Bij centrumpolitiek wordt na de verkiezingen gezocht naarconsensus in het midden om eenregering te vormen. In landen metblokpolitiek is consensus al vóór de verkiezingen nodig, omdat alleen een sterke samenwerking binnen een blok voldoende steun oplevert om te winnen.
Centrumpolitiek (ook welmiddenpolitiek ofcentrisme genoemd) is een ideaal enpolitieke cultuur waarbij de macht bij hetpolitieke centrum (ofmidden) ligt. Het staat een economische koers voor dat een midden houdt tussensocialisme enkapitalisme en een voorkeur heeft voor continuïteit zonder sterke koerswijzigingen. In de praktijk leidt dit vaak tot brede middencoalities met zowellinkse alsrechtse partijen waarbij er altijd ten minste één partij in de coalitie zit die ook in de vorige regering zat. Omdat coalities als een waaier vanuit het midden ontspringen wordt deze vorm van politiek bedrijven wordt ook welwaaierdemocratie genoemd.[1]Bij centrumpolitiek worden coalities doorgaans pas na de verkiezingen gevormd, in plaats van vooraf door middel vanstembusakkoorden. Dit staat in contrast metblokpolitiek, waar vooraf gesloten allianties de toon zetten bij verkiezingen en de daaropvolgende regeringsvorming.
Vanwege het grote aantal coalitiemogelijkheden zijn langdurige onderhandelingsprocessen binnen een waaierdemocratie vaak onvermijdelijk. Dit beperkt de directe invloed van kiezers op de machtsvorming, omdat coalities pas na verkiezingen worden gesmeed en programmatische compromissen vaak worden gesloten achter gesloten deuren. Daarnaast worden partijen buiten het dominante centrum, regelmatig actief en passiefuitgesloten van regeringsdeelname. Dit proces wordt soms gezien als eendemocratisch tekort, omdat het de representatie van een aanzienlijk deel van het electoraat belemmert.
Wanneer traditionele middenpartijen geen geloofwaardige alternatieven meer bieden voor beleidsverandering en grote machtswisselingen uitblijven, worden radicale flankpartijen een serieuze optie voor kiezers die de status quo willen doorbreken.[2] Dit kanpolarisatie versterken en leiden tot politieke dynamieken die vergelijkbaar zijn met die in deVerenigde Staten. Voor de meeste Amerikanen worden standpunten van het Nederlandse politieke midden als links gezien, terwijl Nederlanders op hun beurt de rechtse ideeën in de VS vaak beschouwen als radicaal rechts.
In landen met centrumpolitiek, zoalsNederland enDuitsland, wordt vaak pas na de verkiezingen gezocht naar een consensus in het politieke midden. Partijen proberen via coalitievorming een gezamenlijke koers te bepalen, wat betekent dat compromissen achteraf tot stand komen. In landen metblokpolitiek, zoalsDenemarken ofZweden, is daarentegen al vóór de verkiezingen samenwerking nodig binnen ideologische blokken (links en rechts) om gezamenlijk een verkiezingsoverwinning te behalen. Dit vereist een meervoudige consensus onder partijen binnen een blok, zodat kiezers een duidelijker beeld hebben van wie met wie zal regeren na de verkiezingen.
Dit verschil beïnvloedt de dynamiek van democratische processen: blokpolitiek geeft vaak een scherper inzicht in mogelijke coalities en standpunten, terwijl centrumpolitiek meer ruimte biedt voor flexibele onderhandelingen maar ook tot onvoorspelbaarheid kan leiden.
Partijen en politici die een gematigd linkse of rechtse politiek voorstaan worden doorgaans centrumlinks en centrumrechts genoemd. Deze partijen worden ook wel 'partijen van het politieke midden' of 'centrumpartijen' genoemd.Christendemocratie,agrarisme, vormen vanliberalisme zoals hetsociaal-liberalisme en verschillende stromingen die zichzelf deDerde Weg noemen profileren zich vaak als centristisch. Hieronder volgt een overzicht van Europese middenpartijen.
Binnen de Europese Unie isVolt Europa de eerste pan-Europese partij.[bron?] Vanuit het politiek centrum staat zij een progressief Europese beleid voor en streeft zij naar een federaal Europa.
De traditionele centristische partij vanVlaanderen was deVolksunie die hetsociaal liberalisme omarmde en als doel had Nederlandstalige Belgen te vertegenwoordigen die zich cultureel onderdrukt voelden door Franstaligen. DeNieuw-Vlaamse Alliantie is de grootste en sinds 2009 de enige nog bestaande opvolger van die partij. Het is echter voornamelijk samengesteld uit de rechtervleugel van de voormalige Volksunie en heeft de afgelopen jaren een meer liberale conservatieve ideologie aangenomen.
InVlaanderen presenteertChristen-Democratisch en Vlaams (CD&V) zich nadrukkelijk als een partij van het politieke centrum.[3] CD&V staat echter rechts van haarWaalse zusterpartij,Centre démocrate humaniste (cdH), die zich eveneens als centrumpartij presenteert.[4] De meeste Belgische partijen behoren min of meer tot het politieke midden.[5]
De PvdA is eencentrumlinkse politieke partij die zich onder Wim Kok nadrukkelijker als linkse middenpartij positioneerde. De "ideologische veren werden afgeschud". Samenwerking met de rechtse VVD werd hierdoor mogelijk, eerst in een kabinet onder leiding van diezelfde Wim Kok en later ook onder VVD-premier Rutte. Hier dient te worden opgemerkt datsocialistische enliberale partijen vóór deTweede Wereldoorlog in Nederland werden aangemerkt als "linkse" partijen omdat hunideologieën teruggaan op hetVerlichtingsdenken en het gedachtegoed van deFranse Revolutie. Deconfessionele partijen werden steevast gerekend tot de "rechtse" partijen.
DeCentrumpartij en deCentrum Democraten, partijen die in dejaren tachtig van de vorige eeuw enige populariteit genoten waren in werkelijkheidextreemrechts. Zij kunnen echter als centrumpartijen worden aangemerkt omdat zij zich presenteerden als partijen die zowel hetkapitalisme als hetsocialisme verwierpen en zich tussen deze twee ideologische stromingen in positioneerden.
Evenals in Duitsland, beschouwen de meesteOostenrijkse partijen zich als"Parteien der Mitte". Net als in Duitsland worden"Zentrismus" of"Politische Mitte" door de partijen voornamelijk gebruikt om aan de kiezers of de buitenwereld de indruk te wekken dat zij zich distantiëren van extremistische vormen van linkse of rechtse politiek. DeOostenrijkse Volkspartij (ÖVP) presenteert zich nadrukkelijk als dé centrumpartij van het land:"Wir sind die Partei der politischen und gesellschaftlichen Mitte"[13]
InFrankrijk gelden de gematigde partijen als centrumpartijen. De meeste van deze partijen zijn vanchristendemocratische origine. DeUnion pour la Démocratie Française (UDF), in 1978 opgericht doorValéry Giscard d'Estaing en ter ziele gegaan in 2007, gold als een"grand parti centriste" omdat de partij een middenpositie innam tussen de rechtsegaullisten enerzijds en de socialisten anderzijds. De UDF was een losse bundeling van kleinere partijen en clubs die allemaal min of meer tot het centrum (of centrumrechts) behoorden. Een van de opvolgers van de UDF isMouvement démocrate (MoDem), de partij vanFrançois Bayrou. Bayrou, die al sinds de jaren negentig een belangrijke politieke figuur is in Frankrijk tracht het centrisme als politieke filosofie verder te ontwikkelen.
Centrumlinkse en centrumrechtse partijen behoren volgens de Franse politiek deels tot dezelfde politieke familie, die van het politieke midden(centrisme).
Afsplitsing van dePS; werkte in het verleden samen met de UMP van de toenmalige presidentNicolas Sarkozy. Ondanks de partijnaaeen alternatiem doet vermoeden is de partij niet "links" te noemen. Het "moderne links" geldt een beetje als de Franse pendant van het "New Labour" vanTony Blair en het "die Neue Mitte" vanGerhard Schröder.
Rechtse afsplitsing van deParti socialiste. Een minipartij gesticht doorÉric Besson toen deze lid werd van de conservatieve regering van Sarkozy (2007). De partij leidt een nogal zieltogend bestaan en heeft geen echte ideologie.
Opgericht onder de naam "Parti républicain, radical et radical-socialiste." De partij was in het verleden onderhevig aan verschillende scheuringen, waarvan de belangrijkste in 1972 plaatsvond toen deMGRS
Afsplitsing van de Parti radical. Droeg aanvankelijk de naam "Mouvement de la gauche radical-socialiste" (1972-1973) en daarna de naam "Mouvement radical de gauche" (1973-1994) om vervolgens de huidige naam aan te nemen (1994)
ZieCentrismo voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
InItalië behoren christendemocratie en gematigde vormen van liberalisme en de sociaaldemocratie tot het politieke midden(Centrismo). In het verleden was de term"Centrismo" gereserveerd voor de christendemocraten die een koers voeren tussen die van de sociaaldemocratie en de liberalen in.
Een aantal partijen die zich in Italië presenteren als gematigd of gematigd rechts, zijn in een aantal gevallen eerder conservatieve partijen.Nieuw Centrumrechts, een christendemocratische partij waarbij zich ook liberalen en sociaaldemocraten hebben aangesloten noemt zich centrumrechts, maar neigt eerder naar uiterst conservatieve standpunten.[14]
In de loop van detwintigste eeuw hebben de agrarische partijen in deScandinavische landen zich ontdaan van het etiket "Agrarisch" en tooien zich met de naam "centrumpartij". De reden tot de naamsverandering was de inkrimpende agrarische sector, waardoor het aantal personen dat op een agrarische partij stemde afnam, maar het was ook een poging om nieuwe, centrumgerichte, kiezers aan zich te binden. De centrumpartijen in de verschillende Scandinavische landen positioneren zich meestal tussen socialistische partijen en neoliberale partijen.
DePartido Popular (PP) en dePartido Socialista Obrero Español (PSOE) gelden respectievelijk als centrumrechts en centrumlinks. Beide partijen domineren het politieke landschap. DeCiudadanos-Partido de la Ciudadanía, een partij die werd opgericht in 2006 is een middelgrote politieke partij die zichzelf omschrijft als centristisch. De partij is echter populistisch en anti-Catalaans en men is het er niet over eens op Ciudadanos nu een centrumrechtse of juist een centrumlinkse partij is.[15]
Vóór de staatsgreep van de kolonels in 1967 kendeGriekenland deUnie van het Centrum (EK) een partij die opereerde vanuit het politieke midden. Restanten van deze partij gingen in 1978 op inNieuwe Democratie (ND). ND gaat door voor behoudender dan de EK, maar binnen de partij is een gematigde, op het centrum gerichte vleugel actief.
InIerland maken zowelFianna Fáil alsFine Gael er aanspraak op partijen van het centrum te zijn.[18][19] De partijen hellen echter over naar centrumrechts. Fine Gael wordt beschouwd als behoudender dan Fianna Fáil, hoewel de eerste partij aan de wieg staat van het openstellen van het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht.[20] De voormalige partijProgressieve Democraten (PDs) nam op economisch vlakklassiek liberale standpunten en op ethisch/sociaal vlak sociaalliberale standpunten in.
InPolen geldt de partijBurgerplatform van de voormalige voorzitter van deEuropese Raad (en oud-premier)Donald Tusk als een centrumpartij. De partij is aangesloten bij deEuropese Volkspartij en neemt zowel christendemocratische als liberaal-conservatieve standpunten in. DePoolse Volkspartij (PSL) die teruggaat op een gematigd nationalistische partij die al bestond vóór deEerste Wereldoorlog, is een christendemocratische middenpartij. Op economisch vlak is de partij tegen het versneld privatiseren van de staatsbedrijven en het behoud van het progressieve belastingstelsel, op ethisch vlak neemt de partij behoudende standpunten in. Op dit moment (2016) nemen de centrumpartijen nauwelijks een rol van betekenis in: de macht licht bij rechts-populistische partijen die op economisch vlak linkse standpunten innemen.
De Amerikaanse politiek wordt gedomineerd door twee grote politieke partijen, deDemocratische Partij en deRepublikeinse Partij. Beide partijen werden in denegentiende eeuw opgericht als gematigde partijen. Oorspronkelijk waren de Democraten voorstander van vrije handel en de Republikeinen vanprotectionisme. De Democraten waren vooral in de zuidelijke staten bijzonder conservatief, terwijl ze in het noordoosten progressief waren. De Republikeinen gingen tot het eerste kwart van detwintigste eeuw juist door voor een gematigd progressieve partij (hoewel een deel van de partij-elite en de achterban conservatief was). Nadien zijn de Republikeinen naar rechts opgeschoven (soms zover naar rechts dat ze het politieke midden hebben verlaten), terwijl de Democraten langzaam maar zeker opschoven naar centrumlinks. Binnen de Democratische Partij, die tegenwoordig doorgaat voor progressief-liberaal, kent ook een centrum(-rechtse) vleugel, deBlue Dog Coalition (Conservative Democrats) en de Republikeinen kennen de gematigdeMain Street Partnership.
De politieke organisatieAmericans Elect (Amerikanen Kiezen) ondersteunt gematigde kandidaten van de Republikeinse en Democratische Partij, alsook onafhankelijke kandidaten.
