Umberto Boccioni,Onder de Pergola in Napels1914, olieverf op doek, 83 × 83 cm, Milaan, Civico Museo d'Arte Contemporanea.'Depero Futurista' Libro Bullonato (bekend als 'The Bolted Book' in het Engels), een catalogus vol met typografie, architectuur en productontwerpen.[1]
Enkele kenmerken van het futurisme zijn snelheid, energie, agressie, krachtige lijnen, vooruitgang en nieuwe technologie. Samen met het opkomende nationalisme in alle Europese landen paste het futurisme in het oorlogsenthousiasme dat kenmerkend was voor veel intellectuele en artistieke kringen aan de vooravond van deEerste Wereldoorlog.[2]
De Italiaanse schrijverFilippo Marinetti stak met een eerste 'Futuristisch manifest' in de Franse krantLe Figaro op20 februari1909 de lont aan van het futurisme. Het was het begin van het algemeen literaire vlak. Het manifest beoogde een toekomst gedreven door strijd, aanval en beweging:
“Wij willen de oorlog verheerlijken – enige hygiëne van de wereld – net als het militarisme, het patriottisme, de verwoestende gebaren van deanarchisten, de Ideeën zo mooi om voor te sterven, en de minachting voor de vrouw.”[3]
Tussen1909 en1920 verschenen meer van dergelijke manifesten. Op11 februari1910 ondertekendenUmberto Boccioni,Carlo Carrà,Gino Severini,Luigi Russolo enGiacomo Balla hetManifesto dei pittori futuristi (manifest van futuristische schilderkunst). Op 2 april van datzelfde jaar volgde het technisch manifest (La pittura futurista. Manifesto tecnico), waarin Boccioni beschreef dat waarnemingen niet bestaan uit een stilstaand beeld, maar dat de omgeving continu in beweging is. Hij stelt daarom dat de schilderkunst beweging en dynamiek moet weergeven.[4][5]
In1911 presenteerdeMarcel Duchamp tePuteaux zijn kubistische vrienden zijn ophefmakendeNu descendant l'escalier. In1912 schreef Boccioni eenManifesto tecnico della scultura futurista, terwijl er in 1914 door de architectAntonio Sant'Elia eenManifesto dell'architettura futurista werd gepubliceerd. De beide geschriften omtrent de schilderkunst drongen enerzijds aan op het uitdrukken van dedynamische sensatie of de opeenvolgende fasen van een beweging of van het gevoelsleven en anderzijds op hetsimultaneïsme of het samenvatten in één moment van deze fasen.
In februari 1912 kregen de futuristen hun grote expositie te Parijs, gevolgd door een tweede in1913. Beide werden herhaald in meerdere belangrijke centra van Europa.
De muzikale uiting van het futurisme noemt men hetbruïtisme. De componistBalilla Pratella schreef verschillende manifesten op het gebied van futuristische muziek, te beginnen bij hetManifesto dei musicisti futuristi van 1910.
Het futurisme was een kort leven beschoren. NadatItalië in april1915 bij deEerste Wereldoorlog betrokken werd en Boccioni omkwam, viel de futuristische beweging uit elkaar. Pas in de jaren 30 werden de futuristische principes weer toegepast door een nieuwe generatie kunstenaars. Deze schilders maakten schilderijen van vliegtuigen,Aeropittura.[5]
Van1912 tot midden jaren twintig van de 20e eeuw beleefde het futurisme een bloeiperiode in Rusland, met name op het terrein van de literatuur (poëzie). HetRussisch futurisme ontstond in het begin van de twintigste eeuw (gelijktijdig met hetacmeïsme) als een reactie op de toen in Rusland dominante stroming van hetsymbolisme. De betekenis van het Russische futurisme ligt in het zich afzetten tegen alle geldende normen en conventies inzake woordvorming, syntaxis, spelling en ritmiek. Het poëtische woord moest weer centraal komen te staan, met willekeurige en afgeleide woorden.
Jules Schmalzigaug (1882-1917) was een van de weinige Belgen die het futuristische experiment beleefd heeft.Ook Prosper De Troyer enRené Magritte in zijn jonge jaren hebben geëxperimenteerd met de futuristische schilderstijl.
Het Futurisme en Europa. In: Museum Kröller-Müller, van 29 april tot 3 september 2023. Tentoonstellingscatalogus: Fabio Benzi & Renske Cohen Tervaert,Het Futurisme en Europa, De esthetiek van een nieuwe wereld. Otterlo, Kröller-Müller Museum, 2023
