| Hertogdom Kleef | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Personele unie metMark 1391-1461, metGulik,Berg enRavensberg 1511-1795, metGelre enZutphen 1538-'43 Vanaf 1666 in bezit vanBrandenburg/Pruisen | |||||
| |||||
| |||||
| Kaart | |||||
.svg) | |||||
| ±1350 | |||||
| Algemene gegevens | |||||
| Hoofdstad | Kleef | ||||
| Talen | Nederfrankisch,Nedersaksisch | ||||
| Religie(s) | Rooms-katholicisme,lutheranisme,calvinisme | ||||
| Regering | |||||
| Regeringsvorm | Hertogdom | ||||
| Dynastie | Huis Kleef (11e eeuw-1368) Huis van der Mark (1368-1609) | ||||
| Staatshoofd | Hertog | ||||
Hethertogdom Kleef (Duits:Herzogtum Kleve) was eenhertogdom in deNederrijns-Westfaalse Kreits, gelegen aan beide kanten van deRijn, tussen hetprinsbisdom Münster, hetsticht Essen, en de hertogdommenBerg,Brabant,Gelre enGulik. Het hertogdom omvatte ongeveer de huidige districtenKleef,Wesel en de stadDuisburg alsmede in Nederland een deel van deLiemers,Huissen,Malburgen en deKleefse Waard in het zuidoosten vanGelderland, enMook enGennep in het uiterste noorden vanLimburg. Hoofdstad was de gelijknamige stadKleef.
In Kleef en omstreken wordt (met name door ouderen) hetKleverlands gesproken, eenNederfrankisch dialect.[1]
Omstreeks 1020 stichttekeizer Hendrik II hetgraafschap Kleef. Mogelijk waren de graven tot de elfde eeuw ook graaf vanTeisterbant, dat vervolgens aan hetprinsbisdom Utrecht viel.
De kern van het oorspronkelijke graafschap bestond uit Kleef,Kalkar enMonreberg. Later werd het gebied uitgebreid ten koste van hetkeurvorstendom Keulen. In de dertiende eeuw breidde het bezit zich uit op de rechter Rijnoever (Wezel,Duisburg, de heerlijkheidDinslaken). In de veertiende eeuw kwam daarEmmerik bij.
Na het uitsterven van de mannelijke lijn van degraven van Kleef in 1368 (Johan van Kleef) kwam het graafschap ten gevolge van het huwelijk vanMargaretha van Kleef met graafAdolf II van der Mark aan hun zoonAdolf III. Na de dood van zijn oudere broerEngelbert III in 1391 werden Kleef en hetgraafschap Mark inpersonele unie verenigd. Vanaf 1461 werden beide gebieden ook bestuurlijk verenigd.
In 1417 werd het graafschap Kleef tot hertogdom verheven. Tijdens deSoester Twist (1444-1449) werdXanten verworven van het keurvorstendom Keulen.
ZieVerenigde hertogdommen Gulik-Kleef-Berg voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Ten gevolge van het huwelijk van hertogJohan III van Kleef met hertogin Maria van Gulik-Berg, dochter vanWillem II van Gulik-Berg, kwamen in 1511 ook hethertogdom Gulik, hethertogdom Berg en hetgraafschap Ravensberg in personele unie met Kleef en Mark. Het land ging al vroeg tot hetlutheranisme over en later gedeeltelijk tot hetcalvinisme. De meerderheid bleef echterRooms-katholiek.
Na de dood vanKarel van Gelre in 1539 werd de Kleefse hertogWillem V van Kleef, tevens hertog vanGelre en graaf vanZutphen. Hiermee was een uitgestrekte staat aan de Neder-Rijn ontstaan. Karel van Gelre was in oorlog metKeizer Karel V in deGelderse Oorlogen. In 1543 staat Kleef Gelre en Zutphen af aan Karel V.
ZieGulik-Kleefse Successieoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.HertogJohan Willem stierf in 1609 zonder erfgenamen. Verschillende vorstenhuizen maakten aanspraak op zijn landen (Kleef, Gulik, Berg, Mark, Ravensberg en deheerlijkheid Ravenstein). Dit leidde ertoe dat Kleef en Mark in handen kwam van de keurvorsten vanBrandenburg (in 1609, definitief in 1666). In 1635 werd Kleef veroverd door de Spanjaarden, maar een jaar later heroverd door deRepubliek.
._Raad_van_de_Brandenburgse_keurvorst%2c_vice-kanselier_van_Kleef%2c_zittend_naast_een_tafel_met_oosters_kleed_waarop_document_met_zegel_waarop_de_gekroonde_adelaar_van_de_keurvorst_van_brandenburg._1670.jpg)
De keurvorst vanBrandenburg benoemde in 1647Johan Maurits van Nassau-Siegen (1604-1679) tot stadhouder van Kleef en deze gaf hier uitvoering aan een politiek van religieuze tolerantie. Hij was zelf calvinist, maar katholieken konden in Kleef blijven wonen en ook joden werden toegelaten. Daarnaast begon hij meteen met ingrijpende landschappelijke veranderingen. Daarvoor haalde hij zijn oude kennis,Jacob van Campen naar Kleef. Bij zijn paleis Huis Freudenberg en op andere plaatsen rond de stad Kleef liet Johan Maurits schitterende classicistische parken met kanalen en fonteinen en stervormige stelsels van lanen in de reeds bestaande bossen aanleggen,de Kleefse tuinen.
De stadhouder hield van wetenschap en kunst en cultuur. De meeste van de bouwwerken, bestuursgebouwen en ook weer eigen residenties, zijn in de laatste wereldoorlog te gronde gegaan, maar het schitterende park aan de voet van de Sternberg ligt er nog in zijn volle glorie. Ook de beroemde Nassauerallee, een lindelaan, is er nog. Johan Maurits bestelde kort na zijn aantreden 600 lindebomen in Holland. Die kwamen te staan langs een kaarsrechte laan. Dit maakte zo’n indruk op de keurvorst, dat deze hetzelfde wilde in Berlijn.Unter den Linden en deTiergarten werden aangelegd naar voorbeeld van de parken in Kleef. In 1666 werd in Kleef een verdrag gesloten waarbij de keurvorst van Brandenburg Kleef, Mark en Ravensberg toebedeeld kreeg.
DeVerenigde Provinciën behield tot 1672 een garnizoen in Kleef. In 1701 werd de stadPruisisch bezit, als voortzetting van Brandenburg. Ook na de Pruisische annexatie bleef hetNederlands de officiële taal van bestuur, onderwijs en kerk. Pas in 1739 moest de correspondentie metBerlijn in hetHoogduits gevoerd worden.[1] Pruisen bleef, met een korte onderbreking van 1757 tot 1762, heerser over Kleef.
Frederik Willem II van Pruisen liet op 17 juli 1787 20.000 manschappen samentrekken bijWesel. Dit moest de eis tot satisfactie kracht bijzetten. Op 6 augustus 1787 nam veldmaarschalkVan Brunswijk zijn intrek in Wesel. Op 9 september eiste Pruisen opnieuw satisfactie, maar nu met daarbij ook de eis dat prinsesWilhelmina van Pruisen uitgenodigd zou worden om naarDen Haag te komen. Haar aanhouding leidde uiteindelijk tot dePruisische inval. De bezetting is herdacht met deBrandenburger Tor inBerlijn.
Koning Frederik Willem II bracht in de zomer van 1788 een bezoek aan zijn zuster en zwager, prins Willem V en prinses Wilhelmina van Pruisen opHet Loo. De eerste ontmoeting vond plaats in Kleef op 9 juni waarna men de reis voortzette naar Paleis Het Loo.[2]
In 1795 werd de hele Westelijke Rijnoever geannexeerd doorFrankrijk. Pruisen erkende deze annexatie in deVrede van Bazel. Het hertogdom Kleef ging op in deCisrheniaanse republiek.
Op 15 december 1805 doet Pruisen in een geheim verdrag met Frankrijk te Schönbrunn afstand van het hertogdom aan Frankrijk. De exclaves bij Arnhem werden door Frankrijk aan deBataafse Republiek overgedragen, het ging hierbij omZevenaar,Huissen enMalburgen.
Op 30 maart 1806 stond Napoleon hethertogdom Berg en het op de oostelijke oever van de Rijn gelegen deel van het hertogdom Kleef bij decreet af aan zijn zwagerJoachim Murat. Deze ging de titel voeren vanhertog van Kleef en hertog van Berg. Deze gebieden vormden daarmee de kern van het lateregroothertogdom Berg.
Na de val vanNapoleon en hetcongres van Wenen werd in 1813 het Pruisische gezag over Kleef hersteld. Mede om een mogelijke invloed van het nieuweVerenigd Koninkrijk der Nederlanden tegen te gaan werd het gebruik van het Nederlands ingeperkt, en werd het Duits de officiële taal van bestuur en scholing. Kleef deelde de verdere geschiedenis met Pruisen, en maakt thans deel uit van de BondsrepubliekDuitsland.
zie ookWapen van Gulik-Kleef-Berg
ZieLijst van heersers van Kleef voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
.svg)
