Den Haag is de grootste Nederlandse stad aan deNoordzee en heeft eenkustlijn van elf kilometer. Door de ligging is de gemeente Den Haag sinds de 19e eeuw een internationaaltoeristenoord. De gemeente beschikt over tweebadplaatsen:Scheveningen enKijkduin. Daarnaast ligt een breedzandstrand met eenduinenrij: een omvangrijk natuurgebied. Scheveningen – vroeger een vissersdorp – heeft bovendieneen regionale haven.
De stad bracht in de 19de eeuw een invloedrijke kunststroming voort, deHaagse School, en huisvest met hetMauritshuis en hetKunstmuseum Den Haag (voor moderne kunst) twee internationaal bekende kunstmusea.
Sinds 1 januari 2015[3] vormt Den Haag met 22 andere gemeenten samen deMetropoolregio Rotterdam Den Haag. Het gebied van dit samenwerkingsverband telt gezamenlijk 2,3 miljoen inwoners.[4] Deze regio maakt op haar beurt weer deel uit van deRandstad, de sterk verstedelijkteconurbatie in het westen van Nederland.
Den Haag, aangeduid alsHaghe, op een kaart uit 1574 vanFrans Hogenberg
Vanouds werd de plaatsDie Haghe ofDen Hag(h)e genoemd. In 1568 sprakFilips II bijvoorbeeld van de „vrijheijt van den Hage”.[5] Vanaf het begin van de17e eeuw gebruikte het stadsbestuur officieel de naam 's-Gravenhage, die deftiger klinkt en eensamentrekking is van 'des Graven ha(a)ge' (waarschijnlijk werd het toen al opgevat alsde Haag (= het bos) van deGraaf van Holland). De oude naamDen Haag bleef in de volksmond bestaan. Een vergelijkbare articulatie is waar te nemen bij de stadDen Bosch, die in de volksmond ook nog altijd zo genoemd wordt, terwijl de officiële naam 's-Hertogenbosch is (wat vanouds werd opgevat alshet bos van deHertog van Brabant)
Sinds 1990 gebruikt de gemeente zo veel mogelijk de naamDen Haag in plaats van 's-Gravenhage, om aan te sluiten bij het gangbare taalgebruik en bij buitenlandse benamingen alsThe Hague (Engels) enLa Haye (Frans). In identiteitskaarten en officiële stukken van de gemeente staat echter 's-Gravenhage,[6] nadat in 1990 een voorstel om de gemeentenaam officieel inDen Haag te veranderen was afgewezen. De telefoondienst en de posterijen gebruiken eveneens 's-Gravenhage. De spoorwegen en wegbeheerders gebruiken de kortere naamDen Haag. In deBAG[7] staat de woonplaatsnaam 's-Gravenhage (woonplaatscode 1245).
De naam 'Den Haag' wordt gebruikt in eenfiguurlijke betekenis voor de Nederlandse overheid en het parlement. In zijn verkleinvorm kan 'Den Haag' eenarchetype zijn:het Haagje wordt gebruikt voor een 'deftig' aandoende plaats of een die met het Oranjehuis geassocieerd wordt. Zo wordtBreda hetHaagje van het Zuiden genoemd,Arnhem hetHaagje van het Oosten,Roermond hetHaagje van Limburg en hetFriese Haagje is een bijnaam vanHeerenveen.[8]
Den Haag was vanouds de plaats waar Nederlanders die in deNederlandse koloniën werkzaam waren hun langdurig verlof plachten door te brengen. Na de onafhankelijkheid vanNederlands-Indië zijn veelIndische Nederlanders in Den Haag gaan wonen, vandaar de bijnaamDe Weduwe van Indië.[9]
Een impressie van Den Haag in de 13de eeuw door architectCornelis Peters, zes eeuwen later: hetBinnenhof te midden van het groen. DeHofvijver was van oorsprong eenduinmeer.
In het Haagse gebied woonden al vroeg mensen, lang voordat er sprake was van een dorp met de naam Den Haag. De oudstearcheologische vondsten, gedaan in de omgeving van hetBinnenhof, dateren uit circa3000 v.Chr.; zo werd er in 1912 bij de bouw vanHotel Central aan deLange Poten (nu onderdeel van het Tweede-Kamercomplex), een gavevuurstenenvuistbijl gevonden, waarvan de gebruikers ingedeeld kunnen worden bij deVlaardingencultuur.[10]
In de2e eeuw na Chr. lag er in de duinen aan de zuidrand van de stad een Romeins fort met bijbehorende nederzetting, de zogenaamdeVicus van Ockenburgh. Hier zijn vanafde jaren 20 van de 20e eeuw opgravingen verricht.
Het huidige Den Haag bestaat sinds 1230, toen graafFloris IV van Holland op de plek waar reeds eenhofstede stond van vrouwe Meilindisvan Wassenaer een bescheiden kasteel bouwde, dat de zetel werd van degraven van Holland. De plaatsnaam 's-Gravenhage en de naam van deGravenstraat voor de verbinding tussen het Kerkplein en het huidige Buitenhof verwijzen nog daarnaar. In 1248 liet graafWillem II, tevensRooms koning geworden, een meer passend kasteel bouwen aan eenduinmeer, de huidigeHofvijver. Zijn zoonFloris V zorgde er na Willems vroegtijdige dood voor dat deRidderzaal voltooid werd. De Ridderzaal en het Binnenhof werden versterkt, maar het dorp eromheen kreeg nooit stadsrechten, al bleef Den Haag residentie van de graven vanHolland en hun opvolgers. Den Haag kon groeien alscompromis tussen de Hollandse steden, maar diezelfde steden zorgden ervoor dat Den Haag geenvestingstad werd.
Al zeker sinds circa het begin van de15e eeuw telde Den Haag enkele duizenden inwoners, waardoor het in feite eerder een stad dan een dorp was. Een stad placht in die tijd echter een zeer verregaande mate van zelfbestuur te hebben en de graven van Holland (en later hun opvolgers: dehertogen van Bourgondië en deHabsburgers) kozen ervoor om het in hun eigenresidentie zelf voor het zeggen te hebben. Vanaf 1585 zette deRepubliek der Zeven Verenigde Nederlanden deze praktijk voort, omdat Den Haag de plaats was waar het hoogste regeringsorgaan, deStaten-Generaal, resideerde. Ook was het stadhouderlijk hof daar gevestigd. Aanvankelijk had het er in de jaren 1580 nog om gespannen of het verwoeste Den Haag weer zou worden opgebouwd: de machtige stadDelft wilde in haar directe omgeving de opkomst van een gevaarlijke rivaal liever verhinderen, mede omdat deze stad wenste dat de Staten-Generaal zich blijvend in Delft zou vestigen. Er werd toch tot wederopbouw besloten, en de Staten-Generaal vestigden zich, na onder andereMiddelburg, in 1585 definitief te Den Haag.
De Hofvijver gezien vanaf de Korte Vijverberg (1692) doorGerrit Berckheyde
In 1622 telde Den Haag 16.000 inwoners. In de 17de eeuw werd Den Haag omgeven door grachten, die door stadhouderprins Maurits als aanzet tot volledige vestingwerken waren aangelegd, maar van de geplande echte verdedigingswerken kwam verder niets. Aan het eind van de18e eeuw was het bevolkingsaantal opgeklommen tot ongeveer 40.000, waarmee dit "dorp" de op twee na grootste nederzetting van Nederland was geworden (naAmsterdam en Rotterdam). Door de aanwezigheid van het stadhouderlijk Hof, de Staten-Generaal en buitenlandse diplomaten en (buitenlandse) adel had Den Haag een veelaristocratischer karakter dan de meeste andere Nederlandse steden. Er was een groot contrast tussen de aristocratische wijk rondom het Binnenhof en Voorhout en de meer volkse delen van het "dorp".
Pas in 1806, onder Frans bewind, kreeg Den Haag zijnstadsrechten, maar in die tijd was een vestingmuur eerder een keurslijf dan een voordeel: Den Haag bleef zonder omwalling en kon zich op ruime schaal uitbreiden. Onder hetKoninkrijk der Nederlanden, ontstaan in de jaren1813-1815, bleef Den Haag de vestigingsplaats van regering en parlement (de moderneStaten-Generaal). Na 1850 begon de stad zich uit te breiden buiten de 17de-eeuwse grachtengordel. Het inwonertal was toen ruim 70.000.
Omstreeks 1870 zou het aantal van 100.000 worden gehaald, en rond 1900, in defin de siècle-tijd vanLouis Couperus, telde de stad ongeveer 200.000 inwoners. Ten zuiden van de oude binnenstad ontstonden toen dichtbevolkte arbeiderswijken zoals hetLaakkwartier en deSchilderswijk, terwijl tegen de duinkant nieuwe wijken voor de meer gefortuneerde burgers gebouwd werden, zoals hetStatenkwartier,Duinoord en deArchipelbuurt. In die tijd speelde Den Haag ook in kunstzinnig opzicht een belangrijke rol vanwege de schilders van deHaagse School.
In 1864 ging de eerste tramlijn van Nederland rijden tussen Den Haag en Scheveningen. Den Haag had later ook de primeur van de eerste interlokale tram, de eerste stoomtram, en de eerste elektrische tram (accutram).[11]
In 1873 werd op hetLange Voorhout waarschijnlijk het eersteHaagse riool aangelegd, de putdeksel werd gemaakt door ijzergieterij de Prins van Oranje.
In 1899 vond in Den Haag deEerste Haagse Vredesconferentie plaats. Dit leidde tot de oprichting van hetPermanent Hof van Arbitrage, dat in Den Haag gevestigd werd. Tussen 1907 en 1913 werd hetVredespaleis gebouwd, waarin dit Hof zou zetelen. Tevens werd later het Internationaal Gerechtshof in het Vredespaleis gevestigd.
Den Haag heeft tijdens deTweede Wereldoorlog zwaar geleden onder deDuitse bezetting. Allereerst werden ongeveer 11.000 HaagseJoden naar de vernietigingskampen afgevoerd, waarvan er uiteindelijk slechts enkele honderden terugkeerden. Vele kantoorbeambten verloren hun baan doordat Nederland werd afgesneden van zijn koloniën en overige zakelijke belangen in het buitenland. De Rijksoverheid viel in de oorlogsjaren onder de bezetter met als gevolg loyaliteitsconflicten of ontslagen onder de vele Haagse ambtenaren. De bouw van deAtlantikwall en andere fortificaties door de Duitsers dwong meer dan 100.000 Hagenaars tot evacuatie, vaak ver buiten de stad. Duizenden woningen werden gesloopt. DeHongerwinter van 1944-1945 kostte honderden verzwakte mensen het leven.[12] Tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog, op 3 maart 1945, kwamen er tijdens hetbombardement op het Bezuidenhout 510 mensen om het leven. Dit bombardement werd uitgevoerd door deGeallieerden en had als doel de vernietiging van de mobieleV2-lanceerinrichtingen vande Duitsers.
Tentoonstelling over de wederopbouwplannen in hetGemeentemuseum in 1946
Op 29 oktober 1983demonstreerden ruim 550.000 mensen vreedzaam tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland en tegen de kernbewapening in het algemeen. Het is het grootste straatprotest ooit dat in Nederland gehouden werd.
In 1960 was het inwonertal van Den Haag opgelopen tot boven de 600.000. Doorsuburbanisatie en de opkomst vangroeikernen rond de stad, zoalsZoetermeer, waren daar aan het eind van de 20e eeuw nog 441.000 inwoners van over. Sindsdien volgden nieuwe annexaties en stadsuitbreidingen, inWateringse Veld,Ypenburg enLeidschenveen, waardoor in 2011 opnieuw de grens van 500.000 inwoners werd overschreden.
In 2023 werd Den Haag in de wereldwijde 'Quality of life index' vanNumbeo uitgeroepen tot de stad met de beste kwaliteit van leven ter wereld.[13]
Topografisch kaartbeeld van de gemeente Den Haag, per juni 2023. Klik op de kaart voor een vergroting.
Den Haag telt achtstadsdelen. Elk van deze stadsdelen heeft een eigen kantoor, waar de meeste diensten van de gemeente zijn gehuisvest. Dankzij die kantoren is de gemeente voor veel zaken makkelijker bereikbaar. De indeling in stadsdelen is in 1988 vastgesteld door de gemeenteraad. Elk van deze stadsdelen is daarbij onderverdeeld inwijken en buurten. Deze indeling wijkt af van de bekende wijk- en buurtindeling die sinds 1953 werd gebruikt.
De verdeling van het aantal inwoners zag er in 2022 als volgt uit:[14]
In Den Haag wordt op de meeste plattegronden van de stad de Noordzee als het Noorden gezien, terwijl in werkelijkheid de zee in het westnoordwesten ligt. Op een plattegrond van Den Haag met de zee in het Noorden liggen straat- en wijknamen (deels) vernoemd naar windstreken op de 'juiste' plek.[15]
Den Haag is voor een stad rijk aan natuur. Binnen de gemeentegrens ligt een omvangrijk, ruigbegroeidduingebied, met daarlangs een breed, natuurlijk zandstrand van bijna twaalf kilometer lang. Verspreid door de stad liggen enkele grotere en kleinere parken, zoals hetRosarium,Sint Hubertuspark, dePaleistuin,Wapendal, deBosjes van Pex, hetWestbroekpark, hetZuiderpark, Madestein, en de Uithof. Er liggen verscheidene oude landgoederen en bossen, deels op een steenworp van het stadshart: het 120 hectare groteHaagse Bos enArendsdorp, beide daterend uit de 17de eeuw.
De lommerrijke straten in het centrum:Lange Voorhout en deLange Vijverberg, gelegen aan deHofvijver, dragen bij aan de ruime en groene indruk die Den Haag maakt.
Evenals andere steden in Nederland had Den Haag veelgrachten, ookruien genoemd. Zij dienden voor de scheepvaart, maar ook als riool. Al omstreeks 1350 was Den Haag via deVliet verbonden met Delft, en in 1619 was de grachtengordel om Den Haag klaar. In 1900 werd deLaakhaven aangelegd, die uitgroeide tot de zesde binnenhaven van Nederland.
Naarmate de bevolking groeide, gingen de grachten steeds meer stinken. De rijken hadden huizen buiten de stad om 's zomers de stank te ontvluchten, maar de meeste mensen leefden in de stad. Er waren regelmatigepidemieën. In de 19de eeuw worden de eerste rioleringen aangelegd, en veel grachten overkluisd of gedempt. Een groot probleem in Den Haag was, dat het grachtwater niet kon worden afgevoerd naar de zee. HetVerversingskanaal werd aangelegd naar deNoordzee, maar de Koninginnegracht is nooit tot aan de zee doorgetrokken.
Laat in de 20ste eeuw is men in verschillende steden begonnen met het maken van plannen om meerdere oude grachten in ere te herstellen, het zogeheten grachtenplan. Ook is het sinds 2003 mogelijk om een rondvaart door de grachten van Den Haag te maken en door onder andere deAvenue Culinaire en de andere Haagse wijken te varen.
Zie delijst van Hagenaars voor een overzicht van bekende Hagenaars en Hagenezen
NaastHagenaar kan een inwoner van Den Haag ookHagenees worden genoemd. Het klassieke verhaal wil dat er een scheiding is tussen deHagenaars, die op zand wonen, en deHagenezen, die op veen wonen. Den Haag is deels gebouwd op zandduinen, waarvan de grens met de veengebieden ongeveer gelijk loopt met deLaan van Meerdervoort. Wijken zoals Laakkwartier, Schilderswijk en Escamp zijn gebouwd op veengrond. Wie geboren is op het zand heet dan eenHagenaar, wie geboren is op veengrond eenHagenees. Een andere definitie vanHagenezen is: mensen dieplat Haags praten, terwijlHagenaars de mensen zijn dievoornaam Haags spreken. Het woordHagenees heeft voor sommigen dan ook een negatieveconnotatie.
Den Haag telde op 1 januari 2024 565.701 inwoners en is daarmee dederde stad van Nederland. Inmiddels heeft meer dan de helft van de inwonerseen recente migratieachtergrond (westers en niet-westers). Het aandeel personen met een migratieachtergrond neemt gestaag toe. Den Haag is samen metAmsterdam de gemeente met het hoogste percentage inwoners met een migratieachtergrond, op 1 januari 2024 had 59,9% van de inwoners een migratieachtergrond.[17] Dit betekent echter niet dat een meerderheid van de inwoners van Den Haag geen Nederlandse achtergrond heeft. Hagenezen/Hagenaren met één autochtone Nederlandse ouder worden namelijk in de officiële statistieken niet tot de inwoners met een Nederlandse achtergrond gerekend. Desondanks heeft nog altijd een meerderheid van de bevolking van de stad een (gedeeltelijke) Nederlandse achtergrond.
De samenstelling van de bevolking verschilt per buurt. In de Schilderswijk en hetTransvaalkwartier ligt het percentage inwoners met een migratieachtergrond sinds 2005 dicht bij de 100%. Ook in de wijkenGroente- en Fruitmarkt, Laakkwartier en deStationsbuurt zijn mensen met een migratieachtergrond in de meerderheid. De buurten met de minste inwoners met een migratieachtergrond in de stad zijnDuindorp, Kijkduin,Kraayenstein en deVogelwijk.[18]
De wijken met de laagste inkomens per hoofd van de bevolking zijn de Schilderswijk, het Transvaal- en Laakkwartier en deSpoorwijk (alle€ 9.000,- of lager). De wijken met het meeste inkomen per hoofd van de bevolking zijnBenoordenhout,Haagse Bos (alhoewel deze wijk nog geen 300 inwoners heeft en we mogen aannemen dat het inkomen van dekoning – die er ook woont – niet meegenomen is in deze statistiek) enWestbroekpark/Duttendel (alle€ 19.000,- of hoger). Van de inwoners met een migratieachtergrond valt een deel onder de noemerexpat. In 2019 en 2020 stond Den Haag op een derde plaats (van 490 locaties) in een ranglijst van meest leefbare steden.[19]
Volgens hetCBS behoorde 51,3% van de bevolking tot een kerkelijke gezindte of een levensbeschouwelijke groepering, terwijl 48,7% niet-religieus was.[20] De grootste religieuze kerkgenootschap is deKatholieke Kerk (15,9%), op de voet gevolgd door deislam (14%). Bovendien zijn er een aantal andere religieuze groeperingen, waaronder deNederlandse Hervormde Kerk (4,8%), hethindoeïsme (4,6%), deProtestantse Kerken (3,9%), hetboeddhisme (0,7%) en hetjodendom (0,2%).
In Den Haag waren al in 1702 vaste locaties waarsodomieten elkaar ontmoetten en tijdens de golf van gerechtelijke vervolgingen in 1730 kwam naar voren dat er drielolhuizen waren waar homoseksuele mannen samen kwamen voor al dan niet betaalde seks. Daarnaast ontmoetten zij elkaar op zogehetenkruisbanen in de open lucht, zoals hetVoorhout.[21]
Ook begon in deze stad de modernehomo-emancipatie in Nederland toen jhr.Jacob Schorer in 1912 hetNederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee (NWHK) oprichtte, de eerste Nederlandse organisatie die tegen de discriminatie van homoseksuelen streed. Nadat Schorer in 1920 de filmAnders als die Andern wilde vertonen, ontstond een klopjacht op vermeende homo's, die bekend kwam te staan als hetHaagse zedenschandaal. Na Amsterdam kende Den Haag de grootste homoseksuele subcultuur met relatief omvangrijke netwerken. Naast ontmoetingsplaatsen in de open lucht werden homo's rond 1920 in diverse horecazaken getolereerd en waren er tijdens de Duitse bezetting meerdere uitgesproken homocafés.[22]
Op 21 januari 1969 vond op het Binnenhof in Den Haag de eerste Nederlandse demonstratie plaats voor gelijke rechten. In 1993 werd nabijMadurodam hetHomomonument Den Haag Internationaal onthuld, dat in 2015 verplaatst werd naar deKoekamp. Sinds 2008 is Den Haag een van deRegenboogsteden en een jaar later vond de landelijkeRoze Zaterdag voor de eerste en tot nu toe enige keer in de stad plaats. Als vervolg daarop was er in 2010 een The Hague Pride, later vervangen door het The Hague Rainbow Festival, dat jaarlijks in juni gehouden wordt en in 2017 voor het eerst ook een Pride Walk omvatte.[23] Een andere zichtbare uiting van de aandacht voor delhbt-emancipatie was het aanleggen van een "gaybrapad" op de middenberm van deBezuidenhoutseweg in mei 2016.[24]
Den Haag heeft nooit zitting in deStaten van Holland gekregen, waardoor het niet tot de steden werd gerekend. Wel verkreeg het bijna allestadsrechten. Den Haag kreeg al in demiddeleeuwen bestuurlijke instellingen die alleen in steden voorkwamen.Prins Maurits had al vergevorderde plannen om van Den Haag een vestingstad te maken, maar de Staten Generaal zagen dit als een aantasting van de onafhankelijkheid van het bestuurscentrum van de zeven provinciën. Den Haag kreeg in 1806 van koningLodewijk Napoleon en in 1810 van keizerNapoleon de eretitel stad. Na het ontstaan van hetKoninkrijk der Nederlanden in 1815 werd in Koninklijke Besluiten alleen nog gesproken van de “stad 's Gravenhage”.[25][26] Dit gaf geen bijzondere rechten meer, want het stadsrecht was al in 1795 tijdens deBataafse Republiek afgeschaft.[27]
Lang voor die tijd had Den Haag al bijzondereprivileges ontvangen die Den Haag bestuurlijk het karakter van een stad gaven. Het waren echter de overige steden die voorkwamen dat Den Haag, als zelfstandige stad, zitting kon nemen in het bestuur van het gewest Holland. Ook op andere terreinen had Den Haag de kenmerken van een stad:
Den Haag had (sinds 1370) een eigen rechtbank en mocht eigen keuren (verordeningen) vaststellen;
Den Haag had (sinds 24 augustus van hetzelfde jaar) burgers, in het algemeen werd de term burger enkel gebruikt in samenhang met steden;[28]
Den Haag had een typisch stedelijk bestuur, met burgemeesters (sinds 1559), een secretaris (pensionaris) en eenvroedschap (sinds 1451);
Den Haag had stedelijke rechten op economisch gebied: een jaarmarkt (sinds 1334), tolvrijheid (1373),[29]gilden, een lakennijverheid, bierbrouwerijen en andere typisch stedelijke nijverheid;
Op 2 oktober 2023 werd bekend dat er onder leiding vanArie Slob eencoalitieakkoord is bereikt tussen D66, GroenLinks, Partij voor de Dieren, PvdA, CDA en DENK. Het nieuwe college van burgemeester en wethouders werd op 11 oktober dat jaar geïnstalleerd. Het bestaat naast de burgemeester uit twee wethouders van D66, twee wethouders van GroenLinks, een wethouder van Partij voor de Dieren, een wethouder van de PvdA, een wethouder van het CDA en een wethouder van DENK. Wethouder Robert Barker en wethouderNur Icar zijn nieuw in het college.[30][31][32]
De volgende personen maakten deel uit van het bestuur,[33][34][35] waarvan het college van B & W op 29 juni 2023 viel omdat coalitiepartij VVD het niet eens was met de manier waarop GroenLinks en PvdA de gesprekken met oud-wethouder Richard de Mos wilden voeren.[36] De wethouders van de VVD, Parbhudayal en Mulder, dienden per direct hun ontslag in.[37] De andere coalitiepartijen (inclusief VVD) wilden na de vrijspraak van corruptie van De Mos met hem praten over een terugkeer in het college, maar PvdA en GroenLinks waren daarop tegen.
Noot 1: de tabel bevat de oorspronkelijke zetelaantallen direct na degemeenteraadsverkiezingen. Tussen haakjes staat wat de zetelaantallen daarna waren.
Noot 2: partijen als GL, CDA en ChristenUnie bestonden vroeger uit andere partijen die later zijn samengegaan in hoe ze nu heten. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.
Noot 3: devetgedrukte getallen in de laatste kolom vormen de huidige bestuurscoalitie.
In de19e eeuw en20e eeuw heeft Den Haag gebiedengeannexeerd wegens ruimtegebrek. In 1843 betrof het van Rijswijk het gebied tussen de Hoefkade en de Laakmolensloot, nodig voor de bouw van station Hollands Spoor. In 1901 volgde het gedeelte tussen de Laak en Broeksloot. Dit was een compromis, Den Haag wilde meer gebied annexeren maar Rijswijk wilde niet dat daar buitenstaanders zouden komen te wonen en deed daarom afstand van dit deel van haar grondgebied.[39]In 1902-1903 werd het aan Den Haag grenzende gedeelte van Loosduinen, tussen de huidige Beeklaan en Kamperfoeliestraat, geannexeerd. In 1907 betrof het de Wassenaarse landgoederen Reigersbergen en Marlot[40] en van Voorburg de Binckhorst. De voormalige gemeenteLoosduinen werd in 1923 in zijn geheel samengevoegd met Den Haag. Dit beleid werd later voortgezet. In 1994 ging het grondgebiedWateringse Veld van de toenmalige gemeenteWateringen naar Den Haag. Tegelijkertijd vroeg de gemeente deartikel 12-status aan en ontving daarvoor uiteindelijk 1 miljard gulden aan steun van het Rijk.[41]
Met ingang van 1 januari 2002 werden de nieuwbouwwijken Leidschenveen en Ypenburg als gevolg van grenscorrecties toegewezen aan Den Haag, dit ten koste van de (toenmalige) gemeentenLeidschendam,Nootdorp,Rijswijk,Voorburg enPijnacker. Om de wijk Leidschenveen-Ypenburg met de rest van de stad te verbinden, werd eencorridor gecreëerd. Het gedeelte van de Trekvliet vanaf de Broekslootkade totDrievliet vormt deze van de gemeente Den Haag,[42] inclusief de zuidelijke oever langs een lijn die is gelegen twee meter van de perceelgrenzen van de bebouwing parallel aan deze perceelgrenzen op grondgebied van de gemeente Rijswijk en de noordelijke oever van het grondgebied van de gemeenteLeidschendam-Voorburg, en behoort tot het stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg.
Den Haag heeft overigens ook grondgebied verloren, toen bij de gemeentelijke indeling in 1812 de heerlijkheidNieuwveen werd toegevoegd aan de gemeente Nootdorp. Verder zijn er in de loop der eeuwen aanzienlijke stukken kustgebied in de zee verdwenen, waaronder een deel van de vissersplaats Scheveningen.
Devlag van Den Haag werd op 2 december 1920 per raadsbesluit van de Haagse gemeenteraad aangesteld als de gemeentelijke vlag. Tot dit raadsbesluit waren de kleuren zwart en geel. In 1920 werd gekozen voor de kleuren groen en geel.
Hetwapen van Den Haag toont een gouden schild, gedekt door eengravenkroon, met eenooievaar op één been en eenpaling in de bek. In de 14de eeuw komen in grafelijke rekeningen posten voor ten behoeve van herstel van ooievaarsnesten en in de16e eeuw toont het wapen van Den Haag de ooievaar. De oudste afbeelding van de ooievaar in het Haagse wapen staat op deluidklokJhesus van deGrote of St. Jacobskerk die in 1541 is gegoten. Na 1586 tonen ook delakzegels van Den Haag een ooievaar met een paling in de bek.
In 1991 schafte de gemeente het gebruik van het wapen af en gebruikte hiervoor in de plaats eenbeeldmerk van een vliegende ooievaar -in stadsgroen. In 2013 werd besloten tot de herintroductie van het wapen, ditmaal met de wapenspreukVrede en Recht.[43] Deze wijziging werd begroot op € 250.000 voor ontwerp en drukwerk, de kosten voor totale omschakeling op de nieuwe huisstijl zijn niet gespecificeerd. Een kleurenontwerp vanAnton Corbijn, bijgenaamd Vlieger/Zaadcel, kwam in de tussenliggende periode van 2006 tot 2016 in gebruik.[44]
Den Haag kent twee atletiekverenigingen in de vorm vanHaag Atletiek en AV Sparta. Haag Atletiek werd in 1913 opgericht is gevestigd op Sportpark Laan van Poot. AV Sparta heeft twee vestigingen in hetZuiderpark en Sportpark Westvliet.
HonkbalverenigingADO kwam uit in de hoogste klasse, net als het eerste herensoftbalteam vanStorks. Verder zijn er in Den Haag enkele bekendehockeyclubs:HCKZ,HDM enHDS (waar men ook aancricket doet). De succesvolleijshockeyploegHYS The Hague is gehuisvest is inDe Uithof, waar – naast een ijshockeybaan – ook een 400m-schaatsbaan, een kartbaan, een skihal, een gamehal en een klimwand zijn.
Voorts zijn er twee roeiverenigingen: burgerroeiverenigingDe Laak (opgericht in 1911) en studentenroeiverenigingH.S.R.V. Pelargos (opgericht in 2002). De Haagse roeiwedstrijd is de Laak Pelargos Prognose Race (LPPR) en wordt ieder jaar begin maart gehouden. Een paar zwemverenigingen in Den Haag zijnZwemlust '68 enDES; op het gebied van duiksport is er Amphibius Onderwatersport.
Op korfbalgebied zijn er voormalig landskampioenKV Die Haghe en op handbalgebied eredivisieclubHellas Den Haag.BC Drop Shot was de eerste kampioen van de eredivisie badminton. Den Haag heeft verder ook tal van judoclubs, waaronderShi Sei,Lu Gia Jen enKian Schi.
Vanwege de aanwezigheid van dit grote aantal gerechtshoven en tribunalen is Den Haag net alsNew York,Genève,Wenen enNairobi een belangrijke VN-stad.[47] Als erkenning van de rol die Den Haag al ruim 100 jaar speelt op het gebied van internationaal recht en vredespolitiek is het de gemeente perkoninklijk besluit[48] toegestaan om vanaf 27 september 2012 het motto "vrede en recht" toe te voegen aan hetgemeentewapen. Het is voor het eerst sinds 2008 dat een motto wordt toegestaan. In december 1958 won Den Haag al dePrix de l'Europe, een eerbetoon van deRaad van Europa aan gemeenten die zich bijzonder ingezet hebben voor de eenwording in Europa.
Andere belangrijke sectoren in de stad zijn de zakelijke dienstverlening met 19% van de werkgelegenheid, de gezondheidszorg met 14%, vrijetijdseconomie met 10%, kleinschalige industrie en groothandel met 10%, en de TMT (technologie, Media en Telecom) sector met 10%. De 10 grootste commerciële werkgevers zijn goed voor 11% van de werkgelegenheid:KPN,ING Bank,PostNL,T-Mobile,HTM,AEGON, Siemens,Ahold enShell.[49]
Op 10 februari 2010 werd de naam van Rotterdam Airport veranderd inRotterdam The Hague Airport. Het vliegveld is bereikbaar via de autosnelwegA13 en met openbaar vervoer via metrolijn E en aansluitende shuttlebus.
Den Haag heeft sinds 1826 zijn eigenconservatorium. In 1904 werd hetResidentie Orkest opgericht. HetPaard van Troje is het grootste poppodium in Den Haag. Andere bekende poppodia in de stad zijn De Zwarte Ruiter en muziekcafé de Paap.
Op donderdagavond is hetkoopavond in Den Haag. Net als in de andere grote steden (Amsterdam en Rotterdam) mochten eerst alleen de (groot)winkelbedrijven in het centrum op zondag open zijn. Als enige van de grotere steden in Nederland mogen tegenwoordig ook de winkels in de Haagse buitenwijken van 10.00 - 18.00 uur op zondag geopend zijn. Door deze beslissing is de concurrentiepositie van de kleinere winkels (veelal gerund door mensen met een migratieachtergrond) in de buitenwijken verbeterd, wat de leefbaarheid van de buitenwijken ten goede komt. De binnenstad van Den Haag was in 2009 genomineerd voor 'Beste binnenstad van Nederland'.[56] Ook telt Den Haag het hoogste aantal exclusievewinkelformules van alle steden in Nederland (75).[57]
↑L.J. Boon, I. Schöffer, 'Dien godlosen hoop van menschen'. Vervolging van homoseksuelen in de Republiek in de jaren dertig van de achttiende eeuw, De Bataafsche leeuw, Amsterdam 1997, p. 111, 114 en 212.
↑Pieter Koenders, "Tussen christelijk réveil en seksuele revolutie. Bestrijding van zedeloosheid, met de nadruk op repressie van homoseksualiteit", IISG, Amsterdam 1996, p. 715 e.v.
_-_Houses_the_International_court_of_Justice_-_the_principal_Judiciary_body_of_the_United_Nations_(34402091225).jpg)
.jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
_in_The_Hague_01.jpg)
.jpg)
