Evolutionisme is het idee dat erwetmatigheden te ontdekken zijn in deevolutie van historische ontwikkelingen die zou verlopen van eenvoudige, primitieve tot steeds ingewikkelder en complexere vorm. Hoewel evolutionisme opkwam rond de periode datDarwin zijnThe Origin of Species publiceerde, is dit geen toepassing van zijn biologische theorie op culturele en sociale ontwikkelingen. Hoewel ook wel wordt gesproken vansociaal darwinisme zijn de ideeën daaruit vooral afkomstig vanHerbert Spencer. Het sociaal darwinisme is een vorm van evolutionisme waarbij wordt aangenomen dat er geen sprake is van toeval, maar dat er eentelos, een doel is.
In de negentiende eeuw ontstond in deantropologie het idee dat er sprake was van een eenlijnigeculturele evolutie van de samenleving. Buiten Europa observeerden antropologen samenlevingen die als primitief werden beschouwd, terwijl uit dearcheologie bleek dat er zoiets als eenprehistorie had bestaan. Met behulp van devergelijkende methode kwam men tot de conclusie dat primitieve samenlevingen zich ontwikkelden tot complexe als in het superieur geachte Europa. Deze theorie vansociale ontwikkeling werd al aan het einde van die eeuw door onder meerFranz Boas ondergraven. De theorie werd gezien alsetnocentrisch en men verwierp de door hetvooruitgangsgeloof ingegeven idee dat de moderne samenleving beter zou zijn dan oudere vormen. In dehistoriografie wordt dezeteleologische benaderingpresentisme genoemd.
Wat volgde wasdiffusionisme en watMarvin Harris laterhistorisch particularisme noemde; men meende de menselijke geschiedenis slechts in kleine geïsoleerde delen, maar nooit in zijn totaliteit te kunnen weergeven, deidiografische benadering.
Halverwege de twintigste eeuw werden echter weer pogingen gedaan voor een systematische ofnomothetische benadering.Leslie White enJulian Steward brachten een herleving van de oude culturele evolutie waarbij rekening werd gehouden met de bezwaren. Steward onderscheidde defamilie,patrilineaire en samengesteldebands,Redfield'sfolk society en destaat. InEvolution and Culture uit 1960 werd ditneo-evolutionisme verder uitgewerkt. Hierin onderscheiddenElman Service enMarshall Sahlins desociale structuur op basis van decomplexiteit. In toenemende complexiteit waren dit deband, destam (tribe), de proto-staat (chiefdom) en denatiestaat.
In de jaren daarna bleek uit onderzoek dat kenmerken van veel samenlevingen moeilijk in te passen waren in deze onderverdeling. In deantropologie werden dit model en dat vanMorton Fried dan ook grotendeels verlaten en keerde men weer terug naar de nadruk op onderzoek naar specifieke culturen. In dearcheologie liep men tegen dezelfde problemen aan. Hier verliet men de modellen echter niet, maar begon men deze aan te passen en uit te breiden.