Clown met ganzenact op een affiche uit 1900 voor het Barnum & Bailey CircusCézanne schilderde een echte clown (Pierrot) en een in een domino gekledeharlekijn.Postzegel van de Faeröer met moderne clowns of augusten, getekend door de 13-jarige Anna Katrina Olsen
Het woordclown komt uit hetEngels, waar het oorspronkelijk "onbenul" of "boerenpummel" betekende. Het is mogelijk verwant aan het Nederlandse woord "kluns", soortgelijke woorden komen ook in Scandinavische talen voor. Een minder waarschijnlijk geachte verklaring is dat het woord afkomstig is van hetLatijnsecolonus, dat "boer" betekent.[1]
In het Nederlands en vele andere talen worden niet alleen clowns in enge zin, maar ookaugusten endomme augusten tegenwoordigclowns genoemd.
Hoewel de clown in zijn huidige vorm pas sinds enkele eeuwen bestaat, zijn allerlei vergelijkbare figuren terug te voeren tot deoudheid. Reeds in hetOude Egypte, hetOude Griekenland, hetRomeinse theater evenals in hetoude China enIndia kende men vergelijkbare figuren.
Hierna vond de clown uiteindelijk zijn huidige vorm en populariteit in hetcircus, dat dankzijPhilip Astley enCharles Hughes zijn moderne vorm kreeg. Tot de vaste cast van de eerste circussen behoorden de zogehetenMr. Merrymen. BekendeMerrymen uit deze tijd zijn Hughes,John Bill Ricketts enDicky Usher.[3]Joseph Grimaldi (1778-1837) geldt als het prototype van de moderne clownsfiguur, alhoewel hij zelf nooit in een circus heeft opgetreden.[4]
Deharlekijn is oorspronkelijk een figuur uit deCommedia dell'arte, een Italiaanse vorm van volkstoneel. In het Nederlands wordt de komische harlekijn ookpaljas genoemd, maar er zijn ook tragische harlekijnen.
Eennar is een vreemd geklede komediant en een figuur in de literatuur. De nar is veel ouder dan de clown en trad ook als hofnar aan de Europese vorstenhoven op. Een nar vindt men ook terug in het kaartspel als dejoker.
Eenaugust is een grappenmaker die wordt gekenmerkt door een uniek opgemaakt gezicht. Deze opmaak wordt, op een ei geschilderd, ook in een museum in Zwitserland bewaard. Geen twee augusten mogen gelijk zijn. Men maakt in een groep komedianten ook nog onderscheid tussen de bemiddelende august en de niet voor rede vatbareDomme august. In een klassieke act hoort daar ook nog een dikke en aanmatigende circusdirecteur bij. Op het gezicht van een august is een geaccentueerde emotie (bijvoorbeeld enorme geschminkte rode lippen in een lach, of de ogen in een permanente huilstand) te zien. Hij draagt veel te grote armoedige en felgekleurde kleren (pofbroek). Vaak draagt een august schoenen waarin zijn voeten driemaal zouden passen en een speciale bolle rode neus. De clown is een heer, de august is een knecht.
De tegenspeler van de august heetpierrot. Deze figuur stamt uit decommedia dell'arte, waar hij Pedrolino heet. Tegenwoordig komt men hem tegen in het circus en in pantomimevoorstellingen.
Eenhansworst was de komische hoofdfiguur van de oud-Hollandse poppenkast voordat deze de naamJan Klaassen kreeg. Ook werd de Duitse Hanswurst afgeleide term gebruikt voor een grof-komische figuur in geïmproviseerde komedies. De figuur kon koppige, sluwe, domme, slimme, ondernemende, laffe, toegeeflijke dan wel vrolijke karaktertrekken tonen.
Clowns zijn in het circus typische lange, in dure witte of lichtgekleurde kleren gehulde en witgeschminkte artiesten. De kwetsbare en gereserveerde clown is muzikaal en in een traditionele clownsact wil hij vaak viool of trompet gaan spelen, maar daar komt hij niet aan toe omdat de august hem voortdurend voor de voeten loopt en alle aandacht opeist. Deze melancholieke clown is verwant aan de in het begin van de 19e eeuw ontstanePierrot.
De eerste moderne witgeschminkte clown was Grimaldi, die rond 1831 niet in een circus maar in de traditionele Engelsepantomime optrad.
In de tijd van destomme film ontstond een nieuw type clown, detramp-clown. Deze was een solist en stelde een romantische, gevoelige maar leuke vagebond voor. Joris Janssen stond met zijn naamloze vagebond met het kleine bolhoedje aan de wieg van het genre, maar men noemt ook Otto Grielberg als de eerste vagebonderende clown. Ook Emmet Kelly en Red Skeleton waren beroemde tramp-clowns.
In de twintigste eeuw ging men alle augusten "clowns" noemen. Nylon en kleurstoffen zorgden voor steeds vreemder gekleurde piassen die zich van de melancholieke witte clowns lijken te hebben losgemaakt.
Clowns en augusten waren ooit vooral mannelijk, maar tegenwoordig treden ook veel vrouwelijke augusten op. In 1934 kwam Miss Lulu als een van de eerste vrouwelijke clowns bij het circus.
Augusten, nu steeds clowns genoemd, worden bij verschillende gelegenheden ingezet om het publiek te vermaken, bijvoorbeeld in hetcircus, op verjaardagsfeestjes van kinderen, in ziekenhuizen en in deVerenigde Staten ook bijrodeo's. Ze halen vaak gevaarlijke capriolen uit waar gespecialiseerdetrapezeacrobaten jaloers op kunnen zijn. Vaak doen augusten of clowns zich daarbij als dom en naïef voor. Zij bespelen soms ook muziekinstrumenten, zoals de Zwitserse clownGrock, die over het algemeen tot de grootste clowns van de twintigste eeuw wordt gerekend.
Clowns, narren en paljassen worden in verschillende vormen aangetroffen in de meest verschillende culturen.
ZieHorrorclown voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Pennywise, de horrorclown uitIt
Sommige mensen hebben een onberedeneerde angst voor clowns en aanverwante figuren zoals augusten. Dit verschijnsel heetcoulrofobie. Het kan in de hand worden gewerkt door boeken en films waarin clowns een kwaadaardige rol spelen, zoals de seriePoltergeist (1982) enIt, een verhaal uit 1986 vanStephen King en de daarop gebaseerde verfilmingen.
Een fobie voor clowns kan daarnaast samenhangen met de angst voor mensen die maskers dragen, of van wie degelaatsuitdrukkingen niet goed herkenbaar zijn.[5] Ook kan het witte, star ogende gezicht van een clown associaties met dedood oproepen. Om die reden worden clowns soms in hetzelfde rijtje geschaard als klassieke horrorfiguren zoalsvampiers,zombies enweerwolven.[6]
In de zorg zijn ook clowns actief. Zij werken voor kinderen en volwassenen met een ernstige ziekte of een verstandelijke en/of meervoudige beperking. Bekend is de van oorsprong Amerikaanse organisatie Cliniclowns, die speciaal getrainde clowns naar ernstig zieke kinderen in ziekenhuizen stuurt om hun verblijf daar wat aangenamer te maken.
Hoewel hetIntocht van de Gladiatoren (1899) heet, associeert menJulius Fučíks militaristisch klinkende compositie steeds met de binnenkomst van clowns in een circus.
In zijn debuutperiode tradLeo Sayer op als zingende Pierrot.
In de muziekclipAshes to Ashes isDavid Bowie te zien als een merkwaardig soort clownfiguur.
De new-wave-trendNew Romantics vanSteve Strange (1981) was gekenmerkt door velerlei vreemdsoortig uitgedoste personages gebaseerd op melancholisch ogende Harlekijn- of Pierrot-achtige figuren, alsook op Victoriaanse poppen, op personages uit Venetiaans carnaval, en (in mindere mate) op Japanse Geishas.
Klaus Nomi was een clownesk figuur in de alternatieve popmuziek.
In de muziekclipShadow Of A Man isBent Van Looy te zien als een slecht geschminkt weemoedig clownsfiguur dat mijmerend op straat loop te zingen.
In figuurlijke zin wordt met een clown iemand die zich aanstelt of bespottelijk gedraagt bedoeld.
In het Engels worden de twee grafdelvers in het stukHamlet vanShakespeare "1e en 2e clown" genoemd. Ook de toneelspelers inA Midsummer-Night's Dream worden samengevat als clowns.
Een andere bekende clown isRonald McDonald, die regelmatig verschijnt in de reclame-uitingen van de Amerikaanse fastfoodketenMcDonald's. Deze clown heeft een wit gezicht, rood haar en een rode neus. Hij is gekleed in een geel pak. Men kwam hem vroeger ook nog wel eens in levenden lijve tegen in de restaurants van McDonald's.
Bronnen, noten en/of referenties
Verney, P.,Here Comes the Circus, Paddington press, 1978,ISBN 0448231158
.jpg)
.jpg)
