Hekate is volgens deEtymological Dictionary of Greek vermoedelijk van niet-Griekse oorsprong, waarbij mogelijk sprake is van associatie met Griekseepitheta vanApollo (enArtemis).[1] Die zijnhékatos ('ver schietend'),hekatebólos ('van ver schietende') ofhekebólos ('naar eigen wil treffend'). Een andereetymologie ishékas, 'veraf'. De verklaring voor afgeleiden vanhékas,hékatos en dergelijke zijn de ontzagwekkende en mysterieuze attributen van Hekate. Daarnaast is de etymologie voorgesteld vanhékaton, 'honderd', enerzijds omdat Hekate offers eiste van honderdrunderen, de zogehetenhecatombe, of anderzijds omdat Hekate heerste over geesten van mensen die niet warenbegraven, waardoor ze honderd jaar lang moesten rondzwerven.[2]
Van oorsprong is Hekate waarschijnlijk geen Grieksegodin. Volgens één hypothese kwam haar cultus uitThracië, zoals die vanOrpheus, bijvoorbeeld omdat haar cultus duidelijk was gevestigd op Samothrace, er overeenkomsten zijn tussen Hekate en de Thracische godinBendis (gelijkgesteld met Artemis), en omdat er raakvlakken zijn metFrygische cultussen.[3] Een andere hypothese is Carië in zuidwestelijk Anatolië, waar de cultus bijzonder sterk aanwezig was. Zo heette de Carische stad Idrias eerst Hekateia, en was de stad Lagina haar belangrijkste cultuscentrum in Anatolië.[4][5] De plaatselijke Hekate, Hekate Laginitis, werd sterk verbonden met Zeus Panamerios, waardoor ze vermoedelijk de rol kreeg van echtgenote van deoppergod en vanmoedergodin. Er was tevens het jaarlijks festival 'van de sleutel' (kleidos pompé), dat refereert aan de mysteriën van de onderwereld.[6]
Dat haar origine niet Grieks is, suggereert het gegeven dat ze niet voorkomt in deIlias,Odyssee en andere vroegeepiek, terwijl dat wel voor de hand zou liggen bij onder andere de afdaling vanOdysseus naar de onderwereld in deOdyssee, aangezien Hekate bekend werd als chthonische godin. Daarbij bestonden tegenstrijdige verhalen over Hekates genealogie, beweerde Hesiodus dat ze geen broer of zus had, beriepen families en clans zich niet op een afstamming van haar, werden haar tempels en beelden niet verbonden met oude legenden, en tot slot lijkt haar rol als schrikwekkende heerseres over tovenarij niet echt Grieks. Bovendien lijkt haar cultus niet goed te zijn doorgedrongen in meer afgelegen gebieden zoals Arcadië, waar zij niet geassocieerd werd met Artemis,Demeter Erinys enDespoina, goden die elders wel waren verbonden met haar cultus. Tot slot werden honden aan haar geofferd, wat ongebruikelijk was in deGriekse godsdienst.[7]
Doorheen de oudheid veranderde het beeld van Hekate, maar in het algemeen bleef ze een godin van bescherming en vernietiging, vanvruchtbaarheid en dedood.[8]
De ontwikkeling van Hekatescultus wordt opgedeeld in drie stadia. In het eerste stadium vertoonde Hekate nog verwantschap met Anatolische moedergodinnen, zoals deHurritischeHepa (of Hepat). Ze scheen toen meer te zijn verbonden met dezon dan met de maan en occulte aspecten. Een vroege bron voor dit oude stadium isHesiodus'Theogonie, waar zij in eenode de 'meest geachte onder de onsterfelijke goden' wordt genoemd.[p 1] In het tweede stadium wordt het Griekse beeld van een afschrikwekkende Hekate ontwikkeld, waarbij ze vooral de godin wordt van geesten, magie en de maan. Dit beeld komt duidelijk naar voren in deGriekse magische papyri. Het derde stadium is hetlate heidendom. Ze werd nog steeds gezien als angstaanjagende godin, maar haar maanattribuut werd onbeduidend. In plaats daarvan kwam de focus te liggen op haar rol als godin van kosmische levenskracht en deugden die de ziel voeden. Dit beeld ontstond onder invloed van deChaldeïsche orakelen, dat de rol van moedergodin weer naar voren brengt, mogelijk doordat dat aspect in het oosten nog voort was blijven leven, maar niet in Griekenland en de westelijke mediterrane wereld.[9]
Er bestondentempels en festiviteiten voor Hekate. De inwoners van het Carische Stratonicea hadden bijvoorbeeld een jaarlijksfestival, de Hekatesia. In elk geval inAthene zetten welgestelde inwoners borden met eten neer voor de godin bij kruispunten zodra er eennieuwe maan was.[p 2] Een tempel, de Epipyrgídia, stond op deAtheenseAcropolis vlak bij de tempel vanNikè. Omdat Hekate heerste over grensgebieden zoals drempels, poorten en kruispunten, stonden standbeelden van haar doorheen de stad buiten huizen of bij kruispunten. Die beelden werden ter plaatse gebruikt alsorakels. Als offers aan Hekate gebruikte men vooralhonden, zwarte vrouwelijkelammeren enhoning.[p 3][10] Honden maakten ook deel uit van reinigingsriten.[11] Menbad gewoonlijk tot haar voordat men opreis ging.[p 4][10] Belangrijke plaatsen van verering warenBoeotië, het eilandAegina vanaf minstens devijfde eeuw v.Chr., maar ookSamothrace, waar de cultus versmolt met deplaatselijke mysteriën. Dat Hekate verbonden werd met Artemis blijkt uit het gegeven dat deArtemistempel vanEfeze tevens een standbeeld van Hekate bevatte.[12]
Ook tegenwoordig wordt Hekate binnen bepaalde paganistische groepen nog aanbeden, waaronder binnenwicca en hethellenisme. In wicca speelt deDrievuldige Godin een belangrijke rol. Zij zou bestaan uit de Jonge Maagd, de Moeder en de Oude Vrouw. Binnen sommige wiccagroeperingen wordt Hekate gezien als een manifestatie van de Oude Vrouw, wat waarschijnlijk voortkwam uit het invloedrijke wiccaboekThe White Goddess van Robert Graves. Andere wiccagroeperingen zien Hekate als alle drie aspecten van de Drievuldige godin.[13] Daarnaast speelt Hekate ook een rol in moderne hekserij.
Vanwege de associatie met magie komt Hekate voor in veel media waar hekserij een rol in speelt, zoals inMs. Marvel, The Chilling Adventures of Sabrina,Buffy the Vampire Slayer en The Shadowhunter's Codex.
Als godin heeft Hekate een kleine rol gehad in de Griekse mythologie. Apollodorus geeft haar een rol in de Gigantomachie, maar in vroegere versies van dat verhaal wordt ze niet vermeld. Verder zijn er slechts enkele kleine verhalen die bijvoorbeeld een van haar namen, zoalsAngelos, moeten verklaren. Dit suggereert dat ze aanvankelijk niet de rol en reputatie had zoals in latere hellenistische tijden. Mogelijk werd ze bekender door associatie met Artemis en Demeter.[14]
Over de genealogie van de chthonische godin bestond in de oudheid onduidelijkheid. Hesiodus, de vroegste bron waarin Hekate wordt vermeld, noemde haar de dochter van deTitaanPerses enAsteria, en vermeldde dat ze geen broers of zusters had.Bacchylides stelde echter dat ze voortkwam uitNyx ('Nacht'), terwijlMusaeusZeus en Asteria als ouders gaf. In andere verhalen is ze de dochter vanAdmetus en eenPheraeïsche vrouw, en een nauwe verwant vanAeëtes enCirce vanColchis.[15]
Hekate werd beschreven met verschillende attributen. Op aarde kon ze verschijnen met twee jankende,Stygische honden die haar komst aankondigden. Ze had toortsen om zich heen, en in haar haren droeg zeeikentakken enslangen.[p 5] Haar lichaam wordt soms voorgesteld met drie hoofden, of met drie lichaamsdelen: deels paard, deels hond, en deels leeuw of zwijn.[p 6][16]
Beeld van Hekate met drie lichamen. Marmer, Romeinse kopie naar een Grieks origineel.
Hekate, Neoklassieke tekening naar een origineel uit de Romeinse of Griekse Antieke tijd doorStéphane Mallarmé inLes Dieux Antiques : nouvelle mythologie illustrée (Paris, 1880).
Hekateion (kleine cultuszuil van Hekate). De godin met drie lichamen, waaromheen drieChariten dansen.Attika, ca. 250 vot, Glypothek, München
↑Borkatarky-Varma, Sravana, Ullrey, Aaron Michael (2023). Living Folk Religions. Routledge, "The Triple Goddess: Examining Maiden, Mother, Crone in Wiccan-Witchcraft Traditions - Jason Mankey", p. 315-316. ISBN 978-1-032-19041-9.
Beekes, R. & L. van Beek.Etymological Dictionary of Greek. Volume 1. Brill: Leiden, 2010.
Betz, H.D.The Greek Magical Papyri in Translation, Including the Demotic Spells. Chicago: University of Chicago Press, 1986.
Ronan, S.The Goddess Hekate. Studies in Ancient Pagan and Christian Religion & Philosophy. Volume 1. Hastings: Chthonios Books, 1992.
Tirpan, A.A., Z. Gider & A. Büyüközer. 'The Temple of Hekate at Lagina.' In:Dipteros und Pseudodipteros. Bauhistorische und Archäologische Forschuningen. 2012.
