Guatemala, officieel deRepubliek Guatemala (Spaans:República de Guatemala), is een land inCentraal-Amerika, grenzend aanMexico,Belize,Honduras enEl Salvador. Guatemala heeft een uitermate gevarieerd landschap. In het midden en noordwesten van het land bevindt zich een hoogvlakte metberg- envulkaantoppen tot boven 4000 meter hoogte. In departement Petén bevinden zich de beroemdeMayaruïnes vanTikal. De zuidelijke kuststreek en het westen van Guatemala zijn relatief vlak en worden intensief gebruikt voor het verbouwen vansuikerriet,fruitteelt enveeteelt. De hoofdstad isGuatemala-Stad, dat gelegen is in het departementGuatemala.
Van devierde tot deelfde eeuw was Guatemala het kerngebied van deMayabeschaving. In 1523 werd door deSpanjaarden onder leiding vanPedro de Alvarado aan de verovering van het gebied begonnen. Rond 1550 was dat grotendeels voltooid, maar het zou nog tot 1697 duren eer de laatste Mayastaat,Tayasal, viel. Guatemala werd ingedeeld bij het onderkoninkrijkNieuw-Spanje, waarvan het een kapiteinsgeneraliteit vormde die heel Centraal-Amerika omvatte. Het bestuurlijk centrum is meerdere keren verplaatst. De tweede keer is het naar Antigua Guatemala overgebracht (in het jaar 1543) en de vierde keer naar het huidige Guatemala Stad (in het jaar 1776).
In 1821 werd het als deel van hetMexicaanse Keizerrijk onafhankelijk van Spanje, en twee jaar later scheidde het zich met een aantal andere Centraal-Amerikaanse landen af als deVerenigde Staten van Centraal-Amerika. Die federatie hield op te bestaan in 1840, waarna Guatemala een onafhankelijkerepubliek werd. Aanvankelijk had Guatemala overwegendconservatieve regeringen. Met het aantreden van de 'liberale' regering vanJusto Rufino Barrios in 1871 bloeide de economie op, vooral door de export vankoffie; voor de inheemse boerenbevolking betekende zijn regime echter uitbuiting en rechteloosheid. In 1885 kwam een einde aan Barrios' regering toen hij sneuvelde op veldtocht in El Salvador, dat hij had aangevallen in de hoop de Centraal-Amerikaanse eenheid te herstellen.
Rond de eeuwwisseling werd het land onder Estrada Cabrera verder geopend voor buitenlands kapitaal en werden grote concessies verleend aan de AmerikaanseUnited Fruit Company (UFC). In 1931 vestigdeJorge Ubico zijn dictatuur, die zich vooral kenmerkte door militarisering van de samenleving en een verdere machtsuitbreiding van de UFC. De indiaanse bevolking bleef overwegend een uitgebuite onderklasse. Toen Ubico steeds autoritairder begon op te treden, werd hij na een onbloedige volksopstand in 1944 afgezet, hetgeen een korte periode van democratie en voorspoed inleidde, de 'tien jaren lente'. In 1945 trad namelijk de hervormerJuan José Arévalo aan, in 1951 opgevolgd door de sociaaldemocraatJacobo Arbenz Guzmán. Deze startte landhervormingen, tot woede van het leger, de UFC en deVerenigde Staten, die met behulp van hun CIA zijn regering in 1954 omver wierpen.
Deze staatsgreep vormde het begin van een schier eindeloze reeks van militaire dictators, terwijl, vanaf begin jaren '60, een links-geïnspireerde guerrilla zich begon te roeren. Vanaf de jaren zeventig ontaardde het geweld tot een bloedige burgeroorlog (eufemistisch het 'gewapende binnenlandse conflict' geheten), waarvan – buiten de steden althans – vooral de indiaanse bevolking het slachtoffer werd: deGuatemalteekse Genocide. Voor de Amerikaanse presidentJimmy Carter reden om de militaire hulp te staken.Israël (dat al vanaf 1974 wapens leverde aan Guatemala, zoalsGalilgeweren enUzi-machinegeweren[4]) werd bereid gevonden om in dit gat te springen.[5]Ronald Reagan wilde weer wapens leveren, maar het Congres bleef bij het verbod.
Het geweld culmineerde in de dictatuur van de evangelikaalEfraín Ríos Montt (1982–1983), tijdens wiens regime het leger op grote schaal massamoorden op de Mayaanse boerenbevolking organiseerde (Guatemalteekse Genocide). Hij zou in 2013 in eigen land veroordeeld worden voor genocide, maar dat vonnis werd al snel vernietigd vanwege "vormfouten".
De democratie werd, althans formeel, in 1986 hersteld met het aantreden van burgerpresidentVinicio Cerezo. Ook de volgende presidenten zouden, met één uitzondering, allen burger zijn, allen van centrumrechtse en rechts-populistische signatuur.In 1996 kwam er, onderÁlvaro Arzú, met de ondertekening van de "vredesakkoorden" een eind aan de burgeroorlog. Een kleine 250.000 mensen, vooral inheemsen (Maya's) waren om het leven gebracht.
In 2021 vierden de republieken Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras en Nicaragua gezamenlijk hun 200-jarige onafhankelijkheid (Bicentenario de Independencias).[6]
Zowel in januari als in maart 2023 sloegVolker Türk, Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties, alarm over de afbraak van de rechtsstaat in Guatamala. Rechters en openbare aanklagers die de corruptie en zijn straffeloosheid bestrijden worden geïntimideerd of zelf vervolgd. De politieke, economische en militaire elite houdt vast aan de macht en criminele organisaties en clandestiene milities zijn verweven geraakt met overheidsinstellingen[7].
In augustus 2023 werdBernardo Arévalo gekozen tot nieuwe president van Guatemala.[8] Hij, de zoon van de voormalige presidentJuan José Arévalo (r. 1945-1951), kreeg 58% van de uitgebrachte stemmen, veel meer dan verwacht. Arévalo lijkt zijn overwinning en populariteit vooral te danken te hebben aan zijn beloftes om armoede en corruptie te bestrijden.[8] Op 15 januari 2024, een dag later dan gepland wegens tegenwerkingen door de oppositie en beschuldigingen van corruptie, nam Arévalo het presidentschap over vanAlejandro Giammattei.
In 2018 vormden demestiezen ongeveer 56% van de totale bevolking, zij wordenLadino's genoemd. DeMaya maken 44% uit en laatste 2% bestaat voor uit andereindigenas of 'inheemsen' – met een misleidende term ook wel 'Indianen' genoemd.[9] De Mayavolkeren bestaan in Guatemala alleen al uit 23 verschillende groepen met elk hun eigen taal. Andere indianenvolken zijn deXinka en deGarifuna.
De officiële landstaal is hetSpaans en ongeveer 70% van de bevolking spreekt dit.[9] Een aanzienlijk deel van de bevolking spreektMayatalen, in totaal 21, waarvan hetK'iche' (Quiché),Kaqchikel,Q'eqchi' (Kekchi) enMam de belangrijkste zijn. In sommige andere delen wordt het Garifuna of het Xinca gesproken. In enkele, meestal afgelegen, delen van Guatemala is de Mayabevolking niet tweetalig. De naam Guatemala is afkomstig uit het Kaqchikel en betekentLand van veel bomen.
De meerderheid van de bevolking iskatholiek. Na 1871 werd de Katholieke Kerk vervolgd in Guatemala en werden haar bezittingen geconfisqueerd door hetliberale,antiklerikale bewind van presidentenGarcía Granados (1871–1873) enRufino Barrios (1873–1885). In de Grondwet van 1956 werd devrijheid van godsdienst vastgelegd, evenals het recht van kerken op grondbezit; ookgodsdienstonderwijs op de scholen is sinds 1958 weer toegestaan.
Hetprotestantisme is de laatste decennia sterk in opkomst. In 2019 was bijna 39% van de Guatemalteken protestant en zijn daarmee nog net iets kleiner dan de katholieken (41,8%).[9]
Ongeveer 5% van de bevolking volgt nog de rituelen van deoorspronkelijke indiaanse religie, hoewel de Maya's het katholicisme wel sterk vermengen met hun oorspronkelijke gebruiken.
De belangrijkste literaire stromingen uit de twintigste eeuw waren de Generatie van 10, de Generatie van 20 – waartoeMiguel Ángel Asturias, winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur in 1967 behoorde – en de Tepeu-groep, waarvan de belangrijkste vertegenwoordigersManuel Galich enLuis Cardoza y Aragón waren.
Het land is bergachtig, op de kustgebieden na. De noordelijke regioEl Petén is eenkalksteenplateau. Het grootste meer van het land is hetIzabalmeer, dat in verbinding staat met de Golf van Honduras. Aan de andere kant van het land ligt hetMeer van Atitlán, een doorvulkanen omringd meer (caldera).
Hetklimaat van Guatemala kent een natseizoen (mei–oktober) en een droog seizoen (november–april). Alhoewel Guatemala in de tropische klimaatzone ligt en overwegend warm en zonnig weer kent, kunnen de plaatselijke weersomstandigheden hiervan flink afwijken, met name door de grote hoogteverschillen.
In Quetzaltenango (2200 meter hoogte) is nachtvorst niet ongebruikelijk in de maanden oktober tot december, terwijl enkele tientallen kilometers naar het zuiden de temperatuur zelden onder 15 graden Celsius komt.
Doordat Guatemala vrij ver westelijk ligt ten opzichte van het Caraïbisch gebied, komenorkanen er nauwelijks voor. Toch hebben in 1998 orkaanMitch en in 2005 orkaanStan wel aanzienlijke schade en vele slachtoffers veroorzaakt.
Guatemala is eenrepubliek en eendemocratie. De huidige grondwet dateert uit 1985. Het land heeft eeneenkamerstelsel, het parlement is hetCongres van de Republiek bestaande uit 158 zetels. Om de vier jaar zijn er verkiezingen. Aan het hoofd van het land staat depresident van Guatemala, die zowel staatshoofd als regeringsleider is. De huidige president isBernardo Arévalo, die in januari 2024 de opvolger werd vanAlejandro Giammattei. De president vormt het kabinet en mag ministers benoemen en ontslaan. Politieke instabiliteit is een probleem, sinds het terugkeren van de burgerregering in de jaren tachtig heeft geen enkele politieke partij twee achtereenvolgende verkiezingen gewonnen.
In het land komen nog welmensenrechtenschendingen voor en is er veelcorruptie. Veel mensenrechtenschenders uit de verschillende militaire dictaturen die het land heeft gekend lopen nog op vrije voeten. Ook geweld tegen vrouwen komt veel voor. DeInternationale Arbeidsorganisatie (ILO) zette het land tussen 1991 en 2012 al 15 keer op de lijst van de Commissie voor de Toepassing van de Normen, wegens grove schendingen van de arbeids- en mensenrechten. In 2022 stond het land op plaats 150, van de 180 landen die beoordeeld zijn op decorruptieperceptie-index vanTransparency International.[11]
In 2020 was hetbruto binnenlands product (bbp) van Guatemala US$ 77,6 miljard, dat is US$ 4600 per hoofd van de bevolking.[12] De economie heeft de afgelopen twee decennia een gestage groei doorgemaakt, deinflatie was onder controle en het verschil in overheidsinkomsten en – uitgaven beperkt waardoor het land een relatief lage schuldenlast heeft. De belastinginkomsten zijn echter laag, zo’n 11 à 12% van het bbp, waardoor het land ook onvoldoende investeert in verbeteringen van bijvoorbeeld deinfrastructuur, maar ook sociale voorzieningen en scholing.[12] In 2019 leefde naar schatting nog 46% van de bevolking in armoede.[12] Vooral op het platteland is de armoede groot, in de landbouw vinden veel mensen werk, maar de bijdrage aan het bbp is nog geen 10%.
Op de handelsbalans heeft het land een groot tekort. De invoer is groter dan de uitvoer die nog voor een groot deel uit agrarische producten en textiel bestaat. De vier belangrijkste exportproducten waren bananen, koffie, suiker en palmolie in 2021.[13] Naar de Verenigde Staten gaat de meeste export gevolgd - op afstand - door de buurlanden. De import betreft vooral brandstoffen, voertuigen en medicijnen. De Verenigde Staten is wederom de belangrijkste handelspartner gevolgd door de Volksrepubliek China.[13] Veel Guatemalteken werken in het buitenland en zij sturen grote sommen geld terug naar het land, in 2020 was dit zo’n US$ 11 miljard en dat was meer dan het tekort op de handelsbalans.[12]
.jpg)
.svg)
