Friedrich August Wolf (Hainrode,15 februari1759 -Marseille,8 augustus1824) was eenDuitsclassicus en de organisator van de wetenschappelijkeoudheidkunde. Zijn bekendste werk is deProlegomena ad Homerum; zijn invloedrijkste werk deDarstellung der Alterthums-Wissenschaft (1807).
Wolf studeerde inGöttingen, destijds de besteuniversiteit ter wereld, bij Christian Gottlieb Heyne. Van hem leerde hij deoude geschiedenis op te vatten als de wisselwerking tussen volken en staten met eigen karaktertrekken, die konden worden afgeleid uit hun instellingen,economie,wetten en dergelijke. Dit idee was voorbereid door onder andere deBritse historicusEdward Gibbon en deFranse filosoofMontesquieu.
Wolf studeerde af in 1777, vond zes jaar later een betrekking als filosofiedocent inHalle en stichtte daar in 1787 een taalkundig instituut. In 1795 publiceerde hij deProlegomena ad Homerum, een geschiedenis van de tekst vanHomerus'Ilias en deOdyssee. Het maakte hem beroemd - zelfsGoethe kwam in het geheim college bij hem volgen - en gaf hem gezag om, tijdens de crisis na deSlag bij Jena-Auerstedt, een voorstel te doen voor de herorganisatie van de oudheidkunde: deDarstellung (1807).
Sinds dePruisische onderwijshervorming, uitgevoerd door Wolfs vriendWilhelm von Humboldt, werkte Wolf aan deuniversiteit van Berlijn. Tot zijn medewerkers behoordenFranz Bopp,Friedrich Schleiermacher enBarthold Georg Niebuhr.
In deProlegomena stelde Wolf dat de tekst van de homerische gedichten, zoals wij die nu kennen, niet die was van Homerus. Daarmee plaatste hij het vraagstuk op de agenda dat bekendstaat als deHomerische kwestie: hoe zijn de aan de Dichter toegeschreven gedichten ontstaan?
Het was gebruikelijktekstuitgaven te voorzien van een geschiedenis van de tekst, en wie zich bezighield met deIlias, moest al snel concluderen dat Homerus hooguit wat korte liederen kon hebben gecomponeerd. Vóór de invoering van hetalfabet kon immers niemand schrijven en één bard kon zeker geen gedicht memoriseren van 15 693 regels. Er waren aanwijzingen dat er verschillende auteurs aan het woord waren en het stond ook vast dat generaties zangers de tekst van deIlias hadden aangepast, tot er in de zesde eeuw v.Chr. een standaardtekst was ontstaan. Deze was in hethellenistischeAlexandrië bewerkt en het zou deze tekst zijn geweest die was overgeleverd. Wolf vatte dit alles briljant samen.
De vernieuwing schuilt in zijn gebruik van de zogehetenscholiën, een verzameling in 1788 in Venetië teruggevonden, door de classici van die tijd niet begrepen antieke aantekeningen bij de homerische poëzie. Wolf gebruikte inzichten uit de rabbijnse commentaartraditie om te doorgronden hoe de Griekse commentaren werkten. Hij concludeerde dat de Alexandrijnse geleerden nauwelijks respect voor de tekst als zodanig hadden gehad. De hellenistische tekstwetenschappers hadden geprobeerd bij te dragen aan een beter gedicht.
DeDarstellung is een gelegenheidsgeschrift, bedoeld om de politiek te beïnvloeden na de crisis van 1806/1807 (en daarom gepubliceerd in hetDuits). Wolf geeft aan wat de grenzen zijn van de oudheidkunde (wel hetoude Griekenland en hetRomeinse Rijk, maar niet deJoden en deByzantijnse tijd) en welke vakken een goede oudheidkundige moet bestuderen. Daarbij wijst hij een duidelijke hiërarchie aan:taalfilosofie, Grieksegrammatica, Latijnse grammatica,Hermeneutiek,tekstkritiek en Latijnse schrijfvaardigheid zijn de voornaamste vakken, en al het overige is bijvak. Daaronder vallen ook oude geschiedenis en kennis van de kunst en materiële cultuur (wat wijklassieke archeologie noemen).
Het doel van de zo gestructureerde oudheidkunde is dat haar studenten leren denken als de oude Grieken, die men sindsWinckelmann beschouwde als briljant, origineel en nobel. Als de Duitse elite eenmaal zo gevormd was - de beroemde term isBildung - zou het land beschikken over leiders die beter waren dan de oudearistocraten of dedemocraten die inFrankrijk niet in staat waren gebleken de opkomst vanNapoleon te verhinderen.
De ideeën van Wolf werden door Von Humboldt toegepast bij de opbouw van de Pruisischegymnasia en de nieuwe universiteit inBerlijn. Dit betekende onder meer dat oude geschiedenis en klassieke archeologie academische erkenning kregen, zij het als bijvak bij deklassieke talen. De archeologie heeft zich in de twintigste eeuw ontwikkeld tot een zelfstandig vak, maar de oude geschiedenis is tot op de huidige dag nauw verbonden met de bestudering van het Grieks en Latijn (nauwer dan bijvoorbeeld met de algemene geschiedenis of archeologie).
Wolfs beperking van de "Altertumswissenschaft" tot Griekenland en Rome betekende het einde van de Europese traditie om deze landen te bestuderen samen met Egypte, de Joden en het weinige dat bekend was over het oude Nabije Oosten.