Bartali heeft de volgende bijnamen:de Zwijgzame,de Vrome,de Mystieke ofde Monnik, omwille van zijn intense belijdenis van hetkatholieke geloof, ende Nordist van Toscane vanwege zijn geboortestreekToscane en naar zijn voorkeur voor de Vlaamse wedstrijden. Bartali werd steeds in een ander daglicht gesteld: kampioen van de eenvoud, van het snobisme, de tolerantie of de tirannie. Bartali had veeltifosi (fans).
In 1936 en 1937 schreef hij deGiro d'Italia op zijn naam. In 1937 reed hij zijn eersteTour de France en in 1938 won hij de Tour met een voorsprong van meer dan twintig minuten op de BelgFélicien Vervaecke.
Na deze overwinning in deTour van 1938 werden de beste jaren van zijn carrière gedwarsboomd door de oorlog.Fausto Coppi, die vijf jaar jonger was dan hij, won deRonde van Italië 1940, terwijl hij eigenlijk deknecht van Gino was. Italië werd verdeeld in twee rivaliserende clans.Coppi, het idool in wording, overvleugelde Bartali enigszins.
Tijdens deTweede Wereldoorlog bood Bartali, op verzoek vanPaus Pius XII, in het geheim hulp aan Joodse onderduikers, die zich schuil hielden in een klooster inAssisi. Bartali smokkelde onder andere vervalste identiteitskaarten mee in het frame van zijn fiets. Nadat hij werd opgepakt en drie maanden lang werd verhoord en gemarteld, besloot hij zijn vrouw en kind onder te brengen op een geheime locatie. Hij was betrokken bij het redden van 800 Joden en ontving daarvoor postuum de onderscheiding "Rechtvaardige onder de Volkeren", een eretitel van het HolocaustmuseumYad Vashem in Jeruzalem voor niet-Joden.[1]
In 2017 stelde onderzoek door Michele Sarfatti de rol van Bartali bij het redden van Joodse onderduikers ter discussie, daarbij onder meer verwijzend naar het beperkt bronnenmateriaal en het feit dat Bartali het verhaal zelf nooit zou hebben bevestigd.[2] In 2021 traden Marco en Stefano Pivato dit relaas bij,[3] daarbij het hele verhaal 'verzonnen' noemend ('una storia inventata').[4]
Na de oorlog werd Bartali weer actief in het wielerpeloton. Hij won de eerste naoorlogse Giro in 1946, en in 1948 verscheen Bartali ook opnieuw aan de start van de Tour de France. Tien jaar na zijn eerste Touroverwinning won hij de wedstrijd voor de tweede keer. Deze Tourzege leidde enigszins de aandacht af van de revolutie in Italië, die op gang was gekomen na de (mislukte) moordaanslag op de leider van de Italiaanse communistische partij,Palmiro Togliatti. Het verhaal gaat dat de Italiaanse presidentLuigi Einaudi Bartali smeekte omwille van de eenheid van het land de Tour te winnen, wat hij dus ook deed.
In 1950 leek Bartali op weg naar zijn derde Tourzege. Hij won de etappe inSaint-Gaudens, waar zijn landgenootFiorenzo Magni de gele trui veroverde. Tijdens de beklimming van deCol d'Aspin in dePyreneeën deden zich echter ernstige incidenten voor. Supporters bedreigden de Italianen. Bartali kondigde na de huldiging in Saint-Gaudens aan, dat beide Italiaanse ploegen de Tour zouden verlaten. Dat gebeurde ook.
Vier jaar later kwam er een einde aan Bartali's loopbaan. Twintig jaar had hij als professional gefietst en in zijn veertigste levensjaar werd zijn afscheid bespoedigd door een ernstig verkeersongeluk inCermenate in Noord-Italië. In zijn topjaren was Bartali in Italië zeer populair.
Na zijn loopbaan raakte Bartali door overmatig roken enige tijd zijn stem kwijt. Bartali keerde in 1994, 56 jaar na zijn eerste Tourzege, inLourdes als eregast terug in de Tourkaravaan. Vanaf 1953 produceerde Bartali deBartali-motorfietsen.
In zijn 19-jarige profcarrière heeft Bartali 168 overwinningen behaald. Hij heeft 23 dagen degele trui gedragen in de Tour de France. In de Giro d'Italia droeg hij 50 dagen deroze trui.
Omringd door zijn vrouw en zijn drie kinderen overleed Bartali in 2000 na een hartaanval. Hij werd 85 jaar oud.
„AanOnze Lieve Vrouw heb ik beloofd dat ik alles voor het goede zou doen, omdat ik alles doe in Haar naam. En zij was zo voorkomend om mij niet slecht te maken."[5]
Aili McConnon enAndres McConnon,Gino Bartali. De leeuw van Toscane. Het verzwegen verhaal van de wielrenner die de grootste comeback in de Tour de France-geschiedenis maakte en die tijdens de Tweede Wereldoorlog een geheime held was in het Italiaanse verzet, 2012,ISBN 9789048813100
Voor kinderen verscheenThe Brave Cyclist (Nederlandse vertaling:De dappere wielrenner - Het waargebeurde verhaal van oorlogsheld en Tourwinnaar Gino Bartali) van Amalia Hoffman (schrijver) en Chiara Fedele (tekenaar)