| Franse revolutionaire en napoleontische oorlogen | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | ||||||
| Datum | Franse revolutieoorlogen: 1792–1802 Napoleontische oorlogen: 1803–1815 | |||||
| Locatie | Europa,Midden-Oosten | |||||
| Resultaat |
| |||||
| Verdrag | Slotakte van hetCongres van Wenen (9 juni 1815) | |||||
| Strijdende partijen | ||||||
| ||||||
| Verliezen | ||||||
| ||||||
DeFranse revolutionaire en napoleontische oorlogen, samen ook welCoalitieoorlogen ofFranse oorlogen[4] genoemd, waren zeven grote en enkele kleinere oorlogen die de Europese mogendheden van 1792 tot 1815 voerden tegen hetrevolutionaire Frankrijk en na 1799 tegenNapoleon.[5] De term wordt in ruime zin ook wel gebruikt voor de gehele periode van oorlog tegen Frankrijk,[4] waarin tussen de eigenlijke Coalitieoorlogen door soms mogendheden afzonderlijk in oorlog met Frankrijk waren.
De oorlogen omvatten zowel de Franse revolutionaire oorlogen (waaronder deEerste Coalitieoorlog van 1792–1797 en deTweede Coalitieoorlog van 1798–1802)[5] als de napoleontische oorlogen (1803/5–1815). De periode overspande een deel van hetconstitutionele koninkrijk Frankrijk en het hele bestaan van deEerste Franse Republiek en hetEerste Franse Keizerrijk.
De Coalitieoorlogen waren:
De meeste conflicten in de periode van de Franse revolutionaire en napoleontische oorlogen kunnen worden geschaard onder een van de zeven Coalitieoorlogen. Er zijn echter enkele oorlogen die buiten de Coalitieoorlogen vallen, maar wel door het revolutionaire Frankrijk of Napoleon gevoerd werden. Bijvoorbeeld, de Franse invasie vanZwitserland (1798, tussen de Eerste en Tweede Coalitie), deStecklikrieg (1802, tussen de Tweede en Derde Coalitie) en deVeldtocht van Napoleon naar Rusland (1812, tussen de Vijfde en Zesde Coalitie) waren geen "Coalitieoorlogen", omdat Frankrijk tegen een enkele opponent vocht.
ZieEerste Coalitieoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
DeEerste Coalitie (april 1792 – oktober 1797) bestond uit onder meerOostenrijk,Pruisen,Groot-Brittannië,Spanje enNederland en was de eerste poging om zich tegen het Franse republicanisme te weren of dat zelfs te vernietigen. De coalitie slaagde er niet in Frankrijk te verslaan dankzij delevée en masse, het massaal oproepen van soldaten via een algemenedienstplicht.
De Nederlanden waren een belangrijk strijdtoneel van de oorlog. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd in1795 bezet door Franse troepen. StadhouderWillem V moest naar Engeland vluchten en deBataafse Republiek, een Fransevazalstaat, werd uitgeroepen. DeOostenrijkse Nederlanden (het huidigeBelgië enLuxemburg) werden bij Frankrijk ingelijfd.
Napoleon Bonaparte vestigde zijn reputatie als militair leider bij hetBeleg van Toulon in1793 en versloeg de Oostenrijkers tijdens zijnItaliaanse Veldtocht van 1796-1797. De Oostenrijkers zagen zich gedwongen deVrede van Campo Formio te sluiten.
Frankrijk kwam uit de oorlog als grote overwinnaar en de dominante grootmacht van Europa. Alleen Groot-Brittannië bleef in staat van oorlog met Frankrijk.
ZieTweede Coalitieoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.ZieFranse mediterrane campagne van 1798 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
DeTweede Coalitie (1798/99 – 1801/02) bestond uitRusland, Groot-Brittannië, Oostenrijk, hetOttomaanse Rijk,Portugal,Napels en dePauselijke Staat. Zij had niet veel meer succes. Napoleon controleerde de Franse staat sinds 1799 en kon de invallen afslaan. Hij kon er echter niet toe komen Groot-Brittannië binnen te vallen. De Fransen besloten echterEgypte binnen te vallen met deexpeditie van Napoleon naar Egypte in de zomer van1798, en stuurden nog een expeditie uit naarIerland. De Franse vloot op weg naar Egypte werd verslagen doorHoratio Nelson in deSlag bij de Nijl op1 augustus, en de Ierse crisis kon beperkt worden. Napoleon zat vast in Egypte, en de oude leden van de Eerste Coalitie profiteerden van Napoleons afwezigheid. Vroege overwinningen inZwitserland enItalië beloofden meer succes, maar de Russen trokken zich terug en de Britten weigerden mee te doen. De Oostenrijkers stonden er alleen voor, en trokken zich ook tijdelijk terug uit het conflict in februari1801.
DeVrede van Amiens (1802) was een verdrag tussen Groot-Brittannië en Frankrijk, en wordt gezien als het einde van de Tweede Coalitie. Het was echter niet mogelijk deze vrede te behouden. Geen van de beide partijen was tevreden, en beide overtraden bepaalde secties. De vijandigheden braken opnieuw uit op18 mei1803. Eind mei 1803 werd het BritseHannover bezet door Franse troepen. Het conflict veranderde van aard: van een poging of wens de Franse monarchie te herstellen tot het indammen van het Franseimperialisme ten overstaan van de Britse belangen.
Bonaparte werd tot keizer gekroond op2 december1804.
ZieDerde Coalitieoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
DeDerde Coalitie (1803/5 – december 1805) bestond uitOostenrijk, Groot-Brittannië, Rusland enZweden. Groot-Brittannië verklaarde Frankrijk al op 18 mei 1803 de oorlog, maar pas in april 1805 sloot het samen met andere mogendheden de Derde Coalitie. Het begin van de zogeheten "Derde Coalitieoorlog" is dus niet eensluidend te periodiseren.
Napoleon plande al langer een invasie van Engeland en verzamelde 150.000 soldaten bijBoulogne. Het was echter onmogelijk de invasie te starten voor dat zijn vloot controle had over zee, of voor dat de Britse vloot uithet Kanaal kon werd weggelokt. Een complex plan dat draaide rond het bedreigen van Britse gebieden in deCaraïben om zo de aandacht weg te trekken van de kanaalkusten slaagde niet, en dus werd de Frans-Spaanse vloot, onder het bevel vanPierre de Villeneuve, gedwongen om inCádiz te blijven. De vloot vertrok uiteindelijk naar Napels op19 oktober, maar werd verslagen bijTrafalgar op21 oktober doorHoratio Nelson. Napoleon blies zijn invasieplannen af, en concentreerde zich op het vasteland. Het Franse leger verliet Boulogne, en trok naar Oostenrijk.
In april1805 tekenden het Verenigd Koninkrijk en Rusland een verdrag om de Fransen uit de Bataafse Republiek en deHelvetische Republiek te verdrijven. Oostenrijk sloot zich aan bij de alliantie na de Franse annexatie vanGenua en de uitroeping van Napoleon als koning van Italië. De Oostenrijkers begonnen de oorlog met het binnenvallen vanBeieren met 70.000 man, en de Fransen vertrokken uit Boulogne aan het einde van juli 1805 om deze troepen tegemoet te trekken. Dit leidde uiteindelijk tot de overgave van het Oostenrijkse leger. Napoleon beslootWenen binnen te trekken, nu het grootste deel van het Oostenrijkse leger ofwel verslagen was ofwel bezig was het Franse leger in Italië uit te schakelen.
Napoleon bevond zich op dat moment ver van zijn bevoorradingslijnen, toen hij geconfronteerd werd met een Oostenrijks-Russisch leger dat Wenen trachtte te heroveren. De keizersFrans II enAlexander I van Rusland waren aanwezig. Napoleon kon op2 december het gehele leger uitschakelen, in wat bekendstaat als zijn grootste overwinning, deSlag bij Austerlitz. Na de slag verliet Oostenrijk de Coalitie. Frankrijk trok zich vervolgens terug uit Oostenrijk, maar dwong het landVenetië over te geven aan hetkoninkrijk Italië, enTirol aan Beieren.
Nadat Oostenrijk zich uit de oorlog had teruggetrokken liep het conflict vast. Napoleons leger had een indrukwekkende reeks overwinningen op zijn naam staan, en was ongetwijfeld het sterkste leger van zijn tijd, maar de Britse marine was even onoverwinnelijk op zee.
ZieVierde Coalitieoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
DeVierde Coalitie (oktober 1806 – juli 1807) bestond uit Pruisen,Saksen en Rusland.
In 1806 trad Pruisen toe tot de coalitie uit verweer tegen de groeiende Franse macht in Europa na de val van Oostenrijk. Pruisen en Rusland mobiliseerden zich in voorbereiding voor een nieuwe campagne tegen Frankrijk, en Pruisische troepen werden verzameld in Saksen.
Napoleon trok in de (tegen)aanval, en versloeg de Pruisen bijJena en Auerstedt in oktober 1806. Franse troepen bezetten grote delen van Pruisen en trokkenBerlijn binnen op25 oktober 1806. De Fransen rukten op totOost-Pruisen en de Russische grens, waar ze een onbeslist gevecht tegen de Russen leverden in deSlag bij Eylau in februari 1807. Russische troepen trachtten opnieuw de Fransen te verdrijven, maar werden opnieuw verslagen bijFriedland (het huidige Pravdinsk) op14 juni1807. Drie dagen later vroegen de Russen een wapenstilstand aan. Frankrijk sloot een vrede met Rusland en dwong Pruisen de helft van zijn gebied op te geven ten voordele van Frankrijk. De resterende gebieden werden opnieuw onafhankelijk.Jérôme Bonaparte werd koning vanWestfalen en het nieuwehertogdom Warschau. Napoleon controleerde nu geheel West- en Centraal-Europa.
Napoleon enAlexander I van Rusland besloten hierna om Zweden te dwingen hetContinentaal Stelsel te aanvaarden, wat leidde tot deFinse Oorlog en de verdeling van Zweden langs deBotnische Golf. Het oostelijke deel werd het Russische groothertogdom Finland.
Ondertussen vernietigden de Britten deDeense vloot inKopenhagen om te verzekeren dat deze niet in Franse handen zou vallen.
ZieVijfde Coalitieoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
DeVijfde Coalitie (april – oktober 1809) bestond uit Groot-Brittannië en Oostenrijk.
Groot-Brittannië was al lang met Frankrijk in conflict op zee, en was een alliantie aangegaan met Spaanse rebellen. Oostenrijk verzamelde een nieuw leger om de negatieve gevolgen van de vorige oorlogen ongedaan te maken. Oostenrijk kon enkele gevechten winnen, maar was effectief onderbemand zonder Pruisen of Rusland. Oostenrijk werd uiteindelijk verslagen in deSlag bij Wagram (5 juli-6 juli1809). Het land werd gedwongen om vrede te sluiten met Napoleon en nog meer gebied op te geven (14 oktober1809).
In1810 bereikte het Franse keizerrijk zijn grootste omvang. Buiten het keizerrijk controleerde Napoleon ook deZwitserse Confederatie, deRijnbond en hetgroothertogdom Warschau. Bondgenoten van Frankrijk waren hetkoninkrijk Spanje (onderJozef Bonaparte), hetkoninkrijk Westfalen (onderJérôme Bonaparte), hetkoninkrijk Italië (met als onderkoningEugène de Beauharnais, de zoon van Joséphine), hetkoninkrijk Napels (onderJoachim Murat, Napoleons zwager) enLucca en Piombino (onderElisa Bonaparte). In dit jaar trouwde Napoleon metMarie-Louise van Oostenrijk.
ZieZesde Coalitieoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
DeZesde Coalitie (maart 1813 – mei 1814) bestond uit Groot-Brittannië, Rusland, Pruisen, Zweden, Oostenrijk en enkele Duitse staatjes, nu met deVerenigde Staten als bondgenoot van Frankrijk (zie ook:Oorlog van 1812).
In1812 trok Napoleon Rusland binnen omtsaarAlexander I van Rusland te dwingen in het Continentaal Stelsel te blijven. HetGrande Armée, zo'n 600.000 man (270.000 Fransen en vele troepen van bondgenoten ofvazalstaten), stak de rivier deMemel over op24 juni1812 en startte zijnveldtocht naar Rusland. Rusland noemde de oorlog de "Vaderlandse Oorlog", terwijl Napoleon de oorlog de "Tweede Poolse Oorlog" noemde.[6] De verwachtingen van de 30% Polen in zijn leger werden echter niet ingelost, toen Napoleon weigerde enige concessie te doen aan Polen met toekomstige onderhandelingen met Rusland in het achterhoofd. Rusland paste de strategie van deverschroeide aarde toe, en trok zich alsmaar verder terug. De Russen trachtten de Fransen te stoppen bijBorodino, zonder succes, op7 september. Op14 september werdMoskou bereikt en grotendeels platgebrand. Alexander weigerde echter zich over te geven. Napoleon kon zijn politieke doelen niet bereiken, en begon zijn desastreuzeGrote Terugtocht, waarin 275.000 man omkwamen en er zo'n 200.000 gevangengenomen werden. Tegen november bereikten nog slechts 30.000 soldaten de rivierBerezina. Napoleon keerde terug naar Parijs in december.
Ondertussen kon bijVitoria-Gasteiz op21 juni1813 de Franse macht in Spanje gebroken worden doorArthur Wellesleys overwinning opJozef Bonaparte. De Fransen werden gedwongen zich terug te trekken uit hetIberische schiereiland.
Oostenrijk en Pruisen zagen een kans in deze historische overwinning op Napoleon, en stapten terug in de oorlog. Frankrijk had kleine successen bijLützen (2 mei1813) enBautzen (20 mei-21 mei) tegen Pruisisch-Russische legers. Deslag bij Leipzig in Saksen (16 oktober-19 oktober), ook bekend als deVolkerenslag, uitgevochten tussen 195.000 Fransen en 350.000 geallieerden, dwong de Fransen zich terug te trekken in Frankrijk. Napoleon leverde nog wat verzet in Frankrijk zelf, maar op30 maart1814 trokken de geallieerden Parijs binnen. Napoleon trad af op6 april. Hierna werd hetCongres van Wenen georganiseerd.
Napoleon werd verbannen naarElba, en hethuis Bourbon werd opnieuw op de troon gezet toenLodewijk XVIII koning werd.
ZieHonderd Dagen (1815) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
DeZevende Coalitie (maart – juli 1815) bestond uit het Verenigd Koninkrijk, Pruisen, Zweden, Oostenrijk,Nederland en enkele kleine Duitse staatjes tegen Frankrijk.
De periode, die nu bekendstaat als deHonderd Dagen, begon toen NapoleonElba verliet en Frankrijk betrad op1 maart1815. Hij trok naarParijs, en verzamelde onderweg troepen rond zich die oorspronkelijk gestuurd waren om hem te doden of te arresteren. Toen hij Parijs bereikte zette hij Lodewijk XVIII af, die naarGent gevlucht was. De geallieerden mobiliseerden hun legers om Napoleon te stoppen, die al 280.000 man had verzameld. In juni werden zijn troepen verslagen bijWaterloo.
Toen Napoleon drie dagen later gedemoraliseerd aankwam in Parijs eisten vele politici zijn aftreden, wat hij deed op22 juni1815. Napoleon werd verbannen naar het Zuid-Atlantische eilandSint-Helena, waar hij in Britse gevangenschap overleed.
De napoleontische oorlogen zorgden voor twee grote veranderingen in Europa:
De napoleontische oorlogen hadden enorme militaire gevolgen.
Voor deze oorlogen hadden Europese landen relatief kleine legers met voornamelijkhuurlingen. Militaire innovatoren in het midden van de18e eeuw begonnen echter het potentieel van eenstaat in oorlog in te zien metdienstplichtigen. Frankrijk had aan het eind van de 18e eeuw de op drie na grootste bevolking ter wereld (30 miljoen vergeleken met 12 miljoen Britten en 35-40 miljoen Russen), en kon dus goed gebruikmaken van delevée en masse. Napoleon was ook de eerste die oorlog op economisch vlak op zo'n enorme schaal toepaste.
Napoleon was bijzonder innovatief in het gebruiken vanmobiliteit om numeriek overwicht van de vijand teniet te doen, wat hij op treffende wijze demonstreerde tijdens deSlag bij Austerlitz. Hij verdeelde zijn leger inkorpsen om ze bij de slag pas samen te voegen. Dit vergrootte de mobiliteit en de korpsen konden zichzelf onderhouden.
Het Franse leger reorganiseerde de rol van deartillerie in oorlogvoering, en vormde als eerste onafhankelijke en mobiele artillerie-eenheden in tegenstelling tot de vroegere traditie om artillerie te gebruiken als ruggensteun voor de troepen. Napoleon stelde een algemene afmeting in voor kanonskogels om bevoorrading en compatibiliteit te verzekeren.
ZieFranse legeruniformen tijdens de napoleontische periode voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
De legers die strijd leverden tijdens de napoleontische oorlogen gingen gekleed in opvallende en kleurrijke uniformen. Vanschutkleuren werd nog geen gebruik gemaakt en voor het gebruik van opvallende uniformen waren verschillende redenen aan te wijzen. Allereerst vormden de kleurrijke en opvallende uniformen het uithangbord voor iedere natie, soldaten waren er aan te herkennen. Elke natie had ook zo zijn eigen kleur uniform (de keuze voor de kleur had vaak te maken met de kosten voor het maken van de verfkleur en het bewerken van de stof. Zo was het voor de Engelsen relatief goedkoper om rode uniformen te vervaardigen en Pruisen koos om dezelfde redenen voorPruisisch blauw en kleedde zijn soldaten dan ook in deze kleur). Tijdens de vaak chaotisch verlopende veldslagen en de rookontwikkeling veroorzaakt door het afvuren vanpistolen,musketten enkanonnen waren opvallende uniformen voor soldaten onderling, maar ook de bevelhebbers op afstand tevens een handige manier om vriend en vijand te kunnen onderscheiden. Voor hoofddeksels zoals de veel gedragenberenmutsen ensjako´s gold niet alleen dat zij een statusverhogende en intimiderende uitwerking hadden, ze boden ook bescherming tegen bijvoorbeeldsabelhouwen van de vijandelijkecavalerie. Tot slot ging men met de invoering van militaire uniformendesertie tegen, iemand in uniform was duidelijk herkenbaar als soldaat.
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
