Homerus, ook welHomeros (Oudgrieks:Ὅμηρος,Hómēros), was eenGrieksedichter enzanger die leefde van ca. 800 v.Chr. – ca.750 v.Chr. Hij vervaardigdeepische gedichten, waarin hij een groot aantal overgeleverdeheldensagen, godenverhalen enmythische vertellingen uit zijn cultuur verwerkte. Twee epische gedichten, deIlias en deOdyssee, de oudst bekende en bewaard gebleven literaire werken van de Griekse letterkunde, worden aan hem toegeschreven. Hier bestaat echter al lange tijd grote onzekerheid over. Het wordt zelfs betwist dat beide werken door één auteur zijn vervaardigd.De historicus en schrijver Simon Sebag Montefiore schrijft in zijn boek "Wereld" (2022): Tussen 750 en 650 schreef een groep schrijvers, later gepersonaliseerd als 'Homerus', twee grote epische gedichten, de Ilias en de Odyssee, waarin oude Myceense verhalen zijn samengenomen.
Over zijn geboorteplaats zijn de geleerden het oneens. Sommigen zeggenSmyrna - het huidige Izmir in Turkije - , anderen het eilandChios. Chios wordt met grote nauwkeurigheid beschreven in de Odyssee en reeds in de 6de eeuw v.Chr. waren er op dat eilandrapsoden die zichzelfHomeridae (kinderen van Homerus) noemden en die zijn gedichten uitvoerden.[1] Het eilandIos in deCycladen beroept zich op zijn begraafplaats.
Zijn naam werd reeds in de oudheid uitgelegd als een afleiding van "ὁ μὴ ὁρῶν", "de niet ziende", met andere woorden: zijn naam was een aanduiding dat hij blind was. Sommigen zijn van mening dat hij zijn ogen sloot, wanneer hij een verhaal vertelde en daardoor de bijnaam "de blinde bard" kreeg.[bron?]Ook de tijdsperiode en de omstandigheden waarin hij leefde blijven tot op vandaag grotendeels in nevelen gehuld. De Nederlandse geleerdeRuijgh heeft getracht aan te tonen dat Homerus reeds in de negende eeuw voor Christus moet hebben geleefd. Zijn handicap is een voor de hand liggende reden, waarom hij de kost verdiende met het verzamelen van verhalen, die hij waarschijnlijk door iemand anders liet opschrijven, maar zeker is dat niet. Sommigen beweren zelfs dat hij nooit bestond, of dat de naam Homeros een verzamelnaam was voor verschillende dichters, die deIlias enOdyssee schreven. De studie omtrent deze onzekerheden, noemt men dehomerische kwestie.
Het wordt erg waarschijnlijk geacht dat de gedichten ontstonden aan de westkust van Turkije of in de oostelijkeEgeïsche Zee: de regioIonië waartoe ook Ios en Smyrna behoren. De taal van de gedichten van Homerus is over het algemeen Ionisch, met lagen vanarchaïsmen en sporen van dialecten uit andere delen van de Griekse wereld.[1] De Amerikaanse geleerdeMilman Parry heeft aangetoond dat achter de werken van Homerus eenmondelinge overlevering schuilgaat. Hij bewees zijn stelling aan de hand van de structuur en het muzikale ritme van de gedichten en met de herhalingen van clichés zoals "rozevingerige dageraad", "ongeoogste zee" en "goddelijke Odysseus" waarop een bard kon terugvallen om een opening te vullen. Dat sluit niet uit dat er echt een Homerus kan geweest zijn die het bestaande mondelinge materiaal samenbracht in de volledige Ilias en misschien een tweede Homerus die hetzelfde deed met de Odyssee. Beiden zijn samenhangende literaire werken die in geschreven vorm voltooid zijn in de 8ste of het begin van de 7de eeuw v.Chr.[2]
DeIlias en deOdyssee zijnepische gedichten. Ze zijn gesitueerd rondom destrijd om Troje, een stad in het noordwesten vanKlein-Azië. Er bestonden wellicht reeds vele eeuwenlang mondeling overgeleverde Trojaanse heldensagen, waaruit de beide epen zijn samengesteld.
DeIlias (zo genoemd naar de andere naam vanTroje, Ilion) beschrijft 51 dagen uit het 10e jaar van die oorlog. De voorgeschiedenis van die episode komt slechts terloops aan de orde: deschaking vanHelena, de dochter vanLeda enZeus, gehuwd met koningMenelaüs vanSparta, doorParis, de zoon van koningPriamus van Troje, de veldtocht om Helena te bevrijden onder leiding vanAgamemnon en gebeurtenissen tijdens de eerste zes jaar van het beleg. Het eigenlijke thema van deIlias is de wrok vanAchilles jegens de Griekse leiderAgamemnon: ruzie om een buitgemaakte slavin. Achilles onttrekt zich hierom aan de strijd; militaire rampspoed voor de Grieken is daarvan het gevolg. De dood van Achilles' wapenmakkerPatroclus doet Achilles weer aan de strijd deelnemen om zich te wreken op de Trojaanse heldHector. De uitvaart van Hector is de laatste episode van de Ilias. Het sneuvelen van Achilles, die getroffen zou worden in zijn spreekwoordelijk gewordenachillespees en de inname van Troje middels de klassieke krijgslist van hetPaard van Troje, komen er niet in voor. De Grieken zelf vatten het thema van de Ilias samen met 3 woorden:eris (twist, tussen Achilles en Agamemnon),menis (wrok, van Achilles tegen Agamemnon en de Grieken) entisis (wraak, door Achilles gekoeld op Hector die Patroclus gedood had).
De uit 24 boeken bestaandeOdyssee (afgeleid van de naamOdysseus, een Griekse koning van het eilandIthaka) is eenraamvertelling, waarin de tien jaar durende reis van de hoofdpersoon Odysseus wordt verteld. Het kader vormt de terugkeer van de held van het eiland van denimfCalypso, zijn verblijf op het paleis derPhaeaken, waar hij zijn lotgevallen verhaalt en de eigenlijke thuiskomst in zijn koninkrijk Ithaca, waar hij afrekent met de vele vrijers van zijn vrouwPenelope, die trouw op hem heeft gewacht. Penelope zei dat ze een nieuwe man zou kiezen als ze klaar was met weven, maar telkens als ze bijna klaar was, trok ze haar werk weer los.
Deze werken zijn echter alle van aanzienlijk latere datum dan deIlias en deOdyssee en kunnen niet van 'Homerus' zijn.Men denkt dat 'Homerus' in de loop der eeuwen een soort van kwaliteitsstempel is geworden. Als men een goed Grieks verhaal vond waarvan de auteur niet (meer) bekend was, werd het soms bestempeld als een tekst van Homerus. Er wordt zelfs gezegd dat Homerus nooit bestaan heeft en dat het een verzamelnaam is voor alle schrijvers die aan de homerische werken hebben geholpen.
Homeros:Ilias, (metrische vertaling), vertaald doorImme Dros, Van Oorschot, Amsterdam 2015. In 1999 verscheen van Dros al een bewerking van deIlias onder de titelIlios. Het verhaal van de Trojaanse oorlog.
Homerus,Ilias. Wrok in Troje, vertaald doorPatrick Lateur in vijfvoetigejamben, Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2010, 2014². Bekroond met de Vlaamse Cultuurprijs Letteren 2013.
Homerus:Ilias (metrische vertaling), vertaald door Dr.Aegidius W. Timmerman, uitg. H.J. Paris, Amsterdam, 1931.
Homeros,Ilias en Odyssea, vertaald door Frans van Oldenburg Ermke, Kempische Boekhandel, 1959.
