Flocculatie ofvlokvorming is een proces waarbij deeltjes zich aan elkaar hechten in een losse structuur. Een bekend voorbeeld is de vorming vansneeuwvlokken door samenvoeging van sneeuwkristallen.
De structuur van vlokken is ‘luchtig’ en ook weer vrij eenvoudig te verbreken omdat de binding tussen de moleculen en groepen moleculen niet zo sterk is.
Flocculatie wordt bijwaterzuivering gebruikt voor het verwijderen van stoffen uit water. Dit proces wordt zowel toegepast bij de zuivering van grond- en oppervlaktewater totdrinkwater als bij de zuivering vanrioolwater. Nadat in water zwevende deeltjes zijn gedestabiliseerd doorcoagulatie kunnen ze samenvlokken door langzame beweging in het water. Flocculatiemiddelen versnellen de vlokvorming tot grotere vlokken. De gevormde vlokken kunnen uit het water worden verwijderd door ze te laten bezinken of opdrijven of door ze eruit te filteren in eenzandfilter.
Als flocculant wordenpolyelektrolyten gebruikt, chemicaliën die bestaan uit lange moleculen (polymeren). Behalvesynthetische flocculanten zoalspolyacrylamide, kunnen ook natuurlijke flocculanten zoalschitosan worden gebruikt.
Bij de vergisting vanwijn enbier klonteren uitgewerktegisten samen en bezinken of drijven op. De snelheid van deze flocculatie kan worden beïnvloed door factoren als temperatuur en beweging. Het juiste moment van flocculatie is belangrijk omdat te snelle vlokvorming de vergisting onnodig vertraagt. Te langzaam uitvlokken betekent dat er gist achterblijft die dan later alsnog moet worden verwijderd.
Bij het verwijderen van achtergebleven gisten en andere zwevende deeltjes die de drank troebel maken of de smaak nadelig beïnvloeden, kan behalve filtratie ook flocculatie worden ingezet. Van oudsher werden hier stoffen alsvislijm, eiwit, bloed of melk voor gebruikt. Tegenwoordig wordtgelatine veel gebruikt, ook voor het helder maken van vruchtensappen.