Detail van de sarcofaag van paus Gregorius XIII, met de viering van de invoering van de gregoriaanse kalender
Chronologie oftijdrekenkunde is dehulpwetenschap voor het lokaliseren van gebeurtenissen in de tijd en maakt deel uit van het vakgebied van degeschiedenis. Dit in tegenstelling tot de techniek van detijdmeting, die deel van denatuurkunde uitmaakt. Het woord chronologie komt van deGriekse woorden χρονος, tijd, en λογος, wetenschap of leer.
In oudere beschavingen werd ook meestal een vorm van jaartelling gebruikt, die tegenwoordig kan worden gebruikt voor dedatering van gebeurtenissen in die samenlevingen. De gebeurtenissen in de verschillende beschavingen kunnen met elkaar worden vergeleken door ze op eentijdbalk uit te zetten. Zo zijn van de nodige dynastieënkoningslijsten bekend waarmee eenrelatieve chronologie kan worden vastgesteld. Deze overlappen elkaar niet altijd, zodat er vaak afwijkende interpretaties mogelijk zijn.
Om tot een absolute chronologie te komen, moet de relatieve chronologie worden geijkt met meestal eenastronomisch fenomeen zoals eenzonsverduistering of astronomische observaties van de beschaving zelf, zoals hetVenustablet van Ammisaduqa. Door ontbrekende of onduidelijke kennis zijn er regelmatig afwijkende interpretaties, wat kan leiden tot verschillende chronologieën voor een regio. Eentijdperk bepaalt een preiode, de chronolgie is de manier waarop degeschiedenis van dat tijdperk is geschreven. Zo kent dechronologie van het Nabije Oosten een lange, midden-, korte en ultrakorte chronologie. Vergelijkingen met andere chronologieën kunnen bijdragen aan een beter begrip. Zo worden deEgyptische chronologie en de chronologie van India wel vergeleken met die van het Nabije Oosten en diende die van Egypte weer als basis van deMinoïsche chronologie. Een onderwerp van de christelijke chronologie zijn dePaas- en Pinksterdatum.
Leo Depuydt stelde over de studie van chronologie:
In the house of history studying chronology is like puttering about the basement working on the plumbing or furnace instead of joining the conversation in the dining room. But it is occasionally useful to check the basic apparatus.[1]
In de ordening van gebeurtenissen in de tijd, het chronologisch verband, worden deze in een tijdlijn gepresenteerd van verleden naar heden. Dit verband zorgt er voor dat oorzaak en gevolg helder zijn.
relatieve chronologie maakt gebruik vanhistorische bronnen, waarvoor onder meerkoningslijsten worden gebruikt, of door de onderlinge positie van archeologische strata te vergelijken
Het vaststellen van de geologischegeschiedenis van de Aarde wordtgeochronologie genoemd. Hierbij wordt gebruikgemaakt van degeologische tijdschaal, die veel verder terug reikt dan de tijdsindelingen uit de geschiedenis en archeologie. Belangrijke gebeurtenissen uit het geologische verleden zijn bekend dankzij destratigrafie, het onderzoek vanaardlagen en depaleontologie, het onderzoek naarfossielen. Belangrijke gebeurtenissen of omschakelingen, zoals hetmassaal uitsterven van soorten of grotemeteorietinslagen, worden vaak gebruikt als grenzen tussen verschillende tijdperken.
Stratigrafie, het onderzoek van aardlagen, is gebaseerd op een drietal wetmatige principes, die bekend zijn als dewetten van Steno, naar de Deense natuurvorserNicolaus Steno (1638-1686). Volgens dewet van de superpositie worden jongere aardlagen normaal gesproken bovenop oudere gevormd. Bij opgravingen zijn daarom steeds oudere lagen te vinden. Hetprincipe van de oorspronkelijke horizontaliteit stelt dat aardlagen in alle richtingen doorlopen, tenzij ze doorerosie zijn verdwenen. Wanneer op een bepaalde plek niet duidelijk is wat zich onder een bepaalde aardlaag bevindt, kan dit op andere plaatsen wel worden vastgesteld. Als gevolg van deze principes is het mogelijk de volgorde van gebeurtenissen uit het geologische verleden te bepalen.
Om naast de volgorde van gebeurtenissen ook te bepalen hoelang geleden ze plaatsvonden, wordtradiometrische datering gebruikt. Als een aardlaag op een bepaalde plek gedateerd is, kan dit ook op andere plekken als referentiepunt worden genomen.
