| Onderwerpen binnen deRomeinse mythologie | |
|---|---|
| Belangrijke goden: | |
| Mindere goden: | |
| Gepersonifieerde concepten: | |
%2c_KBS-FRB_03.jpg)
Fortuna was deRomeinse godin van het toeval of van het lot, zowel van hetgeluk als van het ongeluk.
Fortuna onderscheidt zich van hetFatum, want het Lot is een blinde en onoverwinnelijke kracht. Men spreekt overFortuna bona enFortuna mala, want het is een wispelturige godin die in het bijzonder het onverwachte en het onverhoopte in het menselijk bestaan belichaamt.
Haar dienst heette gesticht te zijn door de koningServius Tullius, die haar twee tempels stichtte. De ene, waar de godin de bijnaam had vanFors, en dusFors Fortuna heette, lag op één mijl afstand van de stad aan de rechteroever van deTiber, de tweede op hetForum Boarium.[1] De tempel buiten de stad was geheiligd aan een godin, die men als de geefster van alle geluk beschouwde. Vooral hetplebs kwam daar om de vervulling van hun wensen smeken. Het festival vanFors Fortuna op24 juni was dan ook zeer populair bij hetplebs. In de tempel op hetForumBoarium had de eredienst van Fortuna een ernstiger karakter. Elke plechtigheid, daar gevierd, stond in verband met de herinnering aan de dood van de door zijn dochter vermoorde koning Servius Tullius. Er was in die tempel een beeld van deze koning, dat niemand mocht aanraken, veel minder nog aanschouwen. De reden, waarom dit beeld zo geheimzinnig voor alle ogen werd verborgen gehouden, werd verschillend opgegeven. Gewoonlijk beweerde men, dat Fortuna zelf het beeld van de konings met een dubbel bekleedsel had omhuld, daar zij geen man zó bemind had als deze.
Onder verschillende vormen vond de eredienst van Fortuna ingang bij het Romeinse volk; in de eerste plaats de dienst van de godin, die de waarborg was van het heil van de ganse staat, de dienst vanFortuna publica ofFortuna populi Romani. Toen deze na lange zwerftochten door alle landen der wereld Rome binnentrok, legde zij haar vleugels af, trok haar schoenen uit en trad naar beneden van de rollende kogel, waarop zij stond, omdat zij het voornemen had voor eeuwig in Rome te blijven[2]. Op dit punt vooral heeft de Romeinse Fortuna een treffende overeenkomst met de GriekseTyche. Toch heeft Rome de dienst van deze godin niet uit Griekenland, maar uit de Latijnse stadPraeneste overgenomen, waar eenFortuna Primigenia (de eerstgeborene) werd vereerd in detempel van Fortuna Primigenia. Er waren te Rome twee tempels voorFortuna Publica Primigenia, een op hetCapitool, waarvan de stichting aan Servius Tullius werd toegeschreven en een op deQuirinaal, die in deTweede Punische Oorlog, in het jaar204 v.Chr., was ingewijd.
Tegenover dezeFortuna Publica stond natuurlijk eenFortuna Privata, die niet zozeer de belangen van de staat als die van bijzondere personen ter harte nam.
Onder tal van andere vormen en namen werd deze godin verder bij de Romeinen vereerd, zo bijvoorbeeld deFortuna Muliebris, ter ere van wie een heiligdom was gesticht op de plek waar de Romeinse vrouwenCoriolanus hadden bewogen de belegering van zijn vaderstad te staken[3], deFortuna Equestris, vereerd omdat het deequites waren, die dikwijls het meeste bijdroegen tot de talrijke door de Romeinen behaalde overwinningen.
DeFortuna Huiusce Diei, die met de GriekseKairos kan worden gelijkgesteld, was de godin die op een bepaalde dag een gunstige kans verschaft en zich dus als het ware iedere dag vernieuwt. Haar beloofde de consulQuintus Lutatius Catulus een tempel toen hij op het punt stond de beslissende slag tegen deCimbren (101 v.Chr.) te wagen. In de keizertijd offerde men aan deFortuna Redux wanneer de keizer van een reis behouden terugkeerde. Zelfs waren er bij de poorten van de meeste steden tempels van Fortuna waar zij die naar hun woonplaats terugkeerden aan de godin nog voor het betreden van hun woning hun dank konden betuigen. Er worden zelfs godheden onder de naam van Fortuna vermeld die de beschermgodinnen waren van bepaalde streken, steden,legioenen en personen. Ze was bekend onder de naamFortuna Annonaria als beschermer van de graanvoorraden.
Bovenal genoot echter de reeds genoemdeFortuna Primigenia te Praeneste verering. Zij openbaarde haar wil door het lot, dat geraadpleegd werd door middel vaneikenhouten stokjes, die op haar eis, die zij op geheimzinnige wijze had doen kennen, uit de aarde waren opgegraven. Deze Fortuna heette de moeder vanJupiter enJuno en zij werd afgebeeld met deze beide godheden als kinderen op haar schoot. Daarom werd zij vooral door moeders in gebeden aanroepen. Oorspronkelijk vond deze eredienst van de Fortuna van Praeneste in Rome geen bijval, hetgeen zich gemakkelijk laat verklaren door het feit dat Praeneste het langst van alle Latijnse steden zich tegen de overheersing van Latium door Rome verzette. Later, toen de inwoners van die stad zich in de Tweede Punische Oorlog krachtig tegenHannibal Barkas verzetten, is de dienst van deze godin in Rome erkend en zijn zelfs van staatswege in haar tempel offers gebracht.
Een mededingster kreeg de Fortuna van Praeneste in die vanAntium. Ook deze werd gevreesd als een godheid die zowel zegen als ongeluk kon verspreiden. Haar wezen is uitvoerig beschreven door de Romeinse dichterHoratius, die daartoe waarschijnlijk aanleiding vond in het feit dat zijn beschermer, keizer Augustus, haar orakel raadpleegde omtrent een krijgstocht die hij van plan was te ondernemen tegen deBritten.
Ze werd vaak afgebeeld met vleugels, zoals haar Griekse tegenhangster Tyche. Ze draagt gewoonlijk in haar rechterhand een roer (want zij geeft een richting aan het menselijk bestaan), aan haar voeten ligt een wereldbol en eenzonnerad (vandaar "hetrad van fortuin (of Fortuna)"), terwijl zij met de linkerarm decornucopia (hoorn des overvloeds) vasthoudt, symbolen die haar grote macht, haar grote mildheid en haar grote onstandvastigheid moeten aanduiden. Ook het spreekwoord: 'Vrouwe Fortuna lacht u toe' is van haar afgeleid.
