Dodenspoorweg is de naam van een in deTweede Wereldoorlog onderJapans gezag doordwangarbeiders aangelegde spoorweg, met name deBirma-Siam-spoorweg, opSumatra dePakanbaroe-spoorweg en opJava de door veelal jonge inheemse mannenromoesja's aangelegdeBantenspoorweg. De dwangarbeiders warenkrijgsgevangenen, geselecteerdeburgers uit deinterneringskampen en romoesja's.
Doel van de aanleg van deze spoorlijnen was de snelle aanvoer van troepen, materieel en goederen van de Japanners mogelijk te maken naar hetoorlogsfront of voor exploitatie vansteenkoolmijnen, vervoer ten behoeve van houtwinning en dergelijke.
Bij de aanleg vielen vele doden door uitputting door voedingstekorten en ziekten ten gevolge van doormuggenbeten overgebrachtevirusziekten, zoalsdengue, bijvoedingstekorten, zoalsberiberi, en door het uitbreken vanbesmettelijke ziekten, zoalscholera. De arbeiders werden gestationeerd in kampen langs de spoorlijn. Zij moesten zware lichamelijke arbeid verrichten onder het oog van bewakers door hettracé met de hand aan te leggen, dat inhield: uithakken van delen van het traject door rotsen, aanleggen van dijklichamen, egaliseren van de ondergrond, leggen van bielzen, leggen van rails, vastzetten van rails. Hierbij werd vaak wisselend een hoog tempo vereist door de Japanners door de arbeiders toe te roepen:Speedo, Speedo!; een te laag tempo door een arbeider werd ter plekke bestraft metlijfstraffen, zoals stokslagen.
De dwangarbeiders waren samengesteld uit diverse groepen:
De dwangarbeiders waren witteNederlanders (totoks),Indische Nederlanders (Indo's),Molukkers,Surinamers,Antillianen,Indo-Afrikanen.
In totaal werkten 250.000 dwangarbeiders aan de Birma-Siam-spoorweg en de Pakanbaroe-spoorweg, en vielen er 100.000 doden, onder wie 2800 Nederlanders. Het grootste deel van de slachtoffers viel onder Thaise en Javaanse romoesja's, waarvan geen exact aantal bekend is. Herdenking van de Nederlandse slachtoffers doorveteranen, nabestaanden en familieleden, en vertegenwoordigers van dekrijgsmacht, de gemeenteArnhem en herdenkingsorganisaties, vindt jaarlijks plaats op landgoedBronbeek in Arnhem bij hetMonument Birma-Siam en Pakan Baroe Spoorwegen (voorheen:Drie-Pagodenmonument). De organisatie van de herdenking is in handen van deStichting Herdenking Birma-Siam Spoorweg en Pakan Baroe Spoorweg (SHBSS).
Onder de inheemse arbeiders aan deBantenspoorweg vielen 15.000-60.000 slachtoffers. Doordat het hier 'contractarbeiders' betrof en deze na de contractperiode veelal ziek en uitgemergeld huiswaarts gingen, is geen duidelijk aantal bekend.
