 |
| Concepten |
| Geschiedenis |
| Stromingen |
| Geschriften |
| Tempels |
| Devotie |
| Per land |
| Termen |
| Van A tot Z |
 |
|---|
Dhyana (Sanskriet:dhyāna,Pali:jhāna, ‘meditatieve verzinking’, ‘innerlijk schouwen’, ‘contemplatie’) is de achtste stap van hetachtvoudige pad van het Boeddhisme, en de zevende stap op het achtvoudige yogapad (ashtanga yoga) uit deYogasoetra's vanPatanjali.Dhyana wordt beschreven in dePali-canon, waar het een geheel vormt met de juiste inzet (om onheilzame gedachten en strevingen tegen te gaan, en heilzame gedachten en strevingen te bevorderen) en juiste oplettendheid ("mindfulness"), en resulteert in maximale oplettendheid en gelijkmoedigheid.[1][2][3] De latereTheravada-traditie heeft dedhyanas geïnterpreteerd als een vorm van concentratie-meditatie, net zoals Patanjali's Yoga Sutras.
De Pali-canon beschrijft vier jhana's. De jhana's worden gekenmerkt door het verdwijnen vanvittaka envicara, het discursieve denken dat gepreoccupeerd is met de zintuigelijke indrukken en de daaruit voortkomende verlangens;piti (vreugde) ensukha (niet-zintuigelijk geluk) door het loslaten van onheilzame gedachten en verlangens; eenheid van geest (ekaggata,sampasadana); en optimale aandachtigheid en gelijkmoedigheid.
Daarnaast worden er vier andere meditatie-staten beschreven, die in de latere traditie ook alsjhana worden aangemerkt:
De eerste vier jhana's zijn de fijn-materiële jhana's. De laatste vier jhana's zijn de immateriële jhana's. Deze immateriële jhana's worden in het boeddhisme als minder noodzakelijk voor de verdere mentale groei gezien. De vierde jhana wordt gezien als de optimale jhana voor de verdere mentale cultivatie.
In de Pali Canon vormen dejhanas een geheel met de juiste inzet en de juiste aandachtigheid. Voor de training van de geest in het bereiken van de jhana's is het noodzakelijk dat de geest zich eerst bevrijdt van devijf obstakels (Pali: nivarana) van (1) begeerte, (2) haat, (3) slaperigheid, (4) onrust en zorgen, en (5) twijfel. Vervolgens traint de beoefenaar zich in aandachtigheid, door middel van satipatthana en anapanasati. Door de onthechting die hierdoor ontstaat treedt de eerste jhana haast automatisch in.[1][4]
In het hedendaagseTheravada-boeddhisme, dat gedomineerd wordt door de "nieuwe Burmese methode," worden dejhanas geïnterpreteerd als een vorm van concentratie-meditatie. In deze opvatting zijn de jhana's niet het uiteindelijke doel van de boeddhistische praktijk, maar wel een zeer belangrijke tussenstap, of middel, naar het uiteindelijke doel vanNirvana.Vittaka envicāra worden niet geïnterpreteerd als het gewone denken dat gepreoccupeerd is met de zintuigelijke impressies, maar als de initiatie van aandacht (voor het object van meditatie) en voortdurende aandacht (voor het object van meditatie).
Het bereiken van de jhana's leidt tot een grote innerlijke rust en stabiliteit. Tijdens een meditatie waarbij een van de jhana's bereikt wordt, en gedurende een periode nadat deze meditatie beëindigd is, is er een tijdelijke loutering van de geest van dedrie vergiften van begeerte, aversie en waan. De jhana's zijn daardoor bevorderlijk voor het maken van voortgang in de praktijk en ontwikkeling van wijsheid ofvipassana, wat hetNirvana tot gevolg heeft. Het bereiken van de jhana's wordt beschouwd als een bovenmenselijke prestatie, en kan ook leiden tot een versnelde toegang of hogere kunde in dezes bovennatuurlijke krachten.
Tijdens een jhana-meditatie verliest men gewoonlijk het besef van tijd, en deze meditaties kunnen daardoor moeiteloos voor een zeer lange periode (uren of dagen) gecontinueerd worden. Men beleeft ook geen lichamelijk ongemak wanneer men in een jhana verblijft, omdat het contact van de geest met het fysiek lichaam tijdelijk verbroken is. Ook het gehoor is tijdelijk uitgeschakeld. Gedurende een meditatie waarin een van de jhana's behaald wordt, ontstaan er geen gedachten in de geest. Andere mentale factoren als aandacht, concentratie, vreugde en geluk zijn echter in zeer grote mate aanwezig.
Kunde in de jhana's leidt tot eenwedergeboorte in een van de zeer hoge hemels.
De Chinese en Japanse verbasteringen van het woorddhyana totChan respectievelijkZen komen van de Chinese en JapanseMahayana-boeddhistische scholen. Ook al zijn deze termen aan elkaar verwant, hun onderliggende filosofieën en achterliggende praktijken vertonen significante, door de cultuur bepaalde verschillen.
Dhyana is de zevende stap op het achtvoudige yogapad (ashtanga yoga) uit deYogasoetra's vanPatanjali. De andere zeven stappen zijn:yama,niyama,asana,pranayama,pratyahara,dharana ensamadhi. Het begrip dhyana wordt meestal vertaald metmeditatie ofcontemplatie. Dhyana maakt deel uit vansamyama, een technische term die de drie hoogste stadia van concentratie op het achtvoudige pad onder één noemer samenvat. Het komt overeen met hetPali woordjhana.
- Dharaṇa is het fixeren van de aandacht van de geest (chitta) op één punt of object.
- Dhyana is de gestage, ononderbroken stroom van de aandacht op dat object.
- Samadhi treedt op wanneer het object vandhyana het subject wordt, waardoor het zelfbewustzijn verdwijnt en men opgaat in het object van meditatie.
- Deze drie tezamen vormensamyama, het vermogen om in één vloeiende beweging van de geest vandharana over te gaan indhyana ensamadhi.
- Door de verovering vansamyama wordt men verlicht met wijsheid.
- Samyama kan op verschillende onderwerpen worden gericht.
- Dit (dharaṇa,dhyana ensamadhi) zijn de drie innerlijke (antaranga) onderdelen van het achtvoudige pad.
Terwijl er in het stadium vandharana nog sprake is van een zelfbewuststreven om tot concentratie te komen, heeft dit proces in dhyana of meditatie zich gestabiliseerd tot een gestage, spontaneflow, waarin het spanningsveld tussen subject en object is overstegen.
