Hetdepartement (Frans:département) is de derdebestuurslaag in Frankrijk, te vergelijken met provincies in België en Nederland, na het nationale niveau (État) en het (recentere, hogere) niveau van deregio's (régions). Departementen zijn op hun beurt weer onderverdeeld inarrondissementen (arrondissements) enkantons (cantons), die weer bestaan uit degemeenten (communes). Voorheen was elk kanton steeds deel van een enkel arrondissement, dit is na de herindeling van de kantons, besloten in 2013 en van kracht sinds 2015, niet langer altijd zo.
Van de 101 administratieve departementen (circonscription départementale) hebben er 94 een bestuursfunctie (collectivité départementale), die hebben een verkozen departementsraad en oefenen eigen bevoegdheden uit. Oorspronkelijk had elk administratief departement ook steeds een bestuursfunctie, maar daar zijn in de 21ste eeuw een aantal veranderingen in gekomen:
Op 1 januari 2015 is het departement Rhône bestuurlijk gesplitst in een nieuw, kleinerdepartement Rhône en deMétropole de Lyon, die sindsdien niet meer bij een departement hoort.
Sinds 1 januari 2018 zijn de departementenHaute-Corse enCorse-du-Sud geen bestuurlijke gebieden meer, deze functie is gefuseerd met de Collectivité territoriale de Corse tot deCollectivité de Corse. Een dergelijke regio die tegelijk de bevoegdheden van departement uitoefent, is eencollectivité territoriale unique.
Sinds 1 januari 2019 isParijs bestuurlijk geen departement meer maar een gebied met een eigen statuut (collectivité à statut particulier), genoemd Ville de Paris.[1]
In elk departement is deprefect de vertegenwoordiger van de nationaleregering. Naar hem worden het administratief bestuur van het departement, evenals zijn zetel en de hoofdplaats,préfecture (prefectuur) genoemd. Het politiek bestuur van het departement wordt door de voorzitter van deConseil départemental geleid.
Departementale indeling gezien ten opzichte van de historische provincies
Frankrijk werd in de tijd van deFranse Revolutie op deze manier ingedeeld om de oude, feodale indeling te vervangen. Daarvoor was Frankrijk een overlappende structuur van gouvernementen en generaliteiten met sterk verschillende statuten en privileges en van zeer ongelijke grootte (de oudeprovincies van Frankrijk). De indeling in departementen zorgde voor gebieden die rekening hielden met de geografische omstandigheden en de bereikbaarheid voor de burgers maar die tegelijk toch min of meer grenzen van de oude indeling respecteerden. Bij de naamgeving van de departementen is wel bewust afgeweken van de oude provincienamen: de meeste departementen, behalve de eilanden, zijn genoemd naar waterlopen of gebergten. Op 22 december 1789 werd een wet aangenomen die de nieuwe indeling van kracht verklaarde. Oorspronkelijk waren er 83 departementen, die verder onderverdeeld waren in districten.[2] In die tijd had ieder departement 36 leden in een eigen gekozen vertegenwoordiging, die op hun beurt een permanent uitvoerend bestuur aanstelden.
Op 28pluviôse van het jaarVIII (17 februari1800) werd deze opzet gewijzigd en stelde het centraal gezag in Parijsprefecten aan. Zij stonden in voor het bestuur van de departementen. De districten werden vervangen door arrondissementen, met aan het hoofd een onderprefect.
De wet stelde verder in elk departement eenConseil général in. Deze vergadering keek aanvankelijk vooral toe op inkomsten en uitgaven en stond onder controle van de prefect. De leden van de Conseil général werden aanvankelijk aangeduid door de centrale overheid. De wet van 21 juni 1833 stelde verkiezingen in waarbij om de negen jaar de raadsleden werden gekozen. Dit gebeurde aanvankelijk via eencijnskiesrecht, en vanaf deTweede Franse Republiek (1848), via het universeel kiesrecht (voor mannen - voor vrouwen kwam dit er pas in 1945). De verkiezing gebeurde per kanton.[2]
Bij de wet van 10 augustus 1871 werden de bevoegdheden van Conseil général uitgebreid en werd de werking van de organen geformaliseerd. DeCommission départementale werd ingesteld. DeAssemblée départementale kwam voortaan twee keer per jaar samen en koos jaarlijks een voorzitter.
Deze organisatie zou tot 1982 ongewijzigd blijven. In dat jaar werd een wet op de decentralisatie aangenomen, die de departementen een grotere zeggenschap gaf, vooral in economische zaken. Ten slotte werd bij de wet van 2 maart 1985 het uitvoerend gezag, tot dan in handen van de benoemde prefect, overgedragen aan de voorzitter van de verkozenConseil général. In 2015 werd de naam van de raad gewijzigd inConseil départemental. Ook werd een nieuwe kiessysteem ingevoerd om depariteit mannen-vrouwen in de raad te waarborgen. Per kanton worden twee raadsleden verkozen, een man en een vrouw die zich samen verkiesbaar stellen.[2]
In 2015 werd het departementRhône (69) opgesplitst in deMétropole de Lyon (69M) en Rhône (69D).
De overzeese departementen kregen driecijferige nummers, van 971 tot 976.
De nummering komt onder andere voor op dekentekenplaten van auto's (op kentekenplaten uitgegeven voor 15 april 2009 als de laatste twee cijfers van het kenteken, op kentekenplaten uitgegeven vanaf 15 april 2009 als vermelding op het blauwe randje rechtsonder op de plaat), en als de eerste twee cijfers van depostcodes. Trouwens, reeds voor de invoering van postcodes was het gebruikelijk het nummer van het departement op een adres te schrijven.
Overzichtskaart van Franse departementen (2008) met de regio's toen in gebruik
Door de Franse posterijen als postcode voorgesteld maar door Andorra geweigerd. De code ligt voor de hand omdat Andorra grenst aan Ariège, waarvan de postcodes met 09 beginnen.
Ook in sommige grote overzeese bezittingen (koloniaal imperium buiten Europa), meer speficiek in de volkskolonieAlgerije, waren er nog Franse departementen.
