Een exoot is een organisme dat zich met hulp van de mens heeftgevestigd in een gebied waar hetin historische tijd niet voorkwam. Daarvan is sprake als de soort zijn volledigelevenscyclus kan voltooien en zich op meer dan één plaats gedurende een reeks van jaren kan handhaven zonder directe hulp van de mens.
Het is soms moeilijk te bepalen of een organisme een exoot is. Het is soms onmogelijk als het niet duidelijk is of de soort daadwerkelijk door de mens is geïntroduceerd, omdat er bijvoorbeeld geen bronnen van zijn.Paleobotanische gegevens (zoals aanwezigheid vanpollen in oudere lagen) kunnen echter een bron zijn.
Een internationaal gebruikte definitie is:
Een exoot is eensoort die door mensen is losgelaten buiten zijn natuurlijkeverspreidingsgebied. Het "natuurlijke verspreidingsgebied" is het gebied waarbinnen de soort geëvolueerd is en zich zelfstandig heeft kunnen verspreiden.[1]
In deze definitie suggereert de termlosgelaten opzettelijkheid. Dit hoeft echter niet het geval te zijn: een exoot is heel vaak zonder opzet door de mens of onder menselijke invloed geïntroduceerd.
In het geval van een plant die als exoot ergens voorkomt spreekt men ook wel over een neofyt.Dierenhouders en tuinliefhebbers gebruiken het woord exoot wel voor iedere uitheemse dier- of plantensoort.
Invasieve exoten zijn dieren, planten en micro-organismen die door menselijk handelen in een nieuw gebied terechtkomen (zoals Nederland) en die door vestiging en verspreiding schade kunnen veroorzaken. Daarbij worden exoten ook wel uitheemse soorten genoemd. Een exoot die zich massaal verbreidt in zijn nieuwe omgeving en een sterke negatieve invloed uitoefent op de biodiversiteit heet eeninvasieve soort.
Men kan exoten alsonnatuurlijk beschouwen, en dierlijke exoten alsfaunavervalsing en plantaardige exoten alsfloravervalsing bestempelen. "Onnatuurlijk" is daarbij het tegengestelde van "natuurlijk":alles wat zichzelf ordent en handhaaft, al of niet beïnvloed door menselijk handelen, maar niet volgens menselijke doelstellingen.
De termexotisch betekent letterlijk uitheems en wordt soms ook figuurlijk gebruikt, bijvoorbeeld in de kunst en muziek, waarbij ideeën of impressies uit andere landen worden overgenomen in de eigen cultuur.
Binnen het Nederlandse ministerie van LNV bestaat in toenemende mate de neiging om het woord te gebruiken voor iedere uitheemse dier of plant die Nederland niet op eigen kracht heeft kunnen bereiken, ongeacht de vraag of de soort zich in Nederland heeft voortgeplant. Voor een soort die in Nederland is gevestigd, gebruikt dit ministerie de term "invasieve soort". Omdat het onderzoek in instituten alsAlterra door dit ministerie wordt betaald, worden deze definities ook steeds gangbaarder in het Nederlandse onderzoek.
Exotische dieren spreken soms sterk tot de verbeelding. Het onjuiste gerucht dat er eenpoema op deVeluwe zou dolen kwam in2005 prominent in het nieuws. In het Duitse natuurreservaat Wakenitz trekken verwilderdenandoes veel aandacht van de pers en van toeristen.
Exoten kunnen het functioneren van een (agro-)ecosysteem en de waarden die mensen daaraan toekennen beïnvloeden. In de periode met de grootste uitwisseling van soorten, deColumbiaanse uitwisseling, worden zowel voor- als nadelen gezien.
Een exoot die zich massaal verbreidt in zijn nieuwe omgeving en een bedreiging vormt voor de biodiversiteit heet eeninvasieve soort. Delijst van invasieve soorten is op zich lang maar vormt slechts een klein deel van het totale aantal exoten. Afhankelijk van de omstandigheden kunnen dergelijke exoten de soortensamenstelling en populatieopbouw in eenbiotoop aanzienlijk wijzigen.
De onstuimige groei van een populatie exoten kan leiden tot het verdwijnen van veel organismen. Sommige exotische soorten concurreren om voedsel of ruimte, zoals deJapanse oester,[3][4] andere soorten brengen ziekten op inheemse soorten over. Soorten als debruine boomslangen (Boiga irregularis) –die vermoedelijk zijn meegelift met schepen– hebben opGuam doorpredatie de vogelstand gedecimeerd en enkele vogelsoorten uitgeroeid. Naar verwachting zullen hierdoor ook planten uitsterven, die voor hun voortplanting afhankelijk waren van de vogels. In Nederland vreest men de verspreiding van deAmerikaanse vogelkers die ook welbospest wordt genoemd, maar hoewel de soms overheersende groei van dezepioniersoort plaatselijk debiodiversiteit aantast, zijn er geen bewijzen dat daardoor soorten uitgestorven zijn.
Volgens een publicatie (2006) van het Centraal Bureau voor de Statistiek zou de totale financiële schade, die exoten veroorzaken, moeten worden geschat op 1,3 miljard euro. Daaronder zijn begrepen de kosten van schade en bestrijding van uitheemse besmettelijke ziekten. De muskusrat vormt door graafactiviteiten een gevaar voor dedijken, en degrote waternavel, een waterplant, kan in korte tijd zo uitgroeien dat de waterafvoer in gevaar komt.
Soms kunnen exoten economisch voordeel opleveren. Zo levertzalm die in de 19e eeuw inChili is losgelaten een belangrijke bijdrage aan deeconomie, evenalssnoekbaars inNederland. OpTerschelling wordencranberry's geoogst die ooit per toeval zouden zijn aangespoeld. Vissoorten alsguppy ofzonnebaars dringen overlast doormuggen terug. Momenteel wordt geëxperimenteerd met het gebruik van de Japanse oester bij het vastleggen van zandbanken. De rifvormende eigenschappen maken deze oester mogelijk geschikt voor een rol in de Nederlandse strijd tegen de zee.[5][6]
Om uiteenlopende redenen proberen overheden het transport van potentiële exoten te reguleren. Regelgeving is complex en dikwijls hebben lokale, nationale, Europese en internationale regelgeving betrekking op één geval. In 2016 heeft de Europese Commissie, in navolging van de EU-verordening 1143/2014 betreffende invasieve uitheemse soorten een lijst opgesteld van invasieve exotische planten- en dierensoorten, deUnielijst. InEngeland is sinds1998 een vergunning nodig voor het houden van een groot aantalvissen zoals deblauwneus en dezonnebaars. DeEuropese Unie verbood de import van larven van deAmerikaanse stierkikker.
DeFlora- en faunawet heeft betrekking op inheemse diersoorten, exoten worden hier niet door beschermd. Dat betekent niet dat exoten vogelvrij zijn! Sommige exoten kunnen op grond van Artikel 3 van de Flora- en faunawet zelfs als "beschermdeinheemse diersoorten" worden aangewezen, wanneer zij op grond van internationale verdragen beschermd zijn of wanneer dergelijke soorten voor jagers moeilijk zijn te onderscheiden van beschermde, inheemse soorten. Hoewel deze soort niet inheems in Nederland is, geldt dat onder andere voor deWijngaardslak.
Volgens Artikel 36 van deGezondheids- en welzijnswet voor dieren is het verboden om zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is, bij een dier pijn of letsel te veroorzaken dan wel de gezondheid of het welzijn van een dier te benadelen. Het vangen/doden van de dieren is alleen toegestaan op de volgende gronden:
in het belang van de volksgezondheid en openbare veiligheid
in het belang van de veiligheid van het luchtverkeer
ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen
ter voorkoming van belangrijke schade aan vee
ter voorkoming van belangrijke schade aan bossen
ter voorkoming van belangrijke schade aan bedrijfsmatige visserij en wateren
ter voorkoming van schade aan flora en fauna.
Over de jacht op exoten beslist zowel de Minister van Landbouw als de Provinciale Staten. Voor jacht op een exoot moet de provinciale overheid de bovenstaande criteria toetsen. Dit is niet eenvoudig. Zo is concurrentie om voedsel met andere dieren of predatie door een exoot niet noodzakelijk voldoende om schade aan de flora of fauna juridisch hard te maken. Bovendien wordt er gekeken of doden of vangen van het dier het juiste middel is. Bij te veelmuskuseenden in een stadspark kan bijvoorbeeld worden gekozen om eieren lek te prikken in plaats van dieren te doden.
↑(en)Wonham M (2006)Species Invasions. In:Groom, M.J. et al.Principles of Conservation Biology. Third Edition, Sinauer Publishers, pagina 294,ISBN 0-87893-518-5
