Het woordeucharistie is afgeleid van hetGriekse εὐχαριστέω;eucharisteo, dat dankzeggen betekent. In hetNieuwgrieks betekenteucharisto nog altijd bedankt of dankjewel, alleen wordt het uitgesproken alsevcharistó.[1]
Een zeer vroeg ritueel in hetvroege christendom was de gemeenschappelijke maaltijd, ook wel "het brood breken" (Handelingen 2:42)[2] of "de maaltijd van de Heer" genoemd (1 Korintiërs 11:20).[3][4][5] Deze maaltijden zouden teruggaan opJezus zelf:
Want wat ik heb ontvangen en aan u heb doorgegeven, gaat terug op de Heer zelf. In de nacht waarin de Heer Jezus werd uitgeleverd, nam hij een brood, sprak hij een dankgebed uit [εὐχαριστήσας,eucharistèsas], brak het brood en zei: 'Dit is mijn lichaam voor jullie. Doe dit, telkens opnieuw om mij te gedenken.'
— 1 Korintiërs 11:23-24
Deze gemeenschappelijke maaltijden kregen na enige tijd de naam "liefdemaaltijden" (Judas 1:12).[6] De viering van de eucharistie ontwikkelde zich hieruit.[7][8]
De viering van de eucharistie had plaats in privéwoningen of op de graven van demartelaren, meestal in het vroegst van de zondagochtend.[bron?] Na hetedict vanConstantijn de Grote in 321 n.Chr. dat dezondag voor grote delen van de bevolking van hetRomeinse Rijk de officiële wekelijkserustdag maakte, vonden deze vieringen later in de voormiddag plaats en verplaatste de viering zich naar debasilicae.
In de vroege kerk ontvingen zowelgeestelijken alsleken de gewijdewijn bij het drinken uit demiskelk, na het ontvangen van een deel van het gewijde brood. Als gevolg van vele factoren, waaronder het probleem om in deNoord-Europese landen aan wijn te komen - het klimaat is daar voorwijnbouw niet geschikt - werd het drinken uit de kelk grotendeels beperkt tot het vieren door depriester, terwijl de leken decommunie alleen in de vorm van brood ontvingen. Dit verminderde ook het belang van het kiezen vanrode wijn, die symbool staat voor het bloed van Christus (Matteüs 26:27-29,Marcus 14:23-24,Lucas 22:20, 1 Korintiërs 11:25).
In schriftelijke vorm wordt al bij deapostolische vaderIgnatius van Antiochië (35 - 107 n. Chr.) de eucharistie gedefinieerd als de gave waarin Christus werkelijk lichamelijk aanwezig is. Uit circa150 dateert de beschrijving van de eucharistischeliturgie doorJustinus de Martelaar, waarin Ignatius' weergave wordt bevestigd en waaruit blijkt dat de viering op zondagochtend plaats had.
Christus in eucharistie, door Joan de Joanes, 16e eeuw
Dat de tekenen van brood en wijn lichaam en bloed van Christus worden is niet alleen belangrijk: ook de deelnemers worden veranderd. Door de eucharistie worden de deelnemende gelovigen verenigd met de Heer en worden zo tot volk vanGod. Het gaat dus om vereniging met de Heer, om later, in het gewone leven, de Heer uit te dragen. Men ontvangt dus het Lichaam van Christus, dehostie, om zijn lichaam, de kerk, te worden.
Het Griekseeucharistein betekent danken,eu betekent goed encharis betekent geschenk. De eucharistie is dankzegging voor een grote gave, namelijk de gave van het lichaam van Christus. In de viering van de eucharistie neemt de christen volledig deel aan de kerk als gemeenschap van Christus. Juist door de eucharistie wordt de verbondenheid van christenen met elkaar en met God duidelijk. Zoals Jezus vroeger zijn vriendschap deelde met zijn vrienden enleerlingen, zo delen de christenen nu de vriendschap met elkaar en met God. Jezus Christus is gestorven en begraven, daarna verrezen en bij God opgenomen. Door de eucharistie danken christenen God voor de belofte dat mensen niet door dedood verloren zullen gaan, maar dat God alle mensen een naam geeft en hen niet vergeet. Christenen geloven dat ze in handen van God leven en dat hij hen beschermt waar nodig. Christenen geloven dat zij na de dood door God zullen worden opgenomen, zoals ook Jezus is opgenomen in dehemel. Dit is hetnieuwe verbond, dat christenen vieren en beleven.
In de katholieke kerk kan het sacrament van de eucharistie dagelijks en in het bijzonder op zondag in demis gevierd worden. De opbouw van de Heilige Mis of eucharistieviering,Ordo Missae, verloopt altijd volgens een vast patroon. Doorgaans is het degewone mis.
In de katholieke kerk wordt tijdens de viering een bijzondere vorm vanongedesemd brood gebruikt, dehostie. Hosties dienen uitsluitend te zijn gemaakt vantarwemeel.Glutenvrij brood is bij het Avondmaal in de katholieke kerk niet toegestaan. Hosties die geen gluten bevatten zijn voor de kerk 'ongeldige materie'.[9] Voor mensen metcoeliakie, een stofwisselingsziekte die wordt veroorzaakt door een glutenintolerantie, mag een uitzondering gemaakt worden. Ook de gebruikte wijn, demiswijn, moet voldoen aan een aantal voorwaarden. De voornaamste is dat ze uitsluitend vandruiven is gemaakt. Het mee latenconsacreren[10] van brood en wijn door anderen dan de gewijde bedienaar, dus door een priester, geldt volgens hetkerkelijk wetboek als een zwaar misdrijf. Dit staat benoemd in deCodex Iuris Canonici (Boek IV, Heiligingstaak, canones 834-1253, Deel I, Titel III, Allerheiligste Eucharistie, pagina's 897-958).
De uitdrukking van de eenheid met God is voor deorthodoxe gelovige de eucharistischecommunio, waar hij of zij onder beide gedaanten van liturgisch brood en wijn het kostbaar en werkelijk Lichaam van de verrezen Christus ontvangt.
De anticipatie van de wereld wordt ervaren in de Heilige Communie. De mystieke eenheid met Christus wordtdeïficatie, ook weltheosis, genoemd, omdat in Christus' verrezen lichaam en bloed 'de volheid van goddelijkheid verblijft'. Het koninklijk priesterschap van alle gelovigen, hun wezenlijke gelijkheid in Christus, ontvangen door hetdoopsel, is bezegeld door deze manier van communicerende priesters en leken onder de beide gedaanten van Christus' lichaam.
In vergelijking met de eucharistie wordt hetHeilig Avondmaal in de meesteprotestantse kerken minder frequent gevierd: van een keer per week tot maar enkele keren per jaar. Ook is het in protestantse kerken van belang dat het Heilig Avondmaal wordt gevierd in eenkerkelijke gemeente. Het is in de meeste protestantsekerkgenootschappen niet gebruikelijk om het Avondmaal ergens anders te vieren dan in de eigen gemeente, iets wat in Rooms-Katholieke kring wel gebeurt, bijvoorbeeld tijdens katholieke toogdagen, waarmee regionale, landelijke en internationale samenkomsten bedoeld kunnen zijn.
Een belangrijk verschil tussen de Rooms Katholieke Kerk en de Byzantijns-Orthodoxe Kerk enerzijds en de meeste protestantse kerkgenootschappen anderzijds ligt in de interpretatie van wat er gebeurt met het brood en de wijn. Volgens de katholieke en orthodoxe leer worden het brood en de wijn, die in de kerk tijdens de eucharistieviering worden geconsacreerd, daadwerkelijk lichaam en bloed van Christus. Dat wordt deWerkelijke Tegenwoordigheid genoemd. Katholieken en orthodoxen geloven dat in de Heilige Mis, dan wel in deByzantijnse liturgie, de hogepriester Jezus Christus, die zichzelf aan hetkruis offerde tot vergeving van dezonden van de mensheid, met zijn lichaam, bloed, ziel en godheid onder de schijnbare gedaanten van brood en wijn aanwezig is. De mis heeft dus, onder andere, een offerkarakter, is de tegenwoordigstelling van het kruisoffer, en een en hetzelfde offer als dat vanCalvarië.
Binnen delutherse gemeenschap gaat men uit van de leer derconsubstantiatie. Volgens andere protestantse kerkgenootschappen zijn het brood en de wijn echter loutersymbolen. Het was vooralZwingli die in detijd van de reformatie dit symboolkarakter benadrukte, meer danCalvijn, die wel uitging van de werkelijke aanwezigheid van Christus tijdens de viering onder de tekenen van brood en wijn, die niet veranderd worden, en in de gelovigen zelf.
Voetnoten
↑De u ofypsilon is een letter uit hetGriekse alfabet, de hoofdletter is een Y. Een u die op een εepsilon volgt, zoals dat in ευχαριστώ het geval is, wordt in het Nieuwgrieks als v uitgesproken. De U is ook in hetLatijnse schrift gelijk aan de V.
↑Kittel et al.:kláō [to break off] inTheological dictionary of the New Testament, pag. 437
.jpg)
