Devolutie ofhome rule is de overheveling van macht van een centrale overheid van eensoevereine staat naar een onderliggend subnationaal bestuursniveau. De term is een vernederlandsing van hetEngelsedevolution en vervolgens ook van het werkwoord 'to devolve'. Deze laatste betekent de overdracht van macht of verplichtingen van een hogere autoriteit naar een lagere. Het gaat dus om eendecentralisatie van eenunitaire staat die meestal voortkomt uit de vraag van regionale niveaus om een grotere bestuursautonomie te verkrijgen. Deze vraag is vaak het gevolg van subnationale spanningen binnen een staat om tegemoet te komen aanregionalistische en somsnationalistische wensen. Het resultaat van devolutie is dat het versterkte deelgebied een overheidsniveau creëert dat een tussenliggende positie zal innemen tussen de centrale en lokale overheden. Devolutie mag daarenboven niet verward worden met het principe vanfederalisme. Hoewel bij beide er een overeenstemming bestaat wat betreft hun territoriale bevoegdheden, zijn de verantwoordelijkheden van een gedevolueerde overheid nog steeds onderworpen aan het centrale gezag. Juridisch gezien blijft een dergelijke staat nog steeds unitair, maar het staat vast dat zulke instellingen moeilijk zijn af te zwakken eenmaal ingesteld.
Spanje is een van de oudste voorbeelden van devolutie inEuropa. HetKoninkrijk Spanje was eeneenheidsstaat sinds 1716, maar het werd opgedeeld in vijftig provincies waarvan elk over een zekere mate van regionaal zelfbestuur kon beschikken. Na de dood vangeneraal Franco in 1975 maakte Spanje een overgang door naar eendemocratisch staat, die in 1979 leidde tot de uitbreiding van het devolutieproces door de oprichting van 17 autonome gemeenschappen. Deze nieuwe regionale niveaus beschikken over verkozen parlementen met de bevoegdheid om hun interne beleid vorm te geven. Hoewel deze hervorming ontwikkeld werd om tegemoet te komen aan de aanhoudende vraag naarCatalaanse autonomie in Catalonië en de vraag naar Baskische autonomie in deBaskische gebieden[bron?], zorgde het voor een nieuwe golf van terrorisme vanwege de Baskische afscheidingsbewegingETA.
De Franse overheid maakte ook gebruik van devolutie om tegemoet te komen aan de verzuchtingen van de regionale identiteit, voornamelijk dan inBretagne enOccitanië waar sprake was van een opkomst van etnisch nationalisme. Belangrijk inFrankrijk was de overgang van een administratieve devolutie naar een wetgevende devolutie. Volgens een strategie van 'functioneel regionalisme' werden 22 regionale overheden opgericht in 1972 ten voordele van de administratieve coördinatie van plaatselijke beslissingen. Deze organisatie had weliswaar een gebrekkig democratisch gehalte en beschikte tevens over weinig macht. In 1982 werden deze instellingen omgevormd tot volwaardige regionale overheden met een raad die bestaat uit direct verkozen leden.
Daarnaast werd aanCorsica een speciale status toegediend om hetseparatisme en opkomend terrorisme te temperen. Het eiland werd een territoriale collectiviteit waardoor het over zelfbestuur kon beschikken.
In hetVerenigd Koninkrijk werd devolutie toegepast nareferenda inWales enSchotland in september 1997. In 1998 werd hetSchots Parlement, deNationale Vergadering van Wales en hetAssemblee voor Noord-Ierland opgericht. Deze beslissing kwam achttien jaar nadat gelijkaardige voorstellen afgevoerd werden in referenda metgekwalificeerde meerderheid in Wales en Schotland in maart 1979, hoewel in Schotland een kleine meerderheid het voorstel had gesteund.
De kwestie van deIerse home rule overschaduwde de Britse politiek op het einde van de negentiende en aan het begin van de twintigste eeuw. Het verschilde wel van eerdere home rule-eisen voor de bewegingRepeal doorDaniel O'Connell in de eerste helft van de negentiende eeuw. Repeal betekende de herroeping van deAct of Union (1800) en de oprichting van een afzonderlijk parlement dat niet onderworpen was aan hetBritse parlement en enkel eenstaatshoofd ofmonarch deelde tussenGroot-Brittannië enIerland. Dit terwijl home rule betrekking had op de oprichting van een autonome regio met een eigen parlement binnen het Verenigd Koninkrijk. Dithome rule-parlement zou onderworpen worden aan het gezag van het Britse parlement.
Vanaf het einde van de negentiende eeuw eisten leiders van deIrish Parliamentary Party onderIsaac Butt,William Shaw andCharles Stewart Parnell een vorm van home rule met de oprichting van een bijkomend Iers parlementbinnen het Verenigd Koninkrijk (en zo het Ierse parlement vervingen dat tot aan de Act of Union van 1800 bestond). Deze wens leidde tot de uiteindelijke invoering van vierIrish Home Rule Bills. Enkel de laatste twee werden goedgekeurd door het Britse parlement, de derdeGovernment of Ireland Act (1914) na een lange parlementaire strijd, kreeg koninklijke steun en werd vervolgens opgeschort met het uitbreken van deEerste Wereldoorlog. Enkel de laatste werd in werking gesteld namelijk deGovernment of Ireland Act (1920).
De derde Act werd tegengewerkt door deUlster Unionist Party die deUlster Volunteer Force oprichtte en deUlster Covenant ondertekende om de wet te bestrijden. Hiermee kwam het vooruitzicht op eenburgeroorlog steeds dichterbij.Ierse nationalisten waren ook niet bereid om toegevingen te doen of garanties te bieden om de angsten van deprotestantse minderheid te verlichten. De vierde Act gaf aanleiding tot eenNoord-Iers parlement voor zesgraafschappen en eenZuid-Iers parlement voor zesentwintig graafschappen. Deze laatste werkte in de realiteit niet en dit Zuid-Ierland werd omgedoopt tot deIerse Vrijstaat in 1922 na hetAnglo-Iers Verdrag waardoor het deIerse Republiek werd die vandaag nog bestaat.
De decentralisatietendens in Europa werd ook gevoed door ontwikkelingen in deEuropese Unie, en vooral dan vanaf het einde van de jaren tachtig met de opkomst van het idee van een 'Europa van de Regio's'. Regionale en provinciale niveaus haalden voordeel uit de middelen die hetEuropees Fonds voor Regionale Ontwikkeling had voorzien. Ze zochten tevens naar directe vertegenwoordiging inBrussel en versterkten hun betrokkenheid bij economische plannen en de ontwikkeling van infrastructuur.
HoewelCanada een federale staat is, ligt een groot deel van zijn gebieden in het noorden onder het toezicht van de federale overheid en niet van de deelgebieden. Dit is al sinds 1870 toenRupertland en het noordwestelijke territorium aan Canada werd gehecht. DeManitoba Act van 1870 richtte Manitoba op uit een stuk van Rupertland en wees de overblijvende gebieden toe aanNorthwest Territories.
Sinds 1970 heeft de federale overheid van Canada de besluitvormingsbevoegdheid overgeheveld aan noordelijke overheden. Dit impliceert meer lokale controle en verantwoordelijkheid voor de noordelijke bevolking voor beslissingen die van belang zijn voor de toekomst van de territoria.Yukon werd in 1898 van de Northwest Territories gescheiden, maar bleef weliswaar een federaal territorium. Vervolgens ontstonden in 1905 de provinciesAlberta enSaskatchewan uit deNorthwest Territories. In 1999 richtte de federale overheidNunavut op om tegemoet te komen een de eisen van deInuit. Sindsdien heeft de federale overheid langzamerhand de wetgevende bevoegdheid gedevolueerd naar de territoria. De territoria zelf-voorzienend maken, voorspoed brengen en een grotere rol laten spelen in de Canadese federatie wordt beschouwd als een sleutelelement tot de ontwikkeling van het noorden van Canada. Tussen de drie territoria beschikt Yukon over de hoogste graad van devolutie.
| Staat | Type | Artikels deelgebieden | ||
|---|---|---|---|---|
| Italië | republiek | Regio's van Italië | 15 regio's (met beperkte autonomie) | 5 regio's met een bijzondere mate van autonomie (regioni a statuto speciale) |
| Madagaskar | republiek | Provincies van Madagaskar | 6 provincies | |
| Papoea-Nieuw-Guinea | monarchie | Provincies van Papoea-Nieuw-Guinea enRegio's van Papoea-Nieuw-Guinea | 18 provincies | 1 autonome regio & 1 hoofdstedelijk territorium |
| Peru | republiek | Regio's van Peru | 25 regio's | 1 provincie van de eerste orde |
| Salomonseilanden | monarchie | Provincies van de Salomonseilanden | 9 provincies | 1 hoofdstedelijk territorium |
| Spanje | monarchie | Autonome gemeenschappen van Spanje | 17 autonome gemeenschappen | 2 autonome steden |
| Verenigd Koninkrijk | monarchie | Landen van het Verenigd Koninkrijk | 4 constituerende landen, waarvan 3 overheden hebben die devolutie hebben ondergaan |