| Hendrick Goltzius | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
Zelfportret, 1593-1594,Albertina, Wenen | ||||
| Persoonsgegevens | ||||
| Geboren | 1558 | |||
| Overleden | 1 januari1617 | |||
| Geboorteland | Hertogdom Gulik | |||
| Beroep(en) | kunstschilder,graficus | |||
| Oriënterende gegevens | ||||
| Stijl(en) | Renaissance,maniërisme | |||
| RKD-profiel | ||||
| ||||
Hendrick Goltzius (Bracht,Brüggen,1558 –Haarlem,1 januari1617) was een uit hethertogdom Gulik afkomstige schilder, tekenaar, prentkunstenaar en uitgever.
Hij werd geboren in Mullbracht (nu Bracht-am-Niederrhein in de tegenwoordige Duitse gemeenteBrüggen) niet ver vanVenlo enRoermond. Toen hij drie jaar oud was verhuisde zijn familie naarDuisburg. In zijn prille jeugd werd zijn rechterhand zwaar verbrand, wat hem zijn leven lang moet gehinderd hebben bij zijn werk. Zijn eerste opleiding kreeg hij in het atelier van zijn vader Jan Golz II, een glasschilder. Vanaf 1574-75 werd hij leerling van de humanistische duizendpootDirck Volkertsz. Coornhert, die hij in 1577 naarHaarlem volgde.[1] In 1579 trad hij in het huwelijk met Margaretha Jansdr, een weduwe, en vestigde zich definitief in Haarlem. Het huwelijk bleef kinderloos, maar zijn stiefzoonJacob Matham zou later bij hem het vak leren.
In zijn eerste jaren als kunstenaar werkte hij alsgraveur voor deAntwerpse uitgeverPhilip Galle. In 1582 richtte hij zelf een uitgeverij op om zijn eigen werk te publiceren en verzamelde al snel een aantal leerlingen rondom hem waaronderJacques de Gheyn II,Jan Muller en zijn eigen stiefzoon Jacob Matham.[1] In het begin van zijn loopbaan maakte hij gravures naar werken van andere kunstenaars, maar al spoedig ging hij over op eigen werk in demaniëristische stijl, die hij had leren kennen uit tekeningen vanBartholomeus Spranger, die zijn vriendKarel van Mander uit Vlaanderen had meegebracht toen die zich in 1583 in Haarlem vestigde. Hoewel Goltzius tussen 1585 en 1589 voornamelijk maniëristische gravures produceerde was dit slechts een fractie van zijn totale oeuvre van meer dan 500 tekeningen, 50 schilderijen en 160 gravures of reeksen van gravures.[2]
Samen metCornelis van Haarlem en Karel van Mander, twee andere maniëristen werkzaam in Haarlem, stichtte hij een soort academie "om nae 'tleven te studeren", zoals het bij Van Mander klinkt, maar hier is niet veel meer over geweten.[1] Vermoedelijk was het een kleine studieclub waar naar naakte modellen werd getekend, wat toen eigenlijk verboden was.[3] Zij wisselden daarbij tevens hun kunstopvattingen uit, met name over hetmaniërisme.
In 1590 reisde hij overHamburg enMünchen naar Italië om er inRome deklassieke oudheid en de Italiaanse kunst te bestuderen. Onderweg had hij ookVenetië,Bologna enFlorence bezocht. Hij maakte schetsen van antieke sculpturen en van kunstwerken van de grote Italiaanse meesters.[5] Na zijn terugkeer in Haarlem in 1591 verwerkte hij zijn reisindrukken in prenten. Hij laat de maniëristische stijl meer en meer los en gaat meer klassiek werken op basis van de werken vanRafael,Michelangelo enPolidoro da Caravaggio waarmee hij in Italië had kennis gemaakt. Zijn uitgeverij, waar toen ookJan Saenredam werkte, had veel succes en was zeer productief zodat Goltzius' werk internationale erkenning kreeg.[1] Hij was bekend bij vorstenhuizen over gans Europa. Een van zijn grote bewonderaars wasRudolf II, keizer van hetHeilige Roomse Rijk.[2] De graveur en uitvinderCornelis Drebbel was omstreeks 1592 enige tijd in de leer bij hem en trouwde Goltzius' jongere zuster Sophia.
Rond 1600 produceerde Goltzius ook zijn 'pen-wercken' op grote bladen perkament of canvas dat was geprepareerd om er op te schilderen. Deze werken combineren de technieken van graveerkunst, de pentekening en het schilderen en horen bij het beste werk dat hij produceerde. Een mooi voorbeeld hiervan is zijnSine Cerere et Baccho friget Venus' (Zonder Ceres en Bacchus zou Venus bevriezen)'.[2]
Vanaf1600 zette hij het graveerwerk aan de kant om zich volledig aan het schilderen te wijden. Het is goed mogelijk dat de aanzet hiervoor werd gegeven door Karel van Mander, die, als vele anderen, stelde dat de schilderkunst het hoogst bereikbare was van alle kunsten.[2] Goltzius liet zich hierbij inspireren door het werk vanTitiaan en vanRubens.[6] Zijn mooiste werk is ongetwijfeld deDanaë die bewaard wordt in hetLos Angeles County Museum of Art.[2] Men kan dan ook rustig stellen dat hij aan de basis lag van hetHollands classicisme met zijn keuze voor mythologische onderwerpen en het veelvuldig naakt in zijn schilderijen. Het maniërisme blijft nog aanwezig in zijn voorliefde voor de anatomie, maar hij schildert mensen van vlees en bloed in normale houdingen, die pas door het onderwerp goden en helden worden.
Hendrick Goltzius was ook befaamd als portrettist, hij werd gevraagd door zeer uiteenlopende kringen gaande van de Antwerpse humanisten tot de Oranjes.[1] Met zijn schilderwerk echter haalde hij nooit dezelfde artistieke toppen als met zijn werk op papier.[7]
Hij stierf op nieuwjaarsdag van 1617.
Omstreeks 1590 maakte hij de prentSalomo's Oordeel (zie afbeelding rechts). Deze prent lijktSalomo'soordeel voor te stellen, maar is eenallegorische aanklacht tegen deinquisitie.Filips II is afgebeeld als deCrudelis princeps, de wrede vorst, die omgeven wordt door slechte raadgevers (die de inquisitie voorstellen,Dr. Gladius (zwaard),Dr. Laqueus (touw),Dr. Aqua (it dilutes) enDr. Ignis (vuur)) en een ware moeder,Vera Ecclesia, en een valse moeder,Falsa Ecclesia. Het dode kind op de trap steltBarabbas voor.[8]
_-_Sine_Cerere_et_Libero_friget_Venus_(Without_Ceres_and_Bacchus%2c_Venus_Would_Freeze)_-_Google_Art_Project.jpg)
_Mother_of_God_in_the_care_of_Joseph.jpg)
Op hetstadhuis vanVenlo prijkt een medaillon van Hendrick Goltzius. De bedoeling was de beroemde VenlonaarHubert Goltzius af te beelden, die de oom was van Hendrick. Goltzius was indertijd een bekende familie van kunstenaars, oorspronkelijk stammend uit Hinsbeck aan de Duitse kant van Venlo, waar Hubrecht von Hinsbeck, alias Goltzius, rond 1500 burgemeester en schilder was.
