| De Ysbreeker | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
De Ysbreeker vanaf de Amstel, januari 2016 | ||||
| Locatie | ||||
| Locatie | Amsterdam | |||
| Coördinaten | 52° 21′ NB, 4° 54′ OL | |||
| Status en tijdlijn | ||||
| Huidig gebruik | Café-restaurant | |||
| Bouw gereed | 1885 | |||
| Architectuur | ||||
| Bouwstijl | Neo-renaissance | |||
| Bouwinfo | ||||
| Architect | A.L van Gendt | |||
| Projectontwikkelaar | A.W. Krasnapolsky | |||
| Erkenning | ||||
| Monumentstatus | Rijksmonument | |||
| Monumentnummer | 526992 | |||
| ||||
De Ysbreeker is een café-restaurant aan deWeesperzijde 23 inAmsterdam-Oost. De naam is ontleend aan deijsbreker die er van 1702 tot rond 1860 voor de deur lag om het water van deAmstel in vorstperioden ijsvrij te houden. Dit was nodig om de vaart vanaf de Amstel naar deVecht bevaarbaar te houden voor aanvoer van vers water. Het gebouw is tevens een rijksmonument.
De Ysbreeker was toen een herberg en tapperij. Nadat de ijsbreker in de Amstel was verdwenen, behield de locatie haar functie als café. Grand Café De Ysbreeker op nr. 23 werd, evenals de monumentaleSpiegelpanden om de hoek in deRuyschstraat, in 1884-1885 gebouwd naar ontwerp en onder leiding van bouwmeester A.L van Gendt die ook hetConcertgebouw ontwierp, in opdracht van Bouwmaatschappij De IJsbreker.
Aan het begin van de 20ste eeuw veroverde De Ysbreeker een vooraanstaande plaats in het Amsterdamse artistieke en politieke leven. Het was het centrum van de 'Sturm und Drang'-beweging en een ontmoetingsplek voor gezichtsbepalende figuren van deSDAP. Uit die tijd stamt ook de spelling van De Ysbreeker.
HetNederlands kampioenschap schaken 1913, de tweekamp tussen regerend kampioenRudolf Loman enJohannes Esser, werd in een bovenzaal van de Ysbreeker gehouden. Er was veel belangstelling voor deze wedstrijd. Daarom werd gebruik gemaakt van een demonstratiebord.[1] De zetten werden met een huistelefoon naar de benedenzaal geseind, waarop het publiek op het demonstratiebord het verloop van de partijen kon volgen.[2]
Niet lang daarna ontpopte De Ysbreeker zich totbiljartcentrum enspelletjescafé. De Ysbreeker kreeg landelijke bekendheid als een van de belangrijkste biljartcentra van Nederland en introduceerde het zogenaamdeWilhelmina-biljart, een bijzonder zwaar en precies uitgevoerd biljart met een extra 'vijfde' poot. Het Wilhelminabiljart in de huidige Ysbreeker is stille getuige van deze tijd en speciaal aangekocht.
DeTweede Wereldoorlog liet zijn sporen na, zeker ook omdat een groot deel van de gastenJoods was. Toen in november 1941 cafés verboden werden voor Joden moest De Ysbreeker sluiten. Het meubilair werd in december 1941 inOdeon geveild.[3] Direct na de oorlog werd De Ysbreeker een ontmoetingsplek voor iedereen die ondergedoken was of in de kampen zat. Daarna raakte het gebouw in verval, en eind jaren zestig werd het enkel nog gebruikt als opslagruimte.
In de zeventiger jaren van de twintigste eeuw werden de ruimten bezet voor de opvang van jonge mensen met Surinaamse roots. Een periode van leegstand en getouwtrek over de bestemming volgde. Vanaf 1979 huurde het echtpaarJan Wolff en Maureen Kramer, balletdanseres, het pand. Wolff was actief als hoornist in onder andereDe Volharding en hetAsko Ensemble.[4] Jan Wolff had een droom: "een centrum voor eigentijdse muziek, een broedplaats waar alle ensembles en componisten uit de hele wereld hun nieuwe vormen en composities konden uitproberen" — maar dan één waar je ook "goed kunt toeven met een goeie espresso".[5]
De eerste vijf concerten in 1980 groeiden al snel uit tot "een jaarlijks gemiddelde van driehonderd", en het personeel groeide "van twee naar veertig". Er werden ook radio- en televisieprogramma's uitgezonden, waaronder het toentertijd bekende literatuurprogramma, de talkshowHier is... Adriaan van Dis van regisseurEllen Jens. Maar qua akoestiek en comfort liet de concertlocatie veel te wensen over, en Wolff werkte decennia hartstochtelijk mee aan plannen voor een nieuw muziekcentrum, waarin ook hetBimhuis en andere podia een nieuw tehuis zouden kunnen vinden. Dat werd, in 2005, hetMuziekgebouw aan 't IJ.
Jan Wolff overleed in 2012, en zijn zoon Andreas verbouwde De Ysbreeker in 2010, met de intentie de rijke geschiedenis eer aan te doen maar het café "vele malen groter" te maken zodat het "tegelijkertijd [als] koffie- en theehuis, lunchroom, kroeg, loungeplek, spelletjescafe én restaurant" kon dienen. Daarbij werden de bogen en prachtige vloer bewaard, en ook het Wilhelminabiljart bleef behouden.[6]
