DeIJ, ofIJ, is eendigraaf ofligatuur van de lettersi enj. In het Nederlands wordt deij soms als één letter beschouwd en dan samen met dey de 25e letter van het Nederlandse alfabet gezien. Vaak wordt deij in één karakter geschreven, als een ligatuur, hoewel in de meeste lettertypes dei en dej niet met elkaar verbonden zijn, maar soms weldichter bij elkaar gezet.
Deij vertegenwoordigt meestal detweeklank [ɛɪ]?. In het woordbijzonder en in sommigeplaatsnamen komt de oude klankwaarde [i]? nog voor, zoals inWijchen,Wijhe enWijlre. In het achtervoegsel-lijk staat zij voor desjwa ([ə]?).
DeIJ verschilt van de letterY. In het Algemeen Nederlands en in de meeste Nederlandse dialecten zijn er twee mogelijke spellingvormen voor de tweeklank [eɪ]? of [ɛɪ]?:ij enei. De eerste vorm wordt delange ij of in België soms ookgestipte ij genoemd en kent twee (regionale) klanken. De tweede vorm heetkorte ei (of bij het spellen van een woord:E – I)[1] en heeft een enkele klank. Het adjectieflang duidt op de lengte van de staart van het tweede tekenj, dat (vooral bij de kleine letter) tot onder de basislijn reikt. De adjectievenlang enkort duiden niet op (de lengte van) de uitspraak, aangezien beide spellingvormen in het Algemeen Nederlands op dezelfde manier worden uitgesproken.
In het hedendaags Nederlands komt deY alleen in leenwoorden voor. Tot en met het midden van de 19e eeuw werd deY echter ook vaak gebruikt in (van oorsprong) Nederlandse woorden.[2] Het huidige Nederlands heeft het exclusief en consequent gebruik van delange ij te danken aan deSpelling-Siegenbeek.
DeY wordtGriekse ij,i-grec (zoals in het Frans, maar met de klemtoon op grec) ofypsilon (uitspraak: ipsilon) genoemd. Bij het het opnoemen van het alfabet wordt ze vaak gewoon als ij uitgesproken.
Eduard Douwes Dekker ook wel bekend onder zijn schrijversnaamMultatuli, gebruikte in zijn handschriften de ij, maar in zijn uitgaven wilde hij dat de zetter daar een y-teken plaatste. De ij was volgens hem geen letter.
Deij is van oorsprong een dubbelei, die in hetMiddelnederlands de lange [iː]? voorstelde. Toen werd dei nog vaak zonder punt geschreven en kon de digraafιι gemakkelijk met deu verward worden. Om de leesbaarheid te vergroten kreeg de tweedei een staart, wat ook bij Romeinse cijfers alsiij werd gebruikt. Delange ij werd in 1804 officieel geïntroduceerd.
Er bestond in Nederland discussie of deij uit een of twee letters bestaat. In Vlaanderen werd deij altijd als een combinatie van twee letters beschouwd.[bron?]
.svg)
Redenen omij als één letter te beschouwen:
Redenen omij als twee letters te beschouwen:
Dat de letters samen op één blokje staan op hetLeesplankje van Hoogeveen heeft niets te betekenen, wantaa,eu,oe enzovoort staan ook samen op één blokje.
Als een woord dat metij begint een hoofdletter krijgt, wordt de volledige ligatuur in hoofdletters geschreven:IJsselmeer,IJmuiden.[5] In Vlaanderen wordt deze regel niet altijd en overal strikt gevolgd, resulterend in bijvoorbeeldIjzer. Hoewel dit geen standaardgebruik is, is dergelijk hoofdlettergebruik zelfs soms te vinden op officiële bewegwijzeringsborden.[7]
Dit hoofdlettergebruik is opmerkelijk: in het Spaans werden de digrafench enll tot 1994 als één letter beschouwd. Toch kregen woorden die met die letters beginnen slechts één hoofdletter:Chile,Llano. De lettercombinatiesae in bijvoorbeeld het Latijn enoe in het Frans worden alleen volledig gekapitaliseerd wanneer ze als ligatuur geschreven worden:Æneas, maarAeneas;Œil, maarOeil.
Wanneer woorden of (voor)namen tot hun initialen verkort worden, wordt een Nederlands woord of naam die metIJ begint, veelal afgekort totIJ. Zo wordtIJsbrand Eises Ypma verkort totIJ. E. Ypma.[8]
Woordenboeken sorteren steedsij als eeni gevolgd door eenj, dus tussenih enik, en dit al sinds 1850. Dit is de geprefereerde alfabetisering volgens de Taalunie.[9] Een uitzondering zijn oudere uitgaven vanKluwer, bijvoorbeeldKluwer's Universeel technisch woordenboek Nederlands-Duits uit 1980, waarin de lange ij als een y wordt gesorteerd.
DeTelefoongids en deGouden Gids weken van deze volgorde af en houdenij eny bij elkaar, als zouden ze dezelfde letter zijn. De reden is dat er heel wat familienamen bestaan waar beide spellingvarianten voorkomen: zowelBruijn enBruyn zijn familienamen, en in de Nederlandse telefoongidsen zijn ze samen te vinden. In het standaardalfabet zouDe Bruijn tussen 'uh' en 'uk' te vinden zijn. De naamBruin, fonetisch gelijk, staat wel elders.
Dit gebruik is niet uniek. Ook in telefoongidsen van sommige andere landen worden spellingvarianten van dezelfde naam bij elkaar geplaatst, bijvoorbeeldCarlson,Carlsson enKarlsson in de Zweedse telefoongids ofBöker enBoeker in de Duitse telefoongids hoewel deö in de standaardsortering van een woordenboek eigenlijk op dezelfde plaats staat als deo zondere.
Sinds despellingwijziging van 1995 wordtklemtoon gemarkeerd alleen door het plaatsen van eenaccent aigu op de klinker van de beklemtoonde lettergreep, in plaats van eenaccent grave voor korte klinkers enaccent aigu voor lange klinkers.[10]In het geval van een digraaf of dubbele klinker worden beide letters gemarkeerd met eenaccent aigu; dit geldt ook voor deij. Wegens technische beperkingen wordt het accent op dej echter vaak weggelaten in elektronisch opgemaakte documenten.[11][12]
Deij wordt alsei ofie uitgesproken. Dit is woord- en streekafhankelijk.Bijvoorbeeld enbijzonder worden door veel mensen alsbeivoorbeeld enbiezonder uitgesproken.Wigardus à Winschooten merkte dat in 1683 al op; hij onderscheidde de Gelderseii die uitgesproken wordt alsie en de Overijsselseii die uitgesproken wordt alsei.[13]
In tekstopmaak met verbrede inter-letter-spatiëring, wordt deIJ vaak, maar niet altijd, samengehouden, bijvoorbeeld:"s l ij t e r ij" of"s l i j t e r i j".
Als woorden verticaal geschreven worden, met de letters niet-geroteerd onder elkaar, wordt deij meestal samengehouden (zie afbeelding).
Vrijdag kan op twee manieren gespeld worden, naargelang de speller deij als één of als twee letters beschouwt:
In hetNederlands telefoonalfabet wordt deIJ weergegeven met behulp van het woordIJmuiden. Het verschil met deYpsilon, codewoord voor dey, is duidelijk hoorbaar.
In de meestekruiswoordraadsels, en inLingo, wordt deIJ als één letter beschouwd, die één vakje vult, maar deij en dey worden wel als verschillende letters beschouwd. Bij andere woordspelletjes kunnen andere regels gelden.
In woordspelletjes die een verschil maken tussen klinkers en medeklinkers, is deij een klinker als hij een aparte letter is. (Of dey een klinker of een medeklinker is, is een andere discussie, aangezien de lettery in leenwoorden zowel een klinker als een (half-)medeklinker kan representeren.)
NederlandseScrabble-spelers gebruiken meestal deY (met letterwaarde 8) als in een woord eenIJ voorkomt. De spelregels (die uit het Engels vertaald zijn) geven er in de oorspronkelijke uitgave geen aanwijzingen voor.
In latere uitgaven van het spel (omstreeks 1990) was bij de spelregels een voorbeeld bijgevoegd waarbij in een woord een aparteI enJ voorkwamen, zonder verdere toelichting.
Tot maart 1998 had de Nederlandse versietweeIJ-blokjes met letterwaarde 4, naast het eneY-blokje met letterwaarde 8.De recente Nederlandse versie heeft deIJ weer weggelaten.
De Vlaamse versie heeft nooit deIJ gekend. Er is nu geen verschil meer tussen de Nederlandse en de Vlaamse versie.[14]
Enkele decennia geleden was het nog heel gewoon omY te gebruiken waar tegenwoordig alleenIJ aanvaard wordt, bijvoorbeeld in opschriften ('SLAGERY') en in computeruitvoer (op het giroafschrift stond 'AF' en 'BY'). Tegenwoordig wordt dat niet meer gezien.
Dit gebruik leeft verder in hetAfrikaans: in die taal correspondeert dey gewoonlijk met deij in het Nederlands.
In gedrukte tekst lijken deÿ (kleine lettery metdeelteken) en deij heel verschillend, maar in veelhandschriften lijken deÿ en deij identiek. In het Nederlands komt dey enkel voor in leenwoorden, en is deÿ uiterst zeldzaam (als ze al voorkomt).
Delange ij strekt zich tot onder de basislijn uit en wordt met een lange lijn geschreven; zelfs in handschriften waarin de letters niet altijd raken, wordt deij vaak als één teken geschreven.
 |  |
De karakters IJ en ij in code:
| Kapitaal | Minuskel | |
|---|---|---|
| Unicode – Samengesteld karakter | U+0132 | U+0133 |
| Unicode – Karakter + diakritisch teken | - | - |
| TeX | - | - |
| HTML-decimaal | IJ | ij |
| HTML-hexadecimaal | IJ | ij |
| HTML-tekst | - | - |
| UTF-8 | 0xC4 0xB2 | 0xC4 0xB3 |
| Alt-code | Alt+0306 | Alt+0307 |
In Unicode worden deze karakters als compatibiliteitsdecomposeerbare karakters beschouwd. Ze zijn opgenomen wegens compatibiliteit en round-trip-converteerbaarheid met enkele oudere coderingsmethodes. Het gebruik ervan wordt afgeraden.[15] Zelfs met Unicode beschikbaar, verdient de codering in twee aparte letters voor persoonsnamen en geografische namen de voorkeur.[16][8]
De ligatuur behoort niet tot een van deISO 8859karaktercoderingen, en dus wordt de digraaf meestal als eeni gevolgd door eenj gecodeerd.
Unicode biedt nog een mogelijkheid om de digraafij (resp.IJ) te schrijven, namelijk met behulp van het stuurteken ‍ ((en)zero-width joiner:ligatuurvormer met breedte nul): i‍j.
Nederlandseschrijfmachines hadden meestal een aparte toets voor de kleine letter ‛ij', waardoor deze lettercombinatie één positie in hetniet-proportionele lettertype innam. Belgische schrijfmachines hadden deze toets niet.
In Nederland is hetQWERTY-computertoetsenbord in gebruik. De standaard VS-indeling (soms in 'Internationale Modus') wordt vaak gebruikt, hoewel een specifieke Nederlandse variant (KBD143) beschikbaar is. In België wordt een specifiek Belgische variant van deAZERTY-toetsenbordindeling (KBD120) gebruikt. Geen van deze toetsenborden bevat een aparte toets voor deij of deIJ.
Als dei en dej tot verschillende lettergrepen behoren, zoals in de woordenbijectie (lettergrepenbi‧jec‧tie),hooijaar (lettergrepenhooi‧jaar,hooi-jaar met de Taalunie-spelling[17]),millijoule (lettergreppenmil‧li‧jou‧le),minijurk (lettergrepenmi‧ni‧jurk,mini-jurk met de Taalunie-spelling[18]),skijas (lettergrepenski‧jas,ski-jas met de Taalunie-spelling[19]),strooijonker (lettergrepenstrooi‧jon‧ker,strooi-jonker met de Taalunie-spelling[20]), wordt deij nooit als één letter beschouwd. Eerdere regels als het sorteren van deij zoals dey, het samenhouden van deij bij verbrede spatiëring, het enkele vakje bij kruiswoordraadsels, enz. zijn dan niet van toepassing.
Dit gaat echter weleens fout bij vreemde woorden en namen. In andere talen kan de combinatieij immers ook weleens voorkomen, maar in die talen heeft die combinatie niets te maken met dey, zoalsbijou (lettergrepenbi‧jou),hijab (lettergreppenhi‧jab,hidjab met de Taalunie-spelling[21]),Beijing,Dijon,Fiji,Rijeka of voornamen zoalsKhadija,Elijah,Marija. Nederlanders begrijpen dat niet altijd. Zo zijn er in Nederland veel winkels waarbyoux ofbyous te koop zijn in plaats vanbijoux ofbijous.[22] Ook is er een geval bekend van een brief waarop de Nederlandse afzenderDyon had geschreven in plaats vanDijon. De brief werd door de Franse posterijen naar Lyon en vervolgens naar het Zwitserse Nyon gestuurd en ten slotte als onbestelbaar teruggestuurd naar de afzender.[23] Omgekeerd is de naam van deCoen Moulijn, oud-speler vanFeyenoord, door de jaren heen nogal eens ten onrechte als Coen Mouljin gespeld, omdat de lettervolgorde i-j-n in de ogen van niet-Nederlandssprekenden onnatuurlijk oogt.
·
·
| ModernLatijns alfabet: | Aa ·Bb ·Cc ·Dd ·Ee ·Ff ·Gg ·Hh ·Ii ·Jj ·Kk ·Ll ·Mm ·Nn ·Oo ·Pp ·Qq ·Rr ·Ss ·Tt ·Uu ·Vv ·Ww ·Xx ·Yy ·Zz |
| Letters met eendiakritisch teken: | Àà ·Áá ·Ââ ·Ää ·Ãã ·Āā ·Ąą ·Ăă ·Ǎǎ ·Çç ·Ĉĉ ·Čč ·Ćć ·Đđ ·Ďď ·Èè ·Éé ·Êê ·Ëë ·Ęę ·Ēē ·Ĕĕ ·Ėė ·Ěě ·Ĝĝ ·Ğğ ·Ġġ ·Ģģ ·Ǧǧ ·Ĥĥ ·Ħħ ·Ìì ·Íí ·Îî ·Ïï ·Įį ·İı ·Ĩĩ ·Īī ·Ĭĭ ·Ǐǐ ·Ĵĵ ·Ķķ ·Ǩǩ ·Ĺĺ ·Ļļ ·Ľľ ·Ŀŀ ·Łł ·M̂m̂ ·Ṁṁ ·Ńń ·N̂n̂ ·Ņņ ·Ññ ·Ňň ·Ṅṅ ·Òò ·Óó ·Ôô ·Öö ·Õõ ·Őő ·Ǫǫ ·Ōō ·Ŏŏ ·Ơơ ·Ŕŕ ·Ŗŗ ·Řř ·Śś ·Ŝŝ ·Şş ·Șș ·Šš ·Ťť ·Ŧŧ ·Ţţ ·Țț ·Ùù ·Úú ·Ǜǜ ·Ǘǘ ·Ûû ·Üü ·Ũũ ·Ūū ·Ǖǖ ·Ŭŭ ·Ųų ·Ůů ·Űű ·Ưư ·Ŵŵ ·Ýý ·Ŷŷ ·Ÿÿ ·Źź ·Žž ·Żż |
| Bijzondere tekens: | Ȁȁ ·Ȃȃ ·Åå ·Ⱥⱥ ·Ɐɐ ·Ææ ·Ǽǽ ·Ǣǣ ·Ꞛꞛ ·Ċċ ·Ðð ·DZdz ·Dždž ·Ɛɛ ·Ȅȅ ·Ȇȇ ·Ɇɇ ·Əə ·Ƒƒ ·Ǥǥ ·Ƣƣ ·Ƕƕ ·Ȉȉ ·Ȋȋ ·IJij ·ĸ ·LLll ·ĿLŀl ·Ljlj ·Ññ ·Ŋŋ ·Njnj ·Øø ·Ǿǿ ·Ǒǒ ·Ȍȍ ·Ȏȏ ·Ɔɔ ·Œœ ·Ꞝꞝ ·Ȑȑ ·Ȓȓ ·ſ ·ẞß ·Þþ ·Ʌʌ ·Ǔǔ ·Ǚǚ ·Ȕȕ ·Ȗȗ ·Ꞟꞟ ·Ȣȣ ·Ȝȝ ·Ȥȥ ·Ƶƶ ·Ʒʒ ·Ǯǯ |