HetGemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) (Russisch: Содружество Независимых Государств;Engels: Commonwealth of Independent States, CIS) is een los verband van voormaligeSovjetrepublieken dat ontstond bij hetuiteenvallen van de Sovjet-Unie in december 1991.
Op 8 december 1991 ondertekenden de leiders vanRusland,Oekraïne enWit-Rusland in een staats-datsja aan de rand van hetWoud van Białowieża een akkoord dat leidde tot de oprichting van hetGemenebest van Onafhankelijke Staten. Dit akkoord staat ook wel bekend als hetAkkoord van Białowieża. Op 26 december tradMichail Gorbatsjov af en hield deSovjet-Unie feitelijk op te bestaan en veranderde het verband in hetGemenebest van Onafhankelijke Staten.
Het verdrag erkende desoevereiniteit van elke deelnemende staat, en aldus betekende het het afschaffen van deSovjet-Unie. Misschien was het GOS wel bedoeld als eenconfederatie, maar in de praktijk bleven de gedelegeerde bevoegdheden behandeld door de individuele staten en was het GOS dus een lege doos. Het belangrijkste aspect van het akkoord is devrijhandelszone die men wil creëren in de voormalige Sovjet-Unie. Voorlopig blijft dat beperkt tot de zogenoemdegemeenschappelijke economische ruimte, een economisch samenwerkingsconcept tussen Rusland, Wit-Rusland enKazachstan. Het idee tot dezeEuraziatische Economische Unie werd door de Russische presidentVladimir Poetin gelanceerd en werd door zijn collega's uit voornoemde landen gesteund.
In deRussische Federatie is in de jaren negentig een begin gemaakt met eenmeerpartijendemocratie, maar dit proces is onder Poetin effectief gestopt met alleen een gedoogoppositie die het regime niet kan bedreigen. Een opstand van de islamitischeTsjetsjenen in deKaukasus werd eerst onderJeltsin en later onder Poetin bestreden, waarbij de Tsjetsjeense hoofdstadGrozny zware schade opliep. Dankzij de hoge grondstofprijzen groeide de Russische economie eerst sterk, maar door dekredietcrisis heeft deze net als in andere landen grote klappen gekregen.
Oekraïne heeft het oprichtingsstatuut in 1991 geratificeerd maar is nooit volledig lid geworden omdat het het lidmaatschapsstatuut nooit geratificeerd heeft. Tussen 1994 en 2018 was het een geassocieerd lid. In Oekraïne brak in 2004 deOranjerevolutie uit toen de zittende president door mogelijke verkiezingsfraude aan de macht wilde blijven; deze werd alsnog tot aftreden gedwongen. Sinds deEuromaidan-revolutie in 2014, de Russischeannexatie van de Krim en deoorlog in de Donbas deed Oekraïne niet meer mee in het GOS en trok het zich er geheel uit terug in 2018. Oekraïne zette na de Oranjerevolutie een koers in naar Westerse integratie en sloot in 2014 deAssociatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne.
Georgië was van 1993 tot 2009 lid van het GOS. Het land trad toe nadat Rusland de Georgische regering te hulp schoot in het bestrijden van paramilitaire milities tijdens de Georgische burgeroorlog. De relatie met Rusland is sindsdien gespannen gebleven. Opvolgende regeringen hebben zich na deRozenrevolutie van 2003 georiënteerd op het Westen, en het land integreert geleidelijk met de NAVO en de Europese Unie. De opbouw van integer, democratisch en rechtstatelijk bestuur en een moderne economie gaat moeizaam. Het land zou graag lid worden van de NAVO om zijn veiligheid te garanderen, maar dat vonden een aantal NAVO-lidstaten een brug te ver en een risico ten aanzien van de Russische kritiek daarop.[1] Naar aanleiding van deoorlog tussen Georgië en Rusland overZuid-Ossetië besloot de Georgische regering op 12 augustus 2008 om het GOS te verlaten. Het uittredingsproces werd in 2009 afgerond.[2]
Moldavië, het armste land van Europa, kreeg begin jaren negentig te maken met een oorlog en afscheiding vanTransnistrië en een gewapend conflict inGagaoezië. Het kende een moeizame eerste twee decennia van de21e eeuw om de diepgeworteldecorruptie aan te pakken en zich te ontworstelen van de Russische greep op de politiek en maatschappij. Het land slingerde heen en weer tussen de wens tot Europese toenadering en toenadering tot Rusland. Op 15 mei 2023 maakte Moldavië bekend uit het verbond te willen stappen.[3] In juli 2023 besloot Moldavië zich terug trekken uit drie GOS-verdragen.[4]
DeCentraal-Aziatische republieken worden nog steeds zeerautoritair geregeerd, veelal met bijbehorendepersoonlijkheidscultus.Turkmenistan heeft het oprichtingsstatuut in 1991 geratificeerd en is sinds 2005 geassocieerd lid, maar is nooit volledig lid geworden omdat het land het lidmaatschapsstatuut nooit geratificeerd heeft.
.svg)
