Thetis smeekt Hephaistos voor haar zoon Achilles een uitrusting te smeden. olieverf vanJohann Heinrich Füssli
Hephaistos,Oudgrieks:Ἥφαιστος ofLatijn: Vulcanus, is een figuur uit deGriekse mythologie. Hij is de god van desmeedkunst, hetvuur en de ambachtslieden en issmid van degoden. Volgens sommige bronnen, waaronderHomerus, was hij de zoon vanZeus enHera, volgens anderen, bijvoorbeeldHesiodos, was hij alleen de zoon van Hera. Hij was een van de twaalf goden van hetpantheon.
DeRomeinen stelden hem gelijk aan hun godVulcanus, ook wel Mulciber. Hij was getrouwd metAphrodite, maar Aphrodite bedroog hem met haar minnaarAres, de oorlogsgod. Ze kreeg van Ares een kind met de naamHarmonia.
Hephaistos had sterke armen, zoals iederesmid en onderontwikkelde benen, maar was volgens het verhaal nog niet mank. In Homerus'Ilias wekt zijn verschijnen bij de goden het ‘Homerisch gelach’ op. Er bestaan twee verklaringen voor dat hij bijna mank was. Volgens de ene was Hephaistos bij een echtelijke twist tussen zijn ouders aanwezig en toen hij zich erin mengde om zijn moeder te verdedigen, pakte zijn vader hem bij een been en wierp hem van deOlympus naar beneden. Een volk uitThracië, de Sintiërs, dat met een volksverhuizing opLemnos was terechtgekomen, daar was Hephaistos neergekomen bij zijn val, verpleegde hem maar hij bleef mank.
Hephaistos had volgens het andere verhaal bij geboorte wel slechtebenen,[1] en gooideHera hem uit schaamte van de Olympus, waardoor hij voor de rest van zijn leven mank liep. Hij kwam in deoceaan terecht, waar hij doorTethys enEurynome werd opgevist, die hem opvoedden in een diepe grote donkeregrot bij dezee. Hij besloot toen hij volwassen was geworden om zich te wreken door aan zijn moeder een door hem gesmede gouden troon te schenken. Toen zij daar op plaats nam, werd ze er aan vast geketend en niemand behalve Hephaistos kon haar bevrijden. Beide bovenstaande verhalen zijn in deIlias terug te vinden.
Er wordt ook gezegd datZeus, om met Hephaistos op goede voet te komen na diens terugkeer op deOlympus, besloot hemAphrodite tot echtgenote te geven. Hoewel hij zelf lelijk was had Hephaistos altijd knappe vrouwen: behalve Aphrodite wordt nog melding gemaakt van de als bevallig beschrevenCharis en vanAglaia, de jongste van de drieGratiën. Van de zonen van Hephaistos zijn vooral de ArgonautPalaemon, de beeldhouwerArdalus, de roverPeriphetes, die doorTheseus werd gedood, enErichthonios bekend.
Aphrodite was niet gelukkig getrouwd met Hephaistos. Zij hield van Ares en Ares hield van haar. Terwijl Hephaistos ging werken in zijn werkplaats op de Olympus, liet Aphrodite Ares stiekem toe in haar bed. Hephaistos wist al vanaf het moment dat hij Aphrodite trouwde dat dit ging gebeuren. Zo listig als hij was bedacht hij een plan om de wereld te laten zien dat Aphrodite vreemd ging. Hij maakte een onzichtbaar net dat over Aphrodite en Ares heen zou vallen als hij dat wilde en hij nodigde alle goden uit om te komen. Het plan werkte en Aphrodite en Ares raakten, terwijl ze naakt waren, verstrikt in het net. Alle goden begonnen te lachen toen ze hen zagen, maar Hephaistos heeft hun toch bevrijd.
Een ander verhaal luidt dat Hephaistos verliefd opPallas Athena was geworden. Hephaistos zou naakt op Athena zijn afgerend en zijnzaad zou op Athena's kleren zijn gekomen. Athena zou het met een doek hebben afgeveegd en de doek in eendal hebben gegooid, waardoor moeder aarde,Gaia, bevrucht raakte. Het kind dat hier uit voortkwam heetteErechtheus en werd later de eerste koning vanAthene.
Attica, een dochter van Zeus enEurynome, zou getrouwd zijn met Hephaistos. Zij kregen samen vier beeldschone dochters, die ook wel deCharites worden genoemd. Hephaistos zou nog een korte relatie met eennimf hebben gehad en zou uit die relatie nog een aantal goddelijke dochters hebben.
Hephaistos werd oorspronkelijk inLycië vereerd, inKlein-Azië alsdemon van allerlei natuurlijkevuurverschijnselen. De cultus om hem heen kwam van daar naar het eilandLemnos en naar Athene, waar hij de beschermer van depottenbakkers werd. DeTempel van Hephaistos werd gebouwd naast de wijk van deze ambachtslieden.
Alles dat overvuur ging werd met Hephaistos in verband gebracht. Zo had hij onder devulkanen zijn werkplaats, zoals onder de Mosychlos op Lemnos, waar deCabeiren zijn helpers waren, en in het westen onder deStromboli, maar voornamelijk onder deEtna, waar decyclopen hem dienden. In Homerus' Ilias wordt zijn naam direct gekoppeld aan vuur, waar het vuur waarboven vlees wordt bereid af en toe wordt aangeduid als de 'vlam van Hephaistos'.
Hij smeedde voor goden en helden wapens en uitrustingen, bijvoorbeeld dedrietand vanPoseidon, hetschild vanHerakles. Hij heeft hetkuras vanAchilles gesmeed, nadatThetis, de moeder van Achilles, hem daarom had gesmeekt.Prometheus werd door hem in de boeien geslagen en de beeldschonePandora was zijn schepping. Als kunstenaar in het smeden stond hij in nauwe relatie totAthena, de godin van de kunsten. In Athene werd het feest de Chaldeia voor beide goden tezamen gevierd.
De vroegst bekende afbeelding van Hephaistos stamt uit de zesde eeuw voor Christus en laat de geboorte van Athena zien, evenals een scène metPeleus en de terugkeer naar de Olympos. Hij werd gewoonlijk afgebeeld met het typischegereedschap voor eensmid, zoals dehamer,tang enblaasbalg. Bij deRomeinen wasVulcanus de gelijke van Hephaistos en van hem zijn tallozestandbeelden gevonden, evenalssarcofagen enmozaïeken.
