Eenepitheton (Via hetLatijnepitheton uit hetOudgrieksἐπίθετον, het erbij geplaatste, het toegevoegde, meervoudepitheta) is een lovendattribuut, een erenaam. Een enkele keer kan het gaan om een negatieve eigenschap. In de Griekse taalkunde werd het gebruikt om eenbijvoeglijk naamwoord aan te duiden.
De Griekse dichterHomerus gebruikte vaak eenepitheton zonder betekenis voor het verhaal, eenepitheton ornans (epitheton ter versiering). Bekende voorbeelden zijn
Typerend is dat Achilles het epithetonstralend kan toepassen op deTrojaanHektor, ook al is het zijn vijand die hij net gedood heeft.[1] Een dergelijk gebruik vanepitheta ornantia komt voort uit deorale traditie, waarin de dichter-zanger een arsenaal van woorden en formules moest hebben om tijdens de voordracht uit zijn hoofd volledige versregels te componeren.
Tegenwoordig wordt het gebruikt voor een omschrijvende zinsnede of woord. Hetepitheton geeft verschillende nuances weer bij levende offictieve mensen, wezens, godheden, objecten en daarnaast in debiologischenomenclatuur. Het kan ook een smalende betekenis hebben met de bedoeling om te beledigen en wordt als zodanig wel in de politiekejournalistiek gebruikt. Eenepitheton is veelal eenmetafoor in compacte vorm, die alsbijvoeglijke zinsnede wordt gebruikt. Het wordt bij de naam van een beroemd persoon gevoegd als een soort ophemelende koosnaam. Beroemde historische figuren hebben vaak dergelijkeepitheta, zoals
Bij bekende godheden en religieuze figuren horen meestal hele lijstenepitheta, die dan eventueel ook alslitanieën wordengereciteerd.
Niet elkadjectief is eenepitheton, aangezien dit laatste ook zelfstandig kan gebruikt worden, zonder vermelding van de figuur op wie het betrekking heeft. De ingewijden weten dan wel wie er bedoeld wordt. Hetepitheton wordt in de spreektaal dan ook wel in plaats van de eigennaam gebruikt.
In debotanische enzoologische nomenclatuur wordt het tweede deel van een wetenschappelijke naam, desoortaanduiding, het epitheton genoemd (meervoud epitheta).
- Bart Funnekotter,Nomen est omen. Hoe Jan met de Kaak, Wladislaus Spillebeen, Lodewijk de Twister, Johanna de Waanzinnige en 47 andere vorsten aan hun bijzondere bijnaam kwamen, 2023.ISBN 9789044654691
Bronnen, noten en/of referenties
- Ton den Boon, Stijlfiguren, Sdu, 2001, blz. 81 (als epitheton ornans)
- Paul Claes & Eric Hulsens, Groot retorisch woordenboek, Vantilt, 2015, blz. 64
