Het proces is deNederlandse titel vanDer Process (titel naar Kafka's eigen spelling,Der Prozess in de huidigeDuitsespelling), een fragmentarischesurrealistischeroman, van het genre dat tegenwoordig ook welparanoïde fictie wordt genoemd, geschreven in 1914-15 doorFranz Kafka en postuum gepubliceerd in 1925.
De hoofdpersoon Josef K. raakt verstrikt in een ondoorgrondelijkrechtssysteem. ‹Jemand mußte Josef K. verleumdet haben, denn ohne daß er etwas Böses getan hätte, wurde er eines Morgens verhaftet.›
Leeswaarschuwing: Onderstaande tekst bevat details over de inhoud of de afloop van het verhaal. In het ongewisse van waarvan hij eigenlijk wordt beschuldigd en ervan overtuigd niets te hebben misdaan, verweert Josef K. zich tegen het raadselachtige rechtssysteem, dat hij als braveburger voor eenrechtsstaat houdt waarin het beginsel van deonschuldpresumptie in ere wordt gehouden. Tot zijn verbijstering ondervindt hij echter, dat alles wat hij inbrengt om zijnonschuld te bepleiten, op voor hem onnavolgbare wijze juist tegen hem wordt gebruikt. Hij belandt zo in een absurde wereld, waarin recht en rede lijken te wijken voor demacht enlogica van een kille en ondoorgrondelijkebureaucratie. Het lijkt zelfs alsof hij in eendroom of eennachtmerrie is beland: hij wordt weliswaar"gearresteerd", maar mag zijn dagelijkse werkzaamheden voortzetten; en de verhoren en zittingen van het tegen hem gevoerd proces vinden niet plaats in gerechtsgebouwen of paleizen van justitie, maar op zolderkamertjes en vage achteraf-adresjes, en op zondagen. Langzaamaan doordringt 'het proces' alle facetten van zijn voortslepende leven als hoge bankemployé. Na verschillende vruchteloze pogingen om ook maar enigszins greep te krijgen op zijn proces (K. komt er zelfs nooit achter waarvan hij beschuldigd wordt), zwicht Josef K. Gedwee laat hij zich één dag voor zijn 31e verjaardag meevoeren naar een steengroeve waar het over hem geveld doodvonnis wordt voltrokken middels een dolksteek in zijn hart.
Kafka's eigen spelling van de titel was "Der Process". Toen een vriend van Kafka, de auteurMax Brod in 1925 de roman postuum publiceerde, normaliseerde hij de spelling in "Der Prozeß" naar de toenmalige Duitse orthografie. In de kritische uitgave van 1990 (Kritische Kafka-Ausgabe, Fischer Verlag) heet de roman "Der Proceß" - feitelijk een hybride spelling, die dus niet van Kafka zelf afstamt. De nieuwste uitgave van 1995 (Historisch-kritische Ausgabe, Stroemfeld Verlag) gaat streng terug naar Kafka's eigen spellingen en noemt de roman consequent "Der Process". In dehuidige Duitse juiste spelling daarentegen schrijft men het woord "Der Prozess".
Het proces inspireerdeGottfried von Einem tot het componeren van zijn operaDer Prozess, op hetlibretto vanBoris Blacher enHeinz Cramer, die in 1953 inSalzburg in première ging. In 1962 wordt het boek doorOrson Welles verfilmd onder de titelLe Procès (The Trial). In 2013 tradToneelgroep Oostpool van september tot november in diverse steden op met de toneelbewerkingHet Proces.
- Het proces werd in 1999 verkozen als tweede bij de verkiezing van debeste Duitstalige roman van de Twintigste Eeuw. In de lijstLe Mondes 100 Boeken van de Eeuw eindigde het boek op de 3e plaats.
- De Belgische popgroepK's Choice is genoemd naar Josef K, evenals het Schotse post-punk bandje genaamd Josef K.
- De begrippenkafkaësk enkafkaiaans hebben in de Nederlandse taal ingang gevonden als omschrijvingen voor situaties en gebeurtenissen die doen denken aan de setting en thematiek van Kafka's romans, met nameHet proces en ookHet slot
- Simon Vestdijk bespreekt in het gijzelaarskamp Sint-Michielsgestel in 1942 het boek met een analytische kijk op de situatie van hemzelf en zijn toehoorders.[1]
- Franz Kafka,Het proces, vert.Alice van Nahuys, Amsterdamsche Boek- en Courantmij. N.V., 1947
- Franz Kafka,Het proces, vert. Ruth Wolf, 1982
- Franz Kafka,Het proces, vert.Thomas Graftdijk, 1989
- Franz Kafka,Het proces, vert.Willem van Toorn, 2012
Bronnen, noten en/of referenties
