Reliëf van de oceaanbodem, westkantReliëf van de oceaanbodem, oostkantIn de buurt van Nieuw-Zeeland neemt de oceaanbodem grillige vormen aan
DeGrote Oceaan ofStille Oceaan (informeel:Stille Zuidzee)[1] is eenoceaan die tussenOost-Azië,Noord- enZuid-Amerika enAustralië ligt. De oceaan grenst in het noorden aan deNoordelijke IJszee en in het zuiden aan deZuidelijke Oceaan. De ontdekkingsreizigerFerdinand Magellaan noemde de oceaan "Pacifico"[2] (Portugees voor "vredig" of "vreedzaam") wegens het rustige vaarwater dat hij er aantrof. Deze naam ("Pacifisch") is in veel Europese talen gangbaar; in het Nederlands is analoog daarmee de naam "Stille Oceaan" gebruikelijker.
Het is de grootste oceaan opAarde met een oppervlakte van 165,2 miljoen km², oftewel 32% van de aardoppervlakte; inclusiefrandzeeën bedraagt de watermassa zelfs 35% van het totale aardoppervlak.
In de Grote Oceaan bevindt zich deMarianentrog, de diepst bekende plek in de oceaanbodem.
Landen die zich bevinden aan de rand van de Grote Oceaan, worden ook wel dePacific Rim genoemd. De Grote Oceaan heeft de meeste eilanden in de wereld, ongeveer25.000. De eilanden die geheel in de Grote Oceaan liggen worden over het algemeen in drie hoofdgroepen verdeeld:Micronesië,Melanesië enPolynesië.
Eind 2012 is het mysterie van het onvindbareSandy Island opgelost. Wetenschappers denken dat het een fout is vanwalvisvaarders die in 1876 abusievelijk melding hebben gemaakt van het bestaan van dit eiland.[3]
Polynesische (rood) en Melanesische (blauw) migratie in de Grote Oceaan
De oudst bekende migratiestroom is de westelijke uitwijking vanAustronesiërs die zich vanuit de eilanden vanZuidoost-Azië verspreidden over nagenoeg de hele oceaan, een migratie over de driehoekFiji-Samoa-Tonga tot in Hawaï, Nieuw-Zeeland en het Paaseiland. Deze beweging duurde bijna vier millennia en eindigde rond 700 n.Chr., hoewel sommige antropologen (zoalsThor Heyerdahl) hebben geopperd datPolynesiërs het Amerikaanse vasteland 500 jaar voorChristoffel Columbus hebben bereikt.[4] De eerste Europeaan die in september 1513 de Grote Oceaan zag, was de Spanjaard Andrés Contero. Hij nam deel aan de expeditie vanVasco Núñez de Balboa die vanuit deCaraïbische Zee delandengte van Panama doorstak. Contero noemde de oceaanMar del Sur Pacifico (Stille Zuidzee).
Sinds hettijdperk van de grote ontdekkingen zijn de Grote Oceaan en alle hierin gelegen eilanden nagenoeg voortdurend het voorwerp geweest van vreemde bezetting. Vooral Micronesië heeft een bijzonder complexe koloniale geschiedenis, te beginnen bijFerdinand Magellaan die in 1521 op deMarianen aan land ging en de Spaanse bezetting vanGuam voorbereidde. Daarbij ging de oude beschaving derChamorros bijna geheel ten onder. Tegen het einde van de 19de eeuw werden deMarshalleilanden en deCarolinen gekoloniseerd en bestuurd door Duitsekopra- enkatoenplanters, beschermd door een macht van zes kruisers met als vaste basisQingdao. Na deSpaans-Amerikaanse Oorlog namen de Verenigde Staten Guam over van de Spanjaarden en installeerden er een steenkoolbevoorradingsstation voor hun marine. Het Verenigd Koninkrijk nam vooral oostelijke eilandengroepen in zoals deGilberteilanden en het nabijgelegen (maar Polynesische)Tuvalu. Japan maakte van deEerste Wereldoorlog gebruik om de Duitse bezittingen over te nemen en beheerste tegen 1914 nagenoeg heel Micronesië. De eilanden werden tijdens deTweede Wereldoorlog één voor één hard bevochten, maar gingen uiteindelijk in Amerikaanse handen over. Het eilandChuuk werd pas ingenomen tegen september 1945, bijna een maand na de formele overgaveplechtigheid in deBaai van Tokio.[5]
De temperatuur aan de oppervlakte van het water in de Grote Oceaan varieert van onder 0 °C in de poolgebieden tot ongeveer 29 °C dicht bij de evenaar. Hetzoutgehalte varieert ook wat de breedtegraad betreft. Het water dicht bij de evenaar is minder zout dan het water elders, vanwege overvloedige equatorialeneerslag. Bij de polen is het zoutgehalte ook laag, doordat daar weinig verdamping van het zeewater plaatsvindt.
De stroomrichting van het water van de Grote Oceaan loopt over het algemeen met de wijzers van de klok mee op het noordelijk halfrond en tegen de wijzers in op het zuidelijk halfrond.
Slechts het binnenland van de grote landmassa's Australië, Nieuw-Guinea en Nieuw-Zeeland ontsnapt aan de doordringende klimaatinvloed van de Grote Oceaan. Binnen het oceaangebied bestaan vijf aparte klimaatgebieden:
De gematigde westelijke zone wordt, zowel in het noorden als het zuiden, gekenmerkt door duidelijke seizoensverschillen wat temperatuur betreft. Dichter bij de evenaar, waar de meeste eilanden liggen, waait eenpassaatwind die voor een vrij constante temperatuur (21 - 27 °C) gedurende het hele jaar zorgt.
Het moessongebied ligt in de westelijke Stille Oceaan tussen Japan en Australië. Kenmerk van dit klimaatgebied is de wind die in de winter van het continentale binnenland naar de oceaan waait en in de zomer in de tegenovergestelde richting waait. Derhalve komen er duidelijk seizoensgebonden regenperiodes voor.Tyfoons veroorzaken vaak veel schade in de westelijke en zuidwestelijke Stille Oceaan. De meeste tyfoons komen voor binnen de driehoek met de hoekpunten zuidelijk Japan, de centrale Filipijnen en oostelijk Micronesië.
Er liggen twee belangrijke stiltegordels in de oceaan, één aan de westelijke kust van Midden-Amerika en de andere in de equatoriale wateren van de westelijke Stille Oceaan. Beide gebieden staan bekend om hun hoge vochtigheid en kalme winden uit variërende richtingen.
Deandesietlijn vormt de belangrijkste regionale grens in de Grote Oceaan. Ze scheidt het diepere stollingsgesteente van het centrale Pacifische bekken van de gedeeltelijk onderwater gelegen continentale gebieden metfelsisch stollingsgesteente. Evenwijdig aan de Andesietlijn loopt deRing van Vuur.
Als gevolg van decontinentverschuivingen wordt de Grote Oceaan langzaam smaller, met enkele centimeters per jaar. Ook schuift de korst van de oceaanbodem op sommige plekken onder die van de continenten, die lichter is.[6]
Vanaf 1 juli 1946 vonden in de Grote Oceaan tientallenkernproeven plaats, met als dramatisch hoogtepunt dewaterstofbomCastle Bravo die op 1 maart 1954 hetatolBikini zwaar radioactief vervuilde.[7] De laatste Amerikaanse kernproeven in de Grote Oceaan vonden plaats nabijKiritimati enJohnston in 1962. Het Verenigd Koninkrijk experimenteerde in 1957-1958 met waterstofbommen op Kiritimati. Frankrijk voerde kernproeven uit op de atolsMoruroa enFangataufa tussen 1966 en 1996. In een poging om protesten van milieuorganisaties het zwijgen op te leggen, pleegde de Franse geheime dienst (direction générale de la Sécurité extérieure) in 1985 een dodelijke aanslag op het schip deRainbow Warriorvan de milieuorganisatieGreenpeace.
Een relatief nieuwe bedreiging voor de ecologie van de Grote Oceaan wordt gevormd door de ontginning van metalen uit de resten van zogenaamde "schoorstenen" in de buurt vanhydrothermale bronnen. De Canadese firmaNautilus Minerals wil twee van zulke winplaatsen ontginnen: een in deBismarckzee net ten noorden vanPapoea-Nieuw-Guinea, en een ten westen van Tonga.[8]
Een andere opkomende bedreiging is de ontwikkeling vandiepzeemijnbouw.Met name de diepzeemijnbouw op mangaanknollen lijkt drastische gevolgen te hebben voor de oceaan. Het verstoort diepzee-ecosystemen en kan onomkeerbare schade aanrichten aan kwetsbare mariene habitats.[9] De opwerveling van sedimenten en chemische verontreiniging bedreigen diverse zeedieren. Daarnaast kan het mijnbouwproces leiden tot de uitstoot van broeikasgassen en verdere klimaatverandering bevorderen. Het tegengaan van diepzeemijnbouw is daarom van belang om de langetermijn gezondheid van de oceaan te waarborgen. De diepzeemijnbouw verstoort het evenwicht op de bodem. Dit effect zal nog vele decennia zo niet eeuwen op locatie merkbaar zijn.[10]
↑Hoofdstuk 1On Shrinking Continents and Expanding Oceans inBuschmann, Rainer, "Iberian Visions of the Pacific Ocean, 1507–1899," Palgrave Studies in Pacific History 2014.
↑Winchester, Simon, "Pacific: The Ocean of the Future," William Collins 2015, proloog:The Lonely Sea and the Sky.
↑L. Reijnders, E. Tellegen, B.de Reuver,Toekomst in Het Groot, Amsterdam University Press, 2008, p. 54
↑Hoofdstuk 1The Great Thermonuclear Sea inWinchester, Simon, "Pacific: The Ocean of the Future," William Collins 2015.
↑Hoofdstuk 8The Fires in the Deep inWinchester, Simon, "Pacific: The Ocean of the Future," William Collins 2015.
