Gordelroos ofherpes zoster, (in België ookzona genaamd), is eenhuidziekte waarbij de getroffene opwaterpokken gelijkende, gegroepeerde blaasjes op een rode ondergrond krijgt op een vrij scherp begrensd deel van de huid, overeenkomend met eendermatoom, dat is een deel van de huid dat door één segmentalezenuw vanuit hetruggenmerg wordtgeïnnerveerd. Net als bij waterpokken kunnen de plekken na opengaan ernstigelittekens veroorzaken.
Op deromp hebben dergelijke dermatomen de vorm van eengordel of band, vandaar de naam gordelroos.
Bij gordelroos is één zijde van het lichaam aangetast
De ziekte begint vaak met pijn en tintelingen op het aangedane huidgebied. De pijn lijkt in aanvang op lichte elektrische schokjes en verandert na verloop van tijd in pijn gelijkend op spierpijn. Op dat moment is aan de huid nog niets te zien. Na enkele dagen wordt de huid rood en komen de met vocht gevulde blaasjes op, die wat lijken op kleine blaren. Altijd is maar één kant van het lichaam aangedaan. Meestal bevinden de blaasjes zich rond de buik of het middel.[1] Een patiënt met gordelroos kan zich ook grieperig voelen en koorts hebben.[2]
De blaasjes gaan na verloop van tijd - zeven tot tien dagen - over in korstjes die soms kunnen etteren. Na ongeveer twee tot drie weken verdwijnen ze. Vooral bij oudere mensen blijft er soms nog lang pijn in het getroffen huidgebied bestaan, die soms zeer heftig kan zijn, de zogenaamdepostherpetische neuralgie. Deze napijn kan weken tot maanden duren. Een enkele maal komt gordelroos zonder huiduitslag of blaasjes voor, dit noemt menherpes zoster sine herpete.
Ontwikkeling van gordelroos
Dag 1
Dag 2
Dag 5
Dag 6
Gordelroos op het lichaam is op zich niet gevaarlijk, maar wel erg pijnlijk. Gordelroos in het gelaat kan het gezichtsvermogen of het gehoor aantasten en moet altijd behandeld worden.
Na genezing blijven er geen littekens over, tenzij er veel gekrabd is aan de blaasjes.[2]
Naast gordelroos op de romp bestaan er variantenHerpes zoster ophthalmicus enHerpes zoster oticus.
BijHerpes zoster oticus is een ander zenuwtak aangedaan, de 7e hersenzenuwnervus facialis, waardoor het gehoor kan verminderen, de smaak kan verdwijnen,[3] of een halfzijdigeaangezichtsverlamming van de gelaatsspieren kan optreden. Dit wordt wel hetsyndroom van Ramsay Hunt genoemd. Als de 8e hersenzenuw is aangedaan, denervus vestibulocochlearis kunnen klachten optreden zoals oorsuizen, gehoorverlies envertigo. Er is dan ook kans op (permanente)gehoorschade, alsmede schade aan hetevenwichtsorgaan.
Patiënt met Herpes zoster ophthalmicus
BijHerpes zoster ophthalmicus ontstaan de blaasjes in het gebied van denervus ophthalmicus. Er ontstaan dan klachten zoals een rood oog, pijn in het oog, zwelling van een ooglid, een hangend ooglid, fotofobie en gezichtsklachten.[3] Gordelroos kan dan ook leiden tot een ontsteking van het oog.[1] Een zijtak van de nervus oppthalmicus, denervus nasociliaris kan ook last krijgen van het virus. Dan kan het zogenoemde teken van Hutchinson zichtbaar worden, roodheid en blaasjes ontstaan dan aan een zijkant van de neus.
De gelijkenis met waterpokken is niet toevallig. De verwekker is namelijk hetzelfdevirus als het waterpokkenvirus: hetvaricellazostervirus (VZC). Heeft men eenmaal waterpokken doorgemaakt, dan raakt men het virus nooit meer helemaal kwijt; het blijft zich schuilhouden in bepaaldezenuwcellen, namelijk in hetganglion spinale dat buiten hetruggenmerg ligt. Het virus kan ineens weer actief worden. Dit gebeurt vaker als hetimmuunsysteem verzwakt is. Dit heeft dan een gordelroosinfectie tot gevolg.
Een verzwakte weerstand kan optreden door bijvoorbeeld eenhiv-besmetting of door gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoalsmethotrexaat of chemotherapie.[2]
Wondjes op de linkerarm aan het genezen. Man, 62 jaar.
Mensen die nog geenwaterpokken hebben doorgemaakt, kunnen door een lijder aan gordelroos besmet worden met het varicellazostervirus en waterpokken krijgen.[4] Als de blaasjes worden aangeraakt kan dat besmetting veroorzaken bij mensen die geen waterpokken hebben gehad.[2] Zij krijgen dan waterpokken, geen gordelroos.
Een gordelroosinfectie komt in de zomer veel meer voor dan in de winter. De huidontsteking treft voornamelijk mensen boven het zestigste levensjaar. De ouderdom van de patiënt verhoogt het risico dat gordelroos een chronische aandoening wordt. Bij patiënten van 80 jaar en ouder is de aandoeningchronisch bij 1 op de 5 patiënten.
Vrouwen krijgen iets vaker gordelroos dan mannen.[3]
Ruim 20% van de bevolking krijgt er ooit mee te maken. Gordelroos treedt doorgaans maar een keer op, in zeldzame gevallen meermaals. Dat is dan het gevolg van een sterk verzwakteafweer. Bij herhaalde aanvallen is een onderzoek naar de verminderde weerstand nodig.[5]
In Nederland bezochten in 2021 ongeveer 94.000 de huisarts vanwege gordelroos. Jaarlijks worden rond de 375 patiënten opgenomen in het ziekenhuis.[1]
Er is in Nederland sinds 2019 vaccinatie mogelijk tegen gordelroos.[6][7] Er zijn twee merken toegelaten door hetCollege ter beoordeling Geneesmiddelen (CBG) in Nederland. Hoewel de gezondheidsraad adviseerde om vaccinaties voor 60-plussers te vergoeden is de vaccinatie niet opgenomen in hetpubliek vaccinatieprogramma.[8] Vaccinatie kan in Nederland op eigen kosten uitgevoerd worden.
In Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk en enkele andere landen worden de vaccins wel vergoed.[8]
Zostavax: de vaccinatie met Zostavax bestaat uit een prik. De effectiviteit neemt af in de tijd van 69% in het eerste jaar naar 39% in het tweede jaar.[9] Het is niet bekend hoe effectief revaccinatie is.
Shingrix: de vaccinatie van Shingrix bestaat uit twee prikken. De effectiviteit bij ouderen is hoog. In een onderzoek dat 3,2 jaar duurde was de effectiviteit 97% voor 50+ deelnemers en 91% voor 70+ deelnemers in een onderzoek dat 3,7 jaar duurde.[10] Daarnaast verlaagt Shingrix ook aanzienlijk het aantal gevallen vanpostherpetische neuralgie (PHN)
Behandeling van gordelroos is mogelijk als ermee gestart wordt voor de blaasjes verschijnen; daarna heeft het nog maar weinig effect. Omdat gordelroos door eenvirus veroorzaakt wordt, bestaat de behandeling uitantivirale middelen, bijvoorbeeldaciclovir ofvalaciclovir, aangevuld metpijnstillers enontstekingsremmers (corticosteroïden). Sommige pijnstillers, zoalsibuprofen,diclofenac ennaproxen kunnen ernstige bijwerkingen geven in de vorm van ontstekingen van de huid. Daarom wordt met name paracetamol als pijnstiller geadviseerd.[2]
Als het oog geïnfecteerd is moet dit behandeld worden. Ook gordelroos bij het oor moet behandeld worden. In dit geval dient er binnen 72 uur na het optreden van de gezichtsverlamming een behandeling met antivirale middelen enprednison begonnen te worden.
