Dit artikel gaat over de doopsgezinden in Nederland. Voor een wereldwijd overzicht, zieMennonieten.Dedoopsgezinden, ook welmennonieten,mennisten,mennisten,dopers ofdopersen genoemd, vormen deNederlandse tak van een van oorsprongradicaal-reformatorische stroming vanprotestantse christenen, die zich begin 16e eeuw inFriesland afsplitste van deLutherse reformatie (sacramentariërs), en gelijktijdig inZwitserland van dezwingliaanse reformatie (Täufer), en die internationaal meestal als de stroming dermennonieten aangeduid wordt. Er waren in Nederland anno 2007 118 doopsgezindegemeenten (logistiek verenigd in deAlgemene Doopsgezinde Sociëteit), met 8362 (per 31 december 2007) leden (270 minder dan per eind 2006). Per eind 2008 was het aantal leden met bijna 400 afgenomen naar 7996.[1] Eind 2009 telden zij nog 7649 leden[2] en 6.301 per eind 2024.[3]
_Jan_van_Leiden.jpg)
Zie ookProtestantisme in NederlandMennonieten zijn de volgelingen en geestverwanten vanMenno Simons (1496-1561) die naast de bekendekerkhervormers alsLuther,Calvijn enZwingli in zeker opzicht de enige Nederlandse kerkhervormer is.[4] Menno Simons werd, na de teloorgang van de commune van de militantchiliastische wederdopers inMünster (1534-1536, met als leiderJan van Leiden), de spilfiguur en grote inspirator van de beweging vananabaptisten of wederdopers. Met name vanwege de 'uitwas' van het 'Koninkrijk Münster', werd de beweging van (weder)dopers in het algemeen, ook nadat die in vreedzame richting gereorganiseerd werd door Menno Simons, in die tijd scherp vervolgd en onderdrukt, ook door deLutherse Kerk. Menno Simons, geboren inWitmarsum inFriesland, was na 1536 vooral actief in Friesland en Groningen, tot in wat nuNedersaksen enSleeswijk-Holstein inDuitsland is.
De benaming (weder)dopers heeft te maken met hun specifieke kijk op dedoop. In plaats van kinderen te laten dopen, zoals dat tot nu nog bij de meeste andere kerken gebruikelijk is, kennen zij slechts de (volwassenen)doop op vrijwillige basis. Bij de doopsgezinden schrijft diegene die zich wil laten dopen, en die daarmee ook als volwaardig lid toetreedt tot de betreffende plaatselijke gemeente, haar of zijn eigenbelijdenis. Deze belijdenis is niet gebaseerd op formulieren of leerregels, zoals dat gebruikelijk is in bijvoorbeeld deProtestantse Kerk in Nederland en bij alle soortengereformeerden.
Een ander belangrijke karakteristiek is dat zijmilitaire dienst en het dragen van wapens en vroeger ook overheidsdienstneming afwijzen. Dit heeft hen ten tijde van deRepubliek der Zeven Verenigde Nederlanden menigmaal in conflict gebracht metstedelijke en ookstadhouderlijke overheden. Zij weigerden dienst te nemen in en diensten te verlenen aan de stedelijkeschutterijen.Als tegendienst bemanden en/of betaalden zij in veel plaatsen in West- en Noord-Nederland debrandwacht/weer.
Tijdens de Republiek ontstonden vier hoofdrichtingen: Waterlanders, Friezen, Hoogduitsers en Vlamingen.[5] De Friezen en Vlamingen splitsten ook weer in Jonge en Oude Friezen en Jonge en Oude Vlamingen. De doopsgezinden werden, net als bijvoorbeeld de Joden en de katholieken 'gedoogd'. Ze waren er wel maar ze mochten hun geloof niet zichtbaar uitoefenen. Dezeschuilkerken zijn daarom een eind van derooilijn van een straat of weg af gebouwd. Soms zelfs zijn ze helemaal niet zichtbaar omdat ze achter de huizen midden in een bouwblok staan (bijvoorbeeld dekerk in Grouw,Haarlem enDeventer). Dat veel mennisten in deze tijd sterk gericht waren op een zuiver leven, blijkt uit de benaming die zij hun kerkgebouwen gaven: devermaning.
Doopsgezinden werden door de overheden, misschien ook als reactie op de afwerende menniste opstelling, uitgesloten van veel overheidsfuncties. Ook mochten zij geen lid zijn van degilden. Velen werkten daarom in de (geld)handel. In degouden eeuw kwam waarschijnlijk daardoor een grote groep mennisten tot grote welvaart. DeVechtstreek bovenUtrecht met zijn vele weelderige buitens werd ook wel de "Mennistenhemel" genoemd.
Vanaf de18e eeuw schoven veel mennisten wat betreft deorthodoxie steeds meer op naar devrijzinnige hoek. Misschien bracht de maatschappelijk positie die zij in de Republiek hadden met zich mee dat zij meer open stonden voor op verandering gerichte verlichte ideeën.
Bij deBataafse Revolutie in1795 hadden verhoudingsgewijs veel doopsgezinden alspatriot een actieve rol. Door de invoering van het gelijkberechtigdburgerschap werden zij, evenals derooms-katholieken en dejoden na de revolutiegeëmancipeerd. In 1806 werden de gilden opgeheven en konden zij dus ook alle beroepen vrij uitoefenen. Wel werd hun hetgewoonterecht tot militaire dienstweigering ontzegd.
Tot zeker 1800 werden de volgersmennonieten, mennisten ofdopers genoemd. Ergens in de tijd van de grote maatschappelijke veranderingen tijdens de Bataafse Revolutie besloten veel mennisten om zich niet langer meer 'mennist' of 'mennoniet' te noemen maar 'doopsgezinden' of 'dopers'. Daarmee gaven zij misschien aan dat zij zich minder (of niet meer) verbonden of gebonden voelden tot de door Menno Simons gegeven leefregels. In 1801 gingen de diverse richtingen samen als Verenigde Doopsgezinde Gemeenten.
Vanaf het midden van de 19e eeuw stapten veel rechtzinnige doopsgezinden over naar de toen nieuweGereformeerde Kerk en deVrije Evangelische Gemeenten. Ook emigreerden hele groepen naar de Verenigde Staten. Daardoor kreeg de kerk een nog vrijzinniger karakter. Tijdens de verzuiling in de eerste helft van de 20e eeuw behoorden ze tot de zuil waar ook deVPRO uit voort kwam. Dit in tegenstelling tot veel buitenlandse geloofsgenoten, bijvoorbeeld Mennonieten in (ook Zuid-)Amerika (waaronder de zeer conservatieveAmish), die door de eeuwen heenin den vreemde aan hun gewoonten en opvattingen[6] vasthielden, mede een gevolg van regelmatige onderdrukking en verdrijving.
Verhoudingsgewijs worden veel van de gemeenten voorgegaan door vrouwelijkepredikanten. De doopsgezinde Kerk was de eerste kerk in Nederland die eind 19e eeuw haar predikantenopleiding openstelde voor vrouwen. De eerste vrouw die in Nederland predikante werd, was de doopsgezindeAnne Zernike. Zij werd in 1911 predikante in de Friese plaatsBovenknijpe.
Voorgangers van deremonstrantse Kerk en van doopsgezinde gemeenten zegenden als eerstenhomohuwelijken in: op informele wijze al bij partnerschapsregistratie en formeel na de officiële invoering ervan in 2001.
Naast in deV.P.R.O. participeerden de doopsgezinden ook altijd in deInterkerkelijke Omroep Nederland (vroegerIKOR), die in de jaren negentig een doopsgezinde programmadirecteur kreeg: de Groningse jurist Geerten van Empel (1951-1998). Onder hem speelde de controverse rond het uitzenden vanThe Last Temptation of Christ.[7] Zonder zich aan belijdenissen te binden namen de doopsgezinden tevens vanaf de oprichting deel aan de oecumenischeRaad van Kerken. Van 2003 tot 2007 had de Raad een doopsgezinde vicevoorzitter: de Groningse jurist en predikantFokke R. Fennema.
| Jaar | Ledenaantal | Bron |
|---|---|---|
| 2013 | 9.240 | [8] |
| 2014 | 8.851 | |
| 2015 | 8.827 | |
| 2016 | 8.771 | |
| 2017 | 8.664 | |
| 2018 | 7.384 | [9] |
| 2019 | 7.342 | |
| 2020 | 7.139 | |
| 2021 | 6.708 | [10] |
| 2022 | 6.721 | |
| 2023 | 6.496 | [11] |
| 2024 | 6.301 | [12] |
Ook de Zaanse familiesVerkade,Duyvis enHonig als voedselfabrikanten, en de Zaanse familie Heijn als grondlegger van de supermarktketenAlbert Heijn en de familie Schoen van deverffabriekde Lelie waren/zijn doopsgezind.
·
·
| Geloofsrichtingen: | anabaptisme ·anglicanisme ·baptisme ·calvinisme ·doopsgezinden ·evangelischen ·gereformeerden ·Genootschap der Vrienden (quakers) ·Nederlandse Hervormde Kerk ·lutheranisme ·methodisme ·pinksterbeweging ·presbyterianisme ·Vergadering van gelovigen ·vrijzinnig protestantisme ·zevendedagsadventisten |
| Achtergrond: | belijdenis ·doop ·geschiedenis van het christendom ·Heilig Avondmaal ·Israëlzondag ·liturgie ·vergeving ·zonde ·christendom van A tot Z |
