Cartografie (binnen het vakgebied zelf doorgaans gespeld alskartografie) is dewetenschap entechniek omgeo-informatie (informatie met eengeografische component) door middel van doelgerichtevisualisatie tecommuniceren met behulp van een papieren of digitalekaart. Iemand die dergelijke kaarten en aanverwante producten samenstelt wordtcartograaf genoemd.
Bij cartografie gaat het om het inzichtelijk maken van deboodschap van de kaart, het liefst in een oogopslag. Bij cartografie staat degebruiker en daarmee een bepaaldedoelgroep centraal. Bij met name digitale kaarten en zeker bijopen data is echter niet volledig bekend wie de gebruiker is, wat extra eisen stelt aan de cartografie.Metadata is mede daardoor steeds belangrijker geworden.
Het begrip "cartografie" is in het begin van de 19e eeuw ontstaan. Het is een samentrekking van het Griekse "khartes" = papyrus (papier) en "graphein" = schrijven.
Cartografie wordt wel gedefinieerd als:
Het toegankelijk en hanteerbaar maken, en overdragen van ruimtelijke informatie, met nadruk op de visualisatie en interactie, afgestemd op het oplossen van ruimtelijke problemen.
Cartografie is de wetenschap die alle methodes bestudeert om aardrijkskundige verschijnselen weer te geven op een kaart.[1]
Cartografie is de communicatiewetenschap, die zich bezighoudt met het doorgeven van informatie door middel vankaarten. Dit kunnentopografische ofthematische kaarten zijn.
Tegenwoordig worden bijna alle kaarten digitaal gemaakt. Kaarten vormen in eengeografisch informatiesysteem (GIS) een essentieel onderdeel bij het raadplegen van informatie.
Strabo (ca. 64 v.Chr. - 19 na Chr.) was een Griekse historicus, wiens werkGeographika een beschrijving van de toen bekende wereld bevatte. Aan de hand van deze beschrijving kunnen we een kaart tekenen die de wereld afbeeldt zoals ze door Strabo werd beschreven.
Enige tijd later zouClaudius Ptolemaeus (87 - 168 n.Chr.) met zijnCosmographia ofGeographia een gids voor het maken van kaarten met een lijst van de geografische lengte en breedte van ca. 350 plaatsen een werk uitbrengen aan de hand waarvan men een serie kaarten kon tekenen van de gehele aan de auteur bekende wereld.
Het begin van de grote ontdekkingsreizen luidde een nieuwe ontwikkeling van de cartografie in. Tot in de 15e eeuw waren landkaarten gebaseerd op het klassieke werk van Ptolemaeus en "Atlas factise", willekeurige verzamelingen van samengebonden kaarten. Een van de vroegste, mogelijk zelfs de eerste, atlassen die dat predicaat daadwerkelijk verdient was de nautische atlas vanBattista Agnese uitGenua uit de 16e eeuw. Het begrip 'Atlas' werd geïntroduceerd doorGerard Mercator.
De meest algemene cartografische techniek is delandkaart. Dit is een gemodelleerde weergave van het aardoppervlak; meestal een geografische weergave, soms schematisch. Betreft het een cartografische landkaart, dan wordt per definitie gebruikgemaakt van eenschaal, zodat de weergave meegenomen kan worden of op een beeldscherm kan worden getoond (zie onder 'beeldschermcartografie')
Vooraf moet goed worden nagedacht over wat er aan informatie moet worden overgebracht en ook worden vastgesteld of een kaart wel het juiste middel is. Een kaart is met name geschikt om te tonen waar een ruimtelijk verschijnsel wel of juist niet is en waar zich iets veel voordoet (geclusterd is) ten opzichte van andere plekken. Bij het maken van een kaart moeten vooraf verschillende vragen worden beantwoord. Bijthematische informatie bijvoorbeeld: welke thema's moeten er worden getoond en moeten er naargelang de hoeveelheid over te brengen informatie voor het overzicht aan de gebruiker een of meerdere kaarten worden gemaakt? Zijn er ruimtelijke relaties tussen verschillende ruimtelijke verschijnselen (clustering of spreiding) en zijn er (horizontale of verticale) relaties tussen verschillende verschijnselen?
Identificatie
De gebruiker moet in een opslag kunnen zien waar het getoonde gebied zich bevindt (externe identificatie). Daarvoor kan gebruik worden gemaakt van inzetkaartjes, die aangeven waar binnen een voor de gebruiker bekend gebied (bijvoorbeeld een land, provincie of gemeente) het kaartgebied ligt. Ook moet de gebruiker aan de titel en legenda snel kunnen afleiden waar de informatie over gaat (interne identificatie). De titel moet dus eenduidig zijn en de legenda overzichtelijk. Belangrijk zijn de invarianten (onveranderlijke gegevens), die vaak worden gebruikt voor de titel. Bijvoorbeeld: 'bevolkingsdichtheid inland x injaar y' of 'geologische kaart vanprovincie x'.
De kleuren, groottes en vormen moeten dusdanig uiteen liggen dat het voor een gebruiker in een opslag te zien is wat de informatie is die wordt gecommuniceerd. Voor de weer te geven geo-informatie geldt dat de rangorde doorgaans is: vlakken onderaan, lijnen daarboven, en punten en teksten daar weer boven. Met behulp van bijvoorbeeld grootte (punten), diktes (lijnen) of kleurschalen (vlakken) kan hiërarchie verder worden benadrukt. Daarnaast moet bij thematische kaarten het onderscheid helder zijn tussen de informatie en de onderliggende topografischereferentie (externe identificatie) zoals eenachtergrondkaart ofluchtfoto. Een drukke achtergrond moet bijvoorbeeld worden vermeden. Ook het onderscheid in kleur is van belang. Zo zijn lichte kleuren beter zichtbaar op een vaak wat donkerdere luchtfoto. Ook kan een achtergrondtransparanter gemaakt worden of naar grijswaarden worden vertaald om de bovenliggende informatie er beter eruit te laten komen.
Bij classificatie wordt vooraf gekeken naar de spreiding van de gegevens en hetschaalniveau waarop deze worden getoond. Bij kaarten geldt net als bij alle vormen van communicatie de kunst van het weglaten. Het menselijk oog kan bijvoorbeeld maar een beperkt aantal kleuren en vormen helder onderscheiden op een kaart. Bij topografische kaarten worden daarom minder gegevens getoond bij kleinere schaalniveaus om de informatie overzichtelijk te houden. Daarbij wordt gewerkt met een hiërarchie van de gegevens, waarbij gegevens van een lagere orde worden weggelaten of wordengegeneraliseerd. Bij thematische kaarten moet het aantal klassen per thema zo beperkt mogelijk worden gehouden (maximaal 7 tot 8). Met vormen, groottes, kleuren en arcering kunnen meerdere thema's worden weergegeven, maar voor het overzicht voor de gebruiker moet dit altijd beperkt worden gehouden om de informatie leesbaar te houden. Bij classificatie is ook van belang of het omkwantitatieve ofkwalitatieve gegevens gaat: dit heeft namelijk binnen de cartografie grote invloed op de visualisatie. Zo mogen bijvoorbeeld aantallen per vlak (kwantitatieve gegevens) niet via een kleurschaal worden getoond, aangezien er dan een verkeerde boodschap wordt gegeven aan de gebruiker. Zo zal bijvoorbeeld het aantal auto's in Amsterdam veel hoger liggen dan in Schiermonnikoog. Voor een dergelijke visualisatie moeten de gegevens dan eerst wordengenormaliseerd tot bijvoorbeeld percentages of in het genoemde voorbeeld aantallen per 1000 inwoners.
Advertenties voor kaarten, atlassen, globes e.d. in Amsterdamse kranten 1621-1811; P.C.J. v d Krogt; HES Uitgevers, Utrecht; 1985.
De Geschiedenis van de cartografie; J. Goss; Zuid Boekprodukties, Lisse; 1994.
Gesneden en gedrukt in de Kalverstraat; P. v d Brink, J. Werner; HES Uitgevers, Utrecht; 1989.
Guicciardini Illustratus. De kaarten en prenten in Lodovico Guicciardini’s "Beschrijving van de Nederlanden"; H Deys ea;ISBN 90 6194 089 3; Universiteit Utrecht/Hes & De Graaf Publishers; 2001.
Holland in kaart en prent; J.E.A. Boomgaard; Fibula-van Dishoeck, Weesp - Lannoo, Tielt; 1984.
Kaarten en kaarttekenaars; S.J Fockema Andrea & C. Koeman; Fibula-van Dishoeck, Bussum; 1972.
Nederlandse Zeekaarten uit de Gouden Eeuw; R Putman; Uniepers; Abcoude; 2005.
Oude Scheepskaarten en hun Makers; R Putman; HJW Becht; Amsterdam; 1983.
Speculum Zelandiae; M.P. d Bruin, P.J. Aarsen; Theatrum Orbis Terrarum, Amsterdam/Interbook International, Schiedam; 1973.
Spiegel der Wereld; J.J. Vredenberg-Alink; A. Oosthoek's Uitgeversmaatschappij nv, Utrecht; 1969.
Theatrum Praecipuarum Urbium Ducatus Brabantiae etc.; J. Grooten; Canaletto, Alphen aan den Rijn; 1978.
Visscher-Romankaart van Zeeland; J. Grooten; Canaletto, Alphen aan den Rijn; 1973.
Vlaanderen in oude kaarten; J. Bossu; Lannoo, Tielt/Bussum; 1982.
Zeeland in oude kaarten; F. Gittenberger, H Weiss; Lannoo, Tielt/Bussum; 1983.
Zeeuwse kaarten voor de VOC; R Paesie; Walburg Pers; Zutphen; 2010.
Zelandia Comitatus; Geschiedenis en Cartobibliografie van de provincie Zeeland tot 1860; D. Blonk, J. Blonk-van der Wijst; HES & De Graaf; Houten; 2010.
