Cesare Beccaria (Milaan,15 maart1738 -28 november1794) was eenfilosoof enpoliticus uitLombardije (in het huidigeItalië, wiensverlichte ideeën van grote invloed waren op het denken over hetstrafrecht. Hij verdedigde het depenaliseren van misdrijven die de maatschappij geen schade berokkenden (zelfmoord,blasfemie,ketterij,homoseksualiteit,echtbreuk...), het wettelijk omschrijven van delicten en straffen en het afschaffen van de gerechtelijketortuur en dedoodstraf. Daarmee legde hij de grondslag van wat is aangeduid als de Klassieke school van decriminologie. Zijn kritiek op de gangbarerechtspleging in destandenmaatschappij vormde een belangrijk deel van het verlichtingsdenken en zou aanzetten tot het doorvoeren van belangrijke hervormingen.
Deze hervormingen konden worden omschreven als eenhumanisering, die - thans met name in Europa en in de vele staten buiten Europa die zich in hun wetgeving door de Europese wetgeving hebben laten inspireren, in elk geval intheorie en ook veelal in depraktijk - door de meerderheid van de bevolking doorgaans alsnormaal wordt ervaren. Het sterkste voorbeeld hiervan is de (aanspraak op de)onschuldspresumptie (de burger wordt geacht onschuldig te zijn, totdat eventueel eenstrafvervolging heeft geleid tot een vaststelling vanschuld aan de daarin duidelijk omschreven ten laste gelegde feiten (tenlastelegging) uiteindelijk door eenrechter in eenbewezenverklaring bewezen is verklaard en ook het gegeven dat ookverdachten die in verband met een al dan niet vermeend concreetstrafbaar feit is aangehouden de zogehetencautie dient te worden gegeven waarin kenbaar wordt gemaakt dat hij of zij wordt verdacht en eventueel daadwerkelijk wordt vervolgdrechten hebben, waaronder het recht bij die vervolging zich in zijn verdediging te laten bijstaan door een in het strafrecht gespecialiseerde jurist als raadsman ofweladvocaat en ook zelfs de mogelijkheid zich te beroepen op eenzwijgrecht. Een ander voorbeeld is hetverschoningsrecht dat wordt toegekend aan bepaaldegetuigen: zij kunnen zich daarop beroepen om geen eventueel belastende verklaringen af te leggen Deze humanisering is in de geest van de humanisering die onder meer werd voorgestaan door Montesqieu.
In zijn filosofisch traktaatDei delitti e delle pene (Over misdaden en straffen) uit1764 toonde Cesare Beccaria zijn morele bekommernis over hoe strafrecht zou moeten zijn. De grondslag van het recht tot straffen vond hij in deverdragstheorie vanJohn Locke. Deze stelde dat de maatschappij tot stand komt op grond van een afspraak tussen haar leden, die een deel van hun vrijheid geven aan de gemeenschap. De doelstelling van elke wetgeving moest volgens Beccaria het maximaal geluk voor een maximaal aantal mensen zijn, eenutilitaristisch uitgangspunt.
Hij ging in tegen wat zijns inziens duistere, complexe en wrede wetgeving was, door de formulering van heldere principes die in het strafrecht zouden moeten gerespecteerd en toegepast.Dirk Verhofstadt, hoogleraar ‘Media en ethiek’ aan deUniversiteit van Gent, onderscheidde 9 principes, die hij in 2014 opsomde en behandelde in het hoofdstuk ‘De negen principes van Beccaria’ in zijn boekCesare Beccaria. 250 jaar - Over misdaden en straffen.
Middels deze 9 principes nam hij fel stelling tegen praktijken en vaak misstanden in de rechtspleging van wat reeds enkele decennia later hetancien régime zou gaan heten, d.w.z. de periode in Frankrijk voorafgaand aan deFranse Revolutie en in andere landen waarvan sommigen eveneens destaatsvorm hadden die bekend stond alsabsolute monarchie en allen instituties kenden die veelal hun wortels hadden in hetfeodalisme van demiddeleeuwen. De term 'ancien régime' is daarnaast een substituut voor Nieuwe Tijd of vroegmoderne tijd, een periode in de Europese geschiedenis die loopt van ca. 1450 tot ca. 1800.
Zijn boek droeg in belangrijke mate bij tot de humanisering van het strafrecht door het bepleiten van maatregelen om dit te ontdoen van willekeur (in de zin van het zonder regel handelen),machtsmisbruik en religieuze dogma’s. Ofschoon niet al zijn standpunten geheel nieuw waren, werd Beccaria doordat hij desondanks een beweging in gang zette die zou leiden tot de afschaffing van de tortuur en van de doodstraf in tal van landen een van de invloedrijkste vertegenwoordigers van de Verlichting.
Hij liet zich inspireren door werken van voorgangers als de Engelse filosoof John Locke, de Franse filosofenCharles de Montesquieu,Jean-Jacques Rousseau enClaude Adrien Helvétius, de Schotse filosoofFrancis Hutcheson, de Duitse rechtsgeleerdeChristian Thomasius, de Oostenrijkse juristJoseph von Sonnenfels, en de denkersPietro Verri enAlessandro Verri, die zoals hijzelf afkomstig waren uit Lombardije. Beccaria was echter de eerste die een samenhangend, logisch, rationeel en vooral vernieuwend strafrechtelijk systeem beschreef dat radicaal afrekende met de grondvesten van het ancien regime.
Het destijds bestaande strafrecht was repressief, onzeker en barbaars. Bestraffingen gebeurden arbitrair en niet iedereen werd gelijk behandeld voor de wet (voor zover die bestond). Het willekeurig en gruwelijk strafrechtsysteem tijdens het ancien régime werd vooral gesteund, verdedigd en toegepast door de geestelijke macht, in het bijzonder door deRoomse Kerk.
Enkele beginselen van het vigerend strafrecht zijn terug te voeren op de 9 door Beccaria bepleite principes:
Het boek van Beccaria verscheen in diverse talen. Een Franse editie, met een voorwoord vanVoltaire, kwam er in 1766 en in 1768 volgde in het Nederlands deVerhandeling over de misdaaden en straffen.
