandzee, ten zuidwesten deIrmingerzee.
Vanaf deVestfirðir in het noordwesten via het noorden tot aan het oosten van het land wordt de kustlijn gekenmerkt door grotere en kleinefjorden enbaaien. Een aantal fjorden is in de wintermaanden alleen over het water te bereiken en is zelfs in de zomer slechts toegankelijk met een terreinauto. Dat is mede de oorzaak van de ontvolking die sinds deTweede Wereldoorlog in dit deel van het land gaande is.
In het zuiden wordt de kustlijn gekenmerkt door een bijna volkomen afwezigheid van natuurlijke inhammen en uitgebreidespoelzandvlaktes, een resultaat van de overspoeling van de streek door het smeltwater van deVatnajökull.
De westkust kenmerkt zich door brede fjorden en baaien, zoals deFaxaflói (Faxabaai) en deBreiðafjörður. De vuurtoren bijBjargtangar nabij de vogelkliffen vanLátrabjarg is, op deAzoren na, het westelijkste puntje van Europa.
Veel puin- en gravelwegen in grote delen van het binnenland, zoals deKaldidalur-route, zijn tijdens de zomermaanden uitsluitend toegankelijk voor terreinvoertuigen. In de winter echter zijn deze wegen daar zelfs voor de krachtigste voertuigen onbegaanbaar en derhalve ook gesloten voor alle verkeer.
Het landschap is bergachtig.Tafelbergen wisselen af met actieve en slapende vulkanen encaldera's, waartussen (meanderende) rivieren zich een weg banen. Omdat IJsland geologisch gezien erg jong is en de rivieren zich nog een weg door het harde basalt moeten slijten, komen er veelwatervallen voor. In het IJslands wordt eenwaterval "foss" genoemd. Hiervan zijn er een aantal spectaculair. DeDettifoss is qua watervolume de grootste waterval van Europa. Valleien werden in het verleden opgevuld door delava van grote vulkaanuitbarstingen, waardoor er soms hele lavavlakten zijn. Een derde van alle lava die de laatste 500 jaar wereldwijd werd uitgestoten, werd op IJsland uitgestoten.[5]
Een belangrijk kenmerk van IJsland is het zeer beperkt voorkomen vanbomen. Tijdens de kolonisatie waren delen van het land bij de kust wel bebost, maar deze bossen zijn grotendeels gekapt. Bovendien lieten de kolonisten vee in de graslanden grazen. Hierdoor trad een proces vanerosie enverwoestijning op dat heel moeilijk om te keren is. Door de hevige winden en de aanwezigheid van vulkanischas treden zandstormen op sinds de bossen zijn gekapt.[6] Door het klimaat groeien de bomen traag. Het is niet zozeer de lage temperatuur, er zijn plaatsen met bossen waar het veel harder vriest (voorbeeld deTaiga), maar de beperkte groeiperiodes waarbij er geen vorst voorkomt. Zelfs laat in de lente komen door het wisselend weer vorstperiodes voor. De Noorse kolonisten, gewend aan de robuuste bodems van hun vaderland, bewerkten de vruchtbare IJslandse bodem op dezelfde manier als ze dat in Noorwegen gewend waren. Toen de vulkanische as eenmaal bloot was komen te liggen werd deze weer weggeblazen door de wind, waarbij de vegetatie te traag herstelde om dit te voorkomen. Grote delen van IJsland zijn hierdoor veranderd in geërodeerde 'maanlandschappen' waar niets meer groeit.
In meerderesaga worden reizen naar Noorwegen beschreven die, naast de intentie om handel te drijven, voor een belangrijk deel werden ondernomen om timmerhout te halen. Wel wordt gewag gemaakt van hout sprokkelen om vuur en houtskool te maken. Aan de andere kant verwijzen namen als Skógarströnd (boskust) en Skógarnes (boskaap) naar de vroegere aanwezigheid van bossen (skógur betekent bos). Ook wordt in het eerste hoofdstuk van hetLandnámabók (boek der landname) geschreven dat het land tussen bergen en de kust met bos was bedekt. De huidige bomen beperken zich tot sparren,dwergberken,dwergwilgen en kreupelgewassen. Er wordt beweerd dat het eilandje Árnes in deÞjórsá-rivier een redelijk beeld zou geven hoe het eiland er zo'n 2.000 jaar geleden uit heeft gezien. Hoewel het grootste deel van het land uit rotsen, keien enarctischewoestijnlandschappen bestaat, komenmossen,korstmossen engrassen veel voor. Ook komen op bepaalde plaatsenorchideeën voor. In (voornamelijk) het zuiden zijn de laaglanden gecultiveerd. Door de noordelijke geografische ligging van IJsland ligt deboomgrens al op 200-300 meter boven zeeniveau.
Depoolvos is het enige oorspronkelijke landzoogdier. In zee leven walvissen en aan de kust vindt men twee soorten zeehonden (grijze zeehond,Halichoerus grypus engewone zeehond,Phoca vitulina). De immigranten brachtenschapen,koeien,varkens,paarden en pluimvee mee.Muizen,ratten,nertsen enkonijnen zijn over het algemeen per ongeluk ingevoerd.Rendieren zijn in de 18e eeuw ingevoerd en een aantal is verwilderd en leeft in de oostelijke hoogvlakten. Deijsbeer komt er niet voor, maar onder andere inHúsavík is een opgezet exemplaar te vinden. Deze kwam in 1969 op een ijsschots vanuit de richting vanGroenland aangedreven. Ook in de zomers van 2007 en 2008 kwamen er ijsberen aan land. Deze dieren werden echter gedood omdat ze buiten hun natuurlijke habitat als gevaarlijk voor mensen worden beschouwd.
Reptielen,amfibieën en giftige dieren, zoalsschorpioenen, komen op IJsland niet voor. Welmuggen, met name waar begroeiingen bijmoerassen enmeren voorkomen.Mývatn (letterlijkmuggenmeer) staat bekend om de vele, overigens niet-stekende, muggen die bij windstil weer als wolken over het meer zweven. 's Zomers zijn er ookvlinders, die echter moeilijk waar te nemen zijn. In de schone en heldere wateren op en rondom IJsland komt zeer veelvis voor, zoalszalm,forel,platvis enkabeljauw.
IJsland is een belangrijkbiotoop voor ontelbarevogels en vogelsoorten. Vele soorteneenden enganzen komen er voor, naastzeevogels, waadvogels en zeldzame roofvogels zoals desneeuwuil. Dewilde zwaan (Cygnus cygnus) is zeer algemeen in Reykjavík. Op IJsland komen zowel overwinteraars voor als vogels die het als rustplaats, broedplaats of foerageerplaats gebruiken. Zo komt depapegaaiduiker in groten getale (60 procent van de wereldpopulatie) voor. Daarnaast komt ook dezeekoet veel voor langs deklifkusten.[7]
In door warmwaterbronnen verwarmdekassen worden planten, bloemen, groenten (onder andere tomaten, komkommers en paprika's) en fruit (onder andere druiven en sinaasappels) geteeld. De belangrijkste regio's met kassenteelt zijn in Zuid-IJsland bijHveragerði en de geothermale gebieden rondReykholt (Borgarfjörður) in het westen enFlúðir in het zuidwesten.
IJsland heeft van alle landen ter wereld de langstedemocratische traditie. Een van de gewoonten die de kolonisten uit hun vaderland meenamen, was het houden vanþings ('volksvergaderingen'). In de loop der tijd werden enkele belangrijker dan andere. Al spoedig kwam de roep om een centrale locatie voor een gemeenschappelijkding. In het jaar 930 werd dit hetAlthing (Alþingi) - en daarmee het IJslandseparlement - opgericht. De locatie van het Alþing ('alomvattende volksvergadering') werdÞingvellir, een vlakte die nog in gemeenschappelijk bezit was. Vele belangrijke historische gebeurtenissen hebben tijdens het Alþing plaatsgevonden, zoals de officiële overgang tot hetchristendom in het jaar 1000. In 1845 is het parlement verplaatst naar Reykjavik en in 1928 werd Þingvellir het eerste Nationale Park van IJsland.
In 1918 verkreeg IJsland een grotere onafhankelijkheid en veranderde van status. Het was geen deel meer vanDenemarken, maar werd hetkoninkrijk IJsland in eenpersonele unie met de DeenseKroon voor 25 jaar. In deze unie verzorgde Denemarken de buitenlandse diplomatieke relaties van IJsland. In 1920 werd eenambassade in Kopenhagen geopend. Als gevolg van deDuitse inval in Denemarken in 1940 werd de IJslandse buitenlandse dienst opgezet en kwamen erIJslandse ambassades inLonden enStockholm.
Een ander gevolg van de Duitsebezetting van Denemarken tijdens deTweede Wereldoorlog was dat in 1944 de unie niet verlengd kon worden. IJsland werd op 17 juni 1944 een volledig onafhankelijkerepubliek met eenpresident alsstaatshoofd. Deze wordt viaalgemeen kiesrecht gekozen voor een termijn van vier jaar. Zijn of haar rol is overwegend symbolisch enceremonieel. Wel heeft de president hetvetorecht over de door het parlement aangenomen wetgeving en kan die in eenreferendum voorleggen aan de bevolking. De presidentiëleresidentie isBessastaðir.
Het land is lid van onder meer deNAVO, deEVA en deEER. Het is toegetreden tot deSchengenzone. In juli 2009 zette het IJslandse parlement het licht op groen voor een officieel verzoek totEU-toetreding.[8] Nog diezelfde maand werd IJsland officieel kandidaat EU-lid.[9] In 2015 heeft IJsland de aanvraag ingetrokken.
In 2007 kwam een regering tot stand die bestond uit de grote, centrumrechtseOnafhankelijkheidspartij en de kleinere, sociaaldemocratischeAlliantie, samen goed voor 43 zetels in het 63 zetels tellende Alþing, het IJslandse parlement. Premier werdGeir Haarde van de Onafhankelijkheidspartij. Op 26 januari 2009 trad de regering voortijdig af naar aanleiding van de slechte toestand van de economie, veroorzaakt door dekredietcrisis. De IJslandse economie steunde voor een groot deel op de bancaire sector en deze was door deIJslandse bankencrisis in grote problemen verzeild geraakt. In oktober 2008 werden de drie grootste IJslandse banken zelfs genationaliseerd. Veel IJslanders raakten hun betrekking en spaartegoed kwijt en uitten in demonstraties hun onvrede over de regering. DeIJslandse kroon (Króna) verloor grotendeels zijn waarde tegenover de Euro en tegen het einde van 2008 verklaarde het land zich bankroet.[10]
Op 1 februari 2009 werd een linksminderheidskabinet geïnstalleerd, dat bestond uit de Alliantie enLinks-Groen. Interim-premier wasJóhanna Sigurðardóttir van de Alliantie. Het behartigde de zaken als interim-regering tot de vervroegdeparlementsverkiezingen op 25 april 2009 en ging vooral de economische problemen te lijf.[11]
Bovendien vroeg dit kabinet opnieuw het lidmaatschap van deEuropese Unie aan. Dit werd vanuit de gehele Unie toegejuicht, hoewel er vanuit Nederland en het Verenigd Koninkrijk kritische geluiden te horen waren over terugbetaling van het geld dat hun spaarders verloren hadden in hetIcesave-debacle. Ook de eigen bevolking was niet onverdeeld: men vreesde onder meer verlies van de eigen visrechten waarvan de IJslandse economie nog voor een groot deel afhankelijk is. IJsland verkreeg in juli 2009 de status van kandidaat-lid van de EU.
Op 22 mei 2013 verklaarde de centrumrechtse regering vanSigmundur Davíð Gunnlaugsson die na deverkiezingen van dat jaar was aangetreden een referendum te zullen uitschrijven over toetreding tot de EU.[12] In augustus 2013 liet het land de EU weten dat het toetredingsverzoek zou worden ingetrokken. Deze intrekking werd op 12 maart 2015 officieel neergelegd.[13]
De regering gaf toe aan de buitenlandse eisen dat IJsland een totaal van € 3,5 miljard zou terugbetalen. Dat betekende een flinke maandelijkse bijdrage van iedere IJslandse burger, wat voor de IJslanders onverteerbaar bleek. Er ontstond nationale ophef, en vervolgens weigerde het staatshoofdÓlafur Ragnar Grímsson de desbetreffende wet goed te keuren. Hij verzocht hierover een referendum te houden.
Met de steun van een bevolking begon de regering burgerlijke en strafrechtelijke onderzoeken naar de verantwoordelijken voor de financiële crisis. Tegen bankiers die betrokken waren bij de crash vaardigdeInterpol een internationaal aanhoudingsbevel uit. Ook van politici werd gezegd dat hun falende beleid het land in crisis had gestort. Onder hen wasDavíð Oddsson, die na zijn premierschap vanaf 2005 decentrale bank had geleid. Geir Haarde, die eerst minister van financiën en daarna premier was geweest, werd in een speciaal tribunaal (Landsdómur) vervolgd en in april 2012 veroordeeld voor een van de vier aanklachten, maar zonder strafoplegging. Hem werd verweten dat hij onvoldoende toezicht had gehouden op de grote banken, wat in 2008 tot hun faillissement leidde. Om principiële redenen legde hij zijn zaak voor aan hetEuropees Hof voor de Rechten van de Mens, maar zijn beroep werd in november 2017 ongegrond verklaard.
In het referendum van maart 2010 stemde 93% tegen de terugbetaling van de schuld. Onmiddellijk bevroor het IMF zijn leningen. Maar IJsland was niet geïntimideerd. Ólafur Ragnar Grímsson zei: ”Er werd ons verteld dat we hetCuba van het Noorden zouden worden indien we de voorwaarden van de internationale gemeenschap niet aanvaardden. Maar als we ze hadden aanvaard zouden we hetHaïti van het Noorden geworden zijn”.
Als reactie op de crisis werd in 2009 de anti-establishmentpartijBeste Partij (Besti flokkurinn) opgericht. Door een grote zege bij de gemeenteraadsverkiezingen werd oprichterJón Gnarr in 2010 burgemeester van Reykjavík. De partij bestond niet lang.
Om het land te bevrijden van de uitgebreide macht van internationale banken besloot de bevolking een nieuwe grondwet te maken. 25 burgers werden geselecteerd uit 522 volwassenen die niet tot enige politieke partij behoorden maar door minstens 30 mensen werden aanbevolen. De vergaderingen werden online gestreamd en de burgers konden hun commentaren en suggesties doorgeven. Ze waren getuige van het tot stand komen van het document. De grondwet die voortkwam uit dit proces van participerende democratie werd aan het parlement in de herfst van 2011 ter goedkeuring voorgelegd.[14]
Hoewel IJsland lid is van deNAVO, heeft het geen eigenkrijgsmacht. Strijdkrachten van deVerenigde Staten bewaakten tot 1 oktober 2006, op basis van een militair verdrag uit 1951, het land en zijnterritoriale wateren vanuit een marinevliegbasis inKeflavík. De Verenigde Staten staan sindsdien nog wel garant voor de territoriale integriteit van IJsland, maar de marinevliegbasis is niet meer in gebruik als zodanig. IJsland heeft wel een kustwacht en een militair politieonderdeel.
Het enige internationale geschil dat noemenswaardig is in de geschiedenis van IJsland, is dat van deKabeljauwoorlogen tussen 1958 en 1975. Het betreft een discussie met hetVerenigd Koninkrijk. IJsland had de intentie om zijn rijke visserijwateren te beschermen door het uitbreiden van de maritieme grens. In deze discussie werd de kustwacht ingezet door IJsland om zijn vissers te beschermen, waarop het Verenigd Koninkrijk oorlogsschepen zond. Het Verenigd Koninkrijk bond pas in nadat IJsland dreigde uit de NAVO te stappen.
Volgens deGlobal Peace Index (GPI) is IJsland het vredelievendste land ter wereld. Het heeft deze status te danken aan de afwezigheid van strijdkrachten, het lage criminaliteitsgehalte en de sociaal-politieke stabiliteit die het land al lang kent.
DeIJslanders zijn nakomelingen van deVikingen, vermengd met Schotse en Ierse immigranten. De meeste buitenlanders zijn Polen.[15]
In de periode 1750 tot 1850 lag de bevolking van IJsland stabiel op circa 50.000 personen. Nadien trad een geleidelijke uitbreiding op tot ongeveer 75.000 tegen het einde van de 19e eeuw om vandaar te versnellen en op 1 januari 2011 telde het land 328.452 bewoners. Het aandeel van de bevolking tussen 0 en 14 jaar was 20,9%, tussen 15 en 64 jaar 66,8% en ten slotte was 12,3% van de bevolking 65 jaar en ouder.[16] De levensverwachting bij geboorte lag in 2010 op 79,5 jaar voor mannen en op 83,5 jaar voor vrouwen. Het aandeel buitenlanders was 6,6%.
Geslachtsnamen worden op IJsland bijna niet gebruikt: de IJslanders bedienen zich vanpatroniemen, zoals 'Karlsdóttir' ('dochter van Karl') of 'Grímsson' ('zoon van Grímur') (zie ook:IJslandse namen). De voornaam is nog altijd belangrijker dan het patroniem: in telefoonboeken en andere alfabetische persoonslijsten wordt men op zijn voornaam gerangschikt.
Op IJsland kent menvrijheid van godsdienst. DeEvangelisch-Lutherse Kerk van IJsland is destaatskerk. In het nationaal register wordt altijd bijgehouden welke religieuze overtuiging men heeft. Ongeveer 3,9 procent van de bevolking is rooms-katholiek. Van 1996 tot 2009 was de Nederlandse bisschopJo Gijsen bisschop van Reykjavik.
In 2023 hing de bevolking de volgende religies aan:[17]
Evangelisch-Lutherse Kerk van IJsland: 58,6% van de inwoners
anders (waaronder volgelingen van deÁsatrú-godsdienst): 22,3% van de bevolking
niet aangesloten bij een religieuze groepering: 7,7% van de bevolking
Ofschoon de meerderheid van de bevolking christelijk is, gaan de meeste IJslanders niet met regelmaat naar dekerk. De meesten hebbenliberaal-christelijke opvattingen.
ZieIJslands voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
De IJslanders sprekenIJslands als moedertaal. IJslands is te kwalificeren als Oudnoors. Buiten IJsland wordt de taal niet gesproken. Daarmee komt het aantal sprekers van het IJslands rond de 320.000. IJslands is eenNoord-Germaanse taal. De IJslandse taal is verwant metFaeröers,Noors,Deens enZweeds.
Het IJslands kwam in de 9e eeuw met deNoormannen naar IJsland, deze Noormannen spraken Oudnoors. Op het Europese continent heeft het Noors veel veranderingen ondergaan, onder andere door invloeden van het Nedersaksisch. Zo heeft het moderne Noors ten opzichte van het Oudnoors minder naamvallen, ook is de grammatica eenvoudiger. Deze veranderingen gingen voorbij aan de Oudnoors sprekende IJslanders, het Oudnoors dat op IJsland gesproken wordt is sinds die 9e eeuw weinig veranderd. Daarmee is het moderne IJslands een taal die sterk lijkt op het Oudnoors. DeIJslanders zijn trots op hun taal en willen niet dat de taal vervlakt. Nieuwe woorden die nodig zijn om technologische of andere ontwikkelingen aan te duiden worden meestal gemaakt door bestaande IJslandse woorden te combineren. Er bestaat zelfs een instituut dat hierop toeziet.
De IJslandse taal maakt gebruik van hetLatijnse alfabet aangevuld met een aantal lettertekens. Het alfabet bestaat uit 36 tekens. De "Dag van de IJslandse Taal" wordt jaarlijks gevierd op 16 november: de geboortedag van de IJslandse dichterJónas Hallgrímsson.
Vanaf hun achtste of negende jaar leren kinderen Engels als tweede taal. Ook Deens wordt veel gesproken.
De grootste instelling voor hoger onderwijs is de Universiteit van IJsland, die zijn grootste campus in het centrum van Reykjavik heeft. Andere scholen die onderwijs geven op universitair niveau zijn de Universiteit van Reykjavik, de Universiteit van Akureyri, de Landbouwuniversiteit van IJsland bijHvanneyri en de Bifröst Universiteit.
Van oudsher is op IJsland in volledige afzondering een muziekstijl ontwikkeld. De originele IJslandse muziek (detvísöngur) bestond uit tweestemmige gezangen, waarbij vooralkwartenmelodiek kenmerkend was.Pas sinds de contacten met deScandinavische cultuur werd deze muziek geleidelijk aan vermengd met deNoorse enDeense muziek. In de 19e eeuw kwam ook deze muziek in aanraking met de nationalistische tendensen van de Europese kunstmuziek, waarmee de aansluiting met de West-Europese kunstmuziek gebaand was. In de IJslandse volksmuziek zijn nauwelijks sporen aan te treffen van hetgregoriaans of van het Luthersekoraal. De kunstmuziek van de 19e eeuw drong - evenals later ook de moderne en populaire muziek - uiteindelijk ook in IJsland door.
In Reykjavik werd in 2011 het grote concertgebouwHarpa in gebruik genomen, dat sindsdien fungeert als het belangrijkste podium voor vele muziekgenres. Onder meer het enige beroepsorkest van het land,Sinfóníuhljómsveit Íslands (hetIJslands Symfonieorkest), heeft er zijn vaste basis.
6 januari:þrettándi, de dertiende dag. Laatste dag van de IJslandse Kerstmis (zie ook:Jólasveinar).
Eind januari wordt de oude gecombineerde januari/februarimaandÞorri gevierd, hetÞorrablót.
Bolludagur ("bolletjesdag"). Bolletjesdag was vroeger de maandag voor de vastendagen en wordt nu gevierd door (veel) roomsoezen (rjómabollur) te eten bij de koffie.
Sprengidagur ("explosiedag"). Deze dag was vroeger de laatste dag voor het begin van de vastendagen en er mocht toen zoveel gegeten als mogelijk (en voorradig) was. Nu wordt het met een speciale maaltijd, bestaande uit gezouten vlees en bonen, gevierd.
Öskudagur ("Asdag"). De eerste dag van de vastendagen die begon op een woensdag. Dit is nu een vrije dag.
Sumardagurinn fyrsti; de eerste donderdag na 18 april: eerste dag van de (oude) zomer. IJsland kende volgens de oude kalender maar twee jaargetijden: zomer en winter.
Sjómannadagurinn; de eerste zondag in juni: opgedragen aan de zeevaarders (vissers,reders etc.).
Listahátið; begin juni op even jaren: Reykjavíks internationale kunstfestival.
17 juni:þjóðhátið; belangrijk nationaal volksfeest opsautjándi júní. Ter gelegenheid van het feit dat IJsland op 17 juni 1944 een republiek werd.
Verslunarmannahelgi ("koopliedenweekend"); eerste weekend in augustus.
Síldarævintyri ("haringavontuur"); feest op eerste weekend en maandag in augustus inSiglufjörður (Noord-IJsland).
De grootste televisiestations van IJsland zijn de publieke omroepSjónvarpið en de commerciële omroepenStöð 2,SkjárEinn enÍNN. Er bestaan ook kleinere stations, waarvan vele enkel lokaal uitzenden. De belangrijkste radiostations zijnRás 1,Rás 2 enBylgjan. De dagelijkse kranten zijnMorgunblaðið enFréttablaðið.
De economie van IJsland was in 2020 zo'n US$ 22 miljard groot. Het land heeft zwaar geleden onder de kredietcrisis en de ondergang van diverse IJslandse banken. Dit heeft geleid tot een economische krimp vanaf 2008 en een forse toename van de werkloosheid. De werkloosheid piekte in 2010 en sinds 2011 laat de economie weer groei zien waardoor het land de grootste economische en financiële problemen achter zich heeft gelaten. De terugval in 2020 is vooral een gevolg van decoronapandemie.
Visserij en de visverwerkende industrie, zo'n 73 procent van de uitvoer, vormen de belangrijkste poot van de IJslandse industrie. Deze uitvoer is echter gevoelig voor de verandering van de visprijzen. Vanuit de overheid worden dan ook pogingen gedaan de economie een bredere basis te verlenen; zo wordt er veel verwacht van geothermische energie. NaastNoorwegen enJapan is IJsland het enige land waar aan commerciëlewalvisvaart wordt gedaan.
De tweede bron van inkomsten is hettoerisme. Bezoekers komen vooral uit Scandinavische landen en Duitsland, maar ook uit België, Nederland en Canada. De meeste toeristen komen in de zomermaanden, dat is juni tot en met oktober. Tijdens de wintermaanden komen sommigen naar IJsland om hetnoorderlicht te zien. Door de waardedaling van de IJslandse kroon door de crisis is het land een relatief goedkope vakantiebestemming geworden. In 2010 kwamen er 500.000 toeristen naar het eiland, in 2015 was dit ruimschoots verdubbeld tot 1,3 miljoen en in 2024 kwamen er 2,3 miljoen buitenlandse bezoekers.[19]
In 2014 werd zo'n 69% van alle energiegeothermisch opgewekt (zie bijvoorbeeldNesjavellir), 18% werd opgewekt door waterkracht en het overige met ingevoerde fossiele brandstoffen, zoalsaardolie en in mindere matesteenkool. Verder voorzien de geothermische bronnen Reykjavik van warm water en stoom voor verwarming. In de periode 1989 tot en met 2014 is de productie vanelektriciteit verviervoudigd, van 4475 gigawattuur (GWh) naar 18.122 GWh.[20] Deze sterke stijging was vooral nodig voor twee nieuwe installaties om aluminium uitalumina te halen (aluminiumsmelter) en de uitbreiding van een bestaande installatie. Deze installaties kwamen in 2007 en 2008 gereed. In 2009 verbruikten deze smelters bijna 12.000 GWh aanelektriciteit.
IJsland heeft een open economie en de buitenlandse handel maakt ongeveer een derde van de IJslandse economie uit. In 2024 werd voor een totaal bedrag van ISK 959 miljard geëxporteerd en voor ISK 1357 miljard geïmporteerd. Het jaar 2009 was het eerste jaar sinds 2002 dat IJsland een overschot op dehandelsbalans noteerde. Het handelsoverschot bleef bestaan tot 2020. Dedepreciatie van de IJslandse kroon versus andere valuta maakte de IJslandse uitvoer aantrekkelijker terwijl importproducten veel duurder werden. De belangrijkste exportproducten waren vis (37%) enaluminium (33%) in 2024. De invoer is meer divers en omvat producten zoalsaardolie, machines, transportmiddelen, voedsel, drank en tabak.
Op 2 mei 1992 ondertekende het land de overeenkomst om deel te nemen aan deEuropese Economische Ruimte. Deze regeling is vanaf 1 januari 1994 van kracht en verstevigde de relatie met deEuropese Unie (EU). De belangrijkste handelspartner van IJsland is al decennia Europa; in 2024 was het aandeel van Europa in de export van IJsland zo'n 80% en circa 63% van de import.
In het begin van de 21e eeuw maakte de IJslandse financiële sector een sterke groei door. Hierdoor maakte de financiële sector circa 34 procent van de IJslandse economie uit. Door de snelle expansie en de daarbij horende behoefte aanvreemd vermogen van deze sector werd het land kwetsbaar voor de gevolgen van dekredietcrisis in 2008. Door een snelle achteruitgang van de liquiditeit van de drie banken in het land raakte IJsland in een situatie die grensde aanfaillissement.[21] De schulden van het land bleken ongeveer vijf tot negen maal hetbruto nationaal product te bedragen, een bedrag dat nagenoeg onmogelijk is om zelfstandig op te brengen.[22] Zie verderIJslandse bankencrisis.
De munteenheid van IJsland is deIJslandse kroon en afgekort ISK. In 2007 was de gemiddelde koers van deeuro zo'n 88 IJslandse kronen. Op 10 oktober 2008 stopten de meeste banken met de handel in de IJslandse Kroon omdat deze door deeconomische crisis in het land sterk in waarde was verminderd en in een inflatiespiraal terechtkwam.[23] De koers van de kroon halveerde; in 2009 lag de koers van de euro op circa 173 kronen. In 2010 trad enig herstel op en werd de euro gemiddeld tegen 162 IJslandse kronen verhandeld. Eind mei 2015 was de waarde gestegen naar 150 kronen per euro en begin 2025 verder gestegen naar 144 kronen per euro.
Reykjavíkurflugvöllur (luchthaven van Reykjavik), vlak bij het centrum van Reykjavik, voor vluchten met binnenlandse bestemmingen en naarGroenland en deFaeröer.
Verder heeft vrijwel elke grotere plaats in IJsland een klein vliegveld en hebben meerdere afgelegen gehuchten of nederzettingen eenairstrip.
Icelandair is de enige IJslandse luchtvaartmaatschappij met vluchten vanaf Keflavík naar Noord-Amerika en Europa.
IJsland heeft een veerdienst vanSeyðisfjörður in het oosten, naarHirtshals in Denemarken. Deze gaat viaTórshavn op deFaeröereilanden. De overtochten zijn van april tot en met september, eenmaal per week.
De belangrijkste weg op IJsland is de ringweg ofHringvegur. Deze circa 1350 kilometer lange weg met wegnummer 1 loopt rond het hele eiland en verbindt een aantal van de grootste plaatsen met elkaar, maar slaat de afgelegen gebieden over. De ringweg is voor het grootste gedeelte geasfalteerd, maar enkele delen in het oosten van IJsland zijn onverhard. De meeste bruggen en een aantal tunnels op IJsland zijn enkelstrooks uitgevoerd. Vaak zijn er bij de langere exemplaren passeermogelijkheden opgenomen.Autowegen enautosnelwegen komen op IJsland niet voor hoewel een aantal van de belangrijkste wegen van en naar Reykjavik vierstrooks is uitgevoerd. De maximumsnelheid is daar, net als op alle andere verharde wegen, 90 kilometer per uur. Binnen de bebouwde kom geldt een maximumsnelheid van 50 kilometer per uur. Op de onverharde wegen is de snelheidsbeperking 80 kilometer per uur.
Een van de meest geïsoleerde bushaltes op aarde
Openbaar vervoer op IJsland vindt plaats door een net vanautobusverbindingen, met over het algemeen lage frequenties. Daarnaast beschikt Reykjavik over hetstadsbusnetStrætó bs. IJsland heeft geenspoorwegen. In de zomer zijn er een paar buslijnen die over de onverharde wegen van het binnenland rijden met aangepaste bussen, zoals Reykjavik-Akureyri.[24]
Oorspronkelijk reed men aan de linkerkant van de weg, maar sinds 26 mei 1968 moest men vanaf 6 uur ´s morgens rechts gaan rijden. De automobilist werd destijds geadviseerd om de volgende dagen ter gewenning in de steden niet harder dan 35 kilometer per uur te rijden, en daar buiten maximaal 50.
↑In tegenstelling tot wat deTaalunie vermeldt bijIJsland is het woord republiek niet officieel onderdeel van de eigennaam van IJsland, maar wordt alleen met kleine letter gebruikt ter aanduiding van de staatsvorm. Zie(is)Vraag en antwoord hierover op de website van deUniversiteit van IJsland.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
