Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Naar inhoud springen
Wikipediade vrije encyclopedie
Zoeken

Britse Rijk

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Vraagteken

Er wordt getwijfeld aan de juistheid van een of meer onderdelen van dit artikel.
Raadpleeg de bijbehorendeoverlegpagina en pas na controle desgewenst het artikel aan.
Opgegeven reden: geen enkele bronvermelding, tekst niet geschreven vanuit neutraal standpunt (WP:NPOV) (sjabloon geplaatst op 9 december 2023)

Vlag van het Britse Rijk (1707-1800)
Geschiedenis van de Britse Eilanden



Portaal Portaalicoon  Geschiedenis
Portaal Portaalicoon  Verenigd Koninkrijk

HetBritse Rijk was het grootsteimperium aller tijden. Het Rijk omvatte op zijn hoogtepunt, kort na deEerste Wereldoorlog, een bevolking van 458 miljoen mensen, een kwart van de toenmalige wereldbevolking. Met zijn bijna 31 miljoen km² strekte het zich uit over ongeveer een kwart van het landoppervlak. Aan het hoofd van het Britse Rijk stond de monarch van het Verenigd Koninkrijk.

Het Britse Rijk werd samengevoegd tijdens 300 jaar uitbreiding door middel vanhandel,kolonisatie enannexatie. Het Rijk omvatte gebieden op elkcontinent en in elkeoceaan. Tussen1890 en1910 bereikte het zijn hoogtepunt qua macht, en rond1921 qua oppervlakte.[1]

Het Rijk vergemakkelijkte de verspreiding van Britse technologie, handel, regeringsvormen en deEngelse taal in de wereld. Imperialistische overheersing hielp de Britse economische groei, en maakte van het land de invloedrijkste natie ter wereld. In het moederland werd ondertussen de parlementaire democratische structuur verder ontwikkeld.

De overheerste kolonies kregen het Engels als taal en een Brits bestuursapparaat opgelegd. Tijdens de dekolonisatie probeerde het Verenigd Koninkrijk van deze landendemocratieën te maken, met wisselend succes. Bijna alle vroegere Britse kolonies hebben zich nadien aangesloten bij hetBritse Gemenebest, de organisatie die de culturele erfenis van het Rijk beheert.

Het Britse koloniale beleid werd bepaald door Britse handelsbelangen. Terwijl sommige landen hun eigen economie uitbouwden, dienden andere gebieden enkel om grondstoffen op te brengen. Het Rijk werd bijeengehouden door een handige politiek volgens de aloude principes van hetverdelen en heersen, gecombineerd met het afhankelijk houden van de koloniale economieën van investeringen en materialen uit het moederland. Deze strategieën zorgden echter voor interculturele conflicten (inIerland,India,Zimbabwe,Soedan,Oeganda,Irak,Guyana,Fiji, ...) en economische problemen die nog altijd voelbaar zijn.

Het Britse Rijk in 1921
Animatie die de groei en het verval van het Britse Rijk laat zien

Ontstaan van het Verenigd Koninkrijk

[bewerken |brontekst bewerken]
Koningin Elizabeth I, gekroond in 1558
ZieGeschiedenis van Engeland voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De middeleeuwen kenmerkten het begin van de Engelse politieke uitbreiding op de Britse eilanden. DeNormandische invasie van Ierland (1169-1175) leidde tot de stichting van deHeerlijkheid Ierland in 1171, daarna de verovering vanWales in (1282). EenEngelse triomf inSchotland in1296 werd ongedaan gemaakt tijdens deSlag om Bannockburn in1314. In1603 kwam er een personele unie tussen de koninkrijken Engeland en Schotland. In1707 ontstond hetKoninkrijk Groot-Brittannië, tussen 1714 en 1837 zou dat koninkrijk, ook in personele unie verbonden zijn met het latereKoninkrijk Hannover.

Eerste Britse Rijk (1583-1783)

[bewerken |brontekst bewerken]

Begin van Britse overzeese handel

[bewerken |brontekst bewerken]

Onder koningHendrik VII van Engeland, die van1485 tot1509 regeerde, werd het overzeese handelssysteem van Engeland opgebouwd, dat later zou uitgroeien tot het overzeese koloniale Britse Rijk. Hendrik bouwde ook het eerstedroogdok, inPortsmouth, en verbeterde de kleine Engelsemarine.John Cabot kreeg van de koning toestemming om op zoek te gaan naar nieuwe landen. Hij ontdekteNewfoundland in 1497.

DeRoyal Navy, die opgericht was onder Hendrik VII, werd uitgebreid onderHendrik VIII van Engeland. Hij verdrievoudigde het aantal oorlogsschepen, en bouwde de eerste grote schepen met zware langeafstandskanonnen. Hij bouwde een netwerk van vuurtorens en bakens die kustvaart vergemakkelijkten, en bouwde verschillende nieuwe dokken.

Ontdekkingsreizigers

[bewerken |brontekst bewerken]

Tijdens de regeerperiode vanElizabeth I van Engeland, koningin van1558 tot1603, zeilde SirFrancis Drake de wereld rond tussen1577 en1580, als tweede na de PortugeesFerdinand Magellaan. Hij legde ergens inCalifornië aan, en stichtteNova Albion (Nieuw Engeland), hoewel dit stuk land niet werd gekoloniseerd.Humphrey Gilbert volgde, bereikteNewfoundland in1583 en claimde het eiland voor Engeland, maar stichtte geen kolonie. Er waren toen echter reeds seizoensgebonden Europese vissersnederzettingen op het eiland, zoalsSt. John's, waar hij aanmeerde.

SirWalter Raleigh stichtte in 1585 de eerste kolonie opRoanoke Island in het huidigeNorth Carolina (V.S.), mede wegens felle conflicten met de inheemse bevolking bliezen de Engelsen het volgende jaar alweer de aftocht.In 1587 probeerdeWalter Raleigh er opnieuw een kolonie, bij een eerstvolgend bezoek daar van Raleigh vier jaar later bleken alle kolonisten raadselachtig verdwenen te zijn.DeSpaans-Engelse Oorlog (1585-1604) brak uit vanwege godsdienstige tegenstellingen tussen het protestantse Engeland en het katholieke Spanje, dat toen op het hoogtepunt van zijn macht was en al een groot koloniaal rijk had. De overwinning op deSpaanse Armada in1588 zette Engeland op de kaart als maritieme mogendheid.

Handelsmaatschappijen

[bewerken |brontekst bewerken]
ZieBritse Oost-Indische Compagnie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het idee voor het oprichten van de handelscompagnie had zijn oorsprong in deSpaans-Engelse Oorlog (1585-1604), waarbij dekaapvaart een belangrijke rol speelde. De buit van de Portugesekraak, deMadre de Deus doorWalter Raleigh, deed de ogen open gaan. Na de ondertekening van hetVerdrag van Londen (1604), die de Spaans-Engelse Oorlog eindigde, kon de compagnie zich volledig ontplooien.

Ze slaagde er niet in een vaste vestigingsplaats te bemachtigen in Indië. Uiteindelijk arriveerden schepen van de Compagnie in India, meerden af bijSurat en stichtten er in1608 een handelspost. Gedurende de volgende twee jaren slaagde ze erin om een eerstefactorij te stichten in de stadMachilipatnam aan deCoromandelkust in deGolf van Bengalen.

Kolonisatie van het Amerikaanse continent

[bewerken |brontekst bewerken]
Zie ookBritse kolonisatie van Noord-Amerika
New York in 1731

Tijdens het bewind vanElizabeth I werden echter nog geen blijvende successen geboekt met het stichten van koloniën. Pas in tijdens de regering van koningJacobus I van Engeland werd de eerste permanente Engelse nederzetting buiten Europa in1607 opgericht inJamestown, inVirginia.

Het Britse Rijk begon serieuze vormen aan te nemen vanaf het begin van de17e eeuw, metDertien koloniën inNoord-Amerika, die later deVerenigde Staten zouden vormen. Ook inCanada bezat Engeland gebieden, en in de Caraïben werden veel eilanden en eilandjes zoalsJamaica enBarbados gekoloniseerd.

Na deEngels-Nederlandse Oorlogen en de kroning van de Nederlandse stadhouderWillem III van Oranje tot tevens koningWillem III van Engeland (1688) was de koloniale concurrent van Engeland, deRepubliek der Zeven Verenigde Nederlanden grotendeels uit de weg geruimd. Engeland konNieuw-Amsterdam bemachtigen, en de Amerikaanse kolonies werden steeds meer naar het westen uitgebreid. In1707 werden de parlementen van Engeland en Schotland verenigd inLonden als het parlement vanGroot-Brittannië. Tijdens deZevenjarige Oorlog konden de Britten de Fransen overwinnen, en kondenNieuw-Frankrijk in1763 bemachtigen. Hierna hadden de Britten controle over bijna heel Noord-Amerika, met uitzondering vanQuebec.

Tweede Britse Rijk (1783-1837)

[bewerken |brontekst bewerken]

Deonafhankelijkheid van de Amerikaanse kolonies wordt vaak het einde van heteerste Britse Rijk genoemd.Mercantilisme, de bescherming van de economie door de staat, die de eerste periode van koloniale expansie kenmerkte (bijvoorbeeld deEngelse Scheepvaartwetten) werd langzaamaan vervangen door het economischeliberalisme ontwikkeld doorAdam Smith en opvolgers zoalsRichard Cobden.

Na deze eerste periode van kolonialisme verschoof de aandacht naarAzië en Oceanië, laterAfrika. Het verlies van deVerenigde Staten toonde trouwens aan dat kolonies op economisch vlak niet altijd zo'n zegen waren. Groot-Brittannië had nog altijd een monopolie op de handel met zijn ex-kolonies, maar hoefde niet meer te betalen voor de verdediging en het bestuur van deze gebieden.

De kolonisatie vanAustralië volgde vanaf1788. Het land trok enorme aantallen kolonisten aan, en de oorspronkelijke bevolking werd verdrongen. Door oorlogen en ziekten die voor de aankomst van de kolonisten niet voor waren gekomen, stierf op sommige plaatsen 60-70% van de oorspronkelijke bewoners.

In 1795 hield deRepubliek der Zeven Verenigde Nederlanden op te bestaan en werd een onderdeel van deEerste Franse Republiek, deBataafse Republiek. Engeland maakte van deze nieuwe situatie gebruik om deKaapkolonie in te palmen. OokCeylon werd Brits bezit.Ierland werd geïntegreerd in hetVerenigd Koninkrijk in1801.

De grootste opposant tijdens deFranse revolutionaire en napoleontische oorlogen was het Britse Rijk. DeZeeslag bij Trafalgar, onderHoratio Nelson was een keerpunt in de militaire oorlogsvoering.Napoleon Bonaparte veranderde van strategie en richtte in 1806 hetContinentaal stelsel in, het sluiten van alle Europese continentale havens voor Britse handelsproducten. Deze periode (1806-1814) was voor het Britse Rijk een moeilijke economische tijd.

De zogenaamdealtruïstische tegenzet was deafschaffing van de slavenhandel (vanaf1807), en ze begonnen dit principe aan andere landen op te dringen. Tegen1850 had het Verenigd Koninkrijk de slavenhandel grotendeels opgeruimd.Slavernij zelf werd in de Britse kolonies afgeschaft in1834, hoewel gedwongen arbeid en de slechte omstandigheden die daarbij gepaard gingen officieus bleven bestaan tot1920.

In 1810 werd Nederland ingelijfd bij Frankrijk en werdHerman Willem Daendels,gouverneur-generaal vanNederlands-Indië, teruggeroepen naar Europa. De Brittenveroverden Java in 1811.

Alhoewel deVerenigde Staten onafhankelijk was, maakte het Britse Rijk hen het leven zuur. Ze maakte van het Continentaal stelsel gebruik om hen eenhandelsembargo op te leggen en steunden openlijk deinheemse bevolking. In 1812 verklaarde de Verenigde Staten deoorlog.

Met hetVerdrag van Londen (1814) gaf Groot-Brittannië aan Nederland diens voormalige koloniën terug, behalveBerbice,Essequibo,Demerara in de West, deKaapkolonie in Afrika enCeylon.

De napoleontische oorlogen eindigden met hetCongres van Wenen. De Engelse koningGeorge III werd wederom erkend als koning vanHannover. Hij eigende zich rechtmatigMalta,Ceylon, deKaapkolonie enHelgoland toe waardoor het overzeese Britse Rijk vergroot werd. Daarbij verbood Groot-Brittannië Denemarken een handelsvloot te bezitten. Groot-Brittannië verkreeg ook de voogdij over deIonische Eilanden dat sindsdien deVerenigde Staten van de Ionische Eilanden werd genoemd.

Na de val vanNapoleon in1815 was het Verenigd Koninkrijk de succesvolste internationale macht. DeIndustriële revolutie zorgde voor een ongeëvenaarde economische positie, terwijl de zeeën gedomineerd werden door deRoyal Navy. Terwijl rivaliserende machten werden afgeleid door zaken op het vasteland kon het geïsoleerde Verenigd Koninkrijk zich volledig toeleggen op het uitbreiden van zijn economische en politieke invloed door de tactiek van het "informele rijk", gebaseerd op vrije handel en strategische inmengingen. Sommigen beweren dat de opkomst van de vrije handel enkel de Britse economische belangen diende, en niet voortkwam uit oprechte overtuigingen. Het Verenigd Koninkrijk was dan ook veel meer geneigd om vrije handel op te dringen aan andere landen, dan deze toe te passen op zijn eigen markten.

Tijdens de regeerperiode vanGeorge IV (1820-1830) enWillem IV (1830-1837) werden enkele nieuwekroonkolonies gesticht :Gambia (1821),Straits Settlements (1826) enBrits-Guiana (1831).

Tussen hetCongres van Wenen van1815 en deFrans-Duitse Oorlog van1870 was het Verenigd Koninkrijk de enige volledig geïndustrialiseerde macht in de wereld. Zijn industrie produceerde meer dan 30% van de totale wereldproductie. Als defabriek van de wereld kon het Verenigd Koninkrijk producten zo goedkoop fabriceren, dat ze in het buitenland vaak goedkoper waren dan de producten uit dat land zelf.

Victoriaans tijdperk (1837-1901)

[bewerken |brontekst bewerken]
Britse Rijk in 1897

Imperialisme in Azië

[bewerken |brontekst bewerken]
Eerste Opiumoorlog

Ceylon (nuSri Lanka), een vroegere Nederlandse kolonie, werd opgeëist door de Britten. Sinds 1824 werdBirma toegevoegd aan het Britse Rijk en in 1826Maleisië.

Britse interesse in China werd opgewekt aan het einde van de 18e eeuw, toen het Verenigd Koninkrijk een grote importeur vanthee werd. Deze handel zorgde voor een bilateraal handelstekort, dat het Verenigd Koninkrijk trachtte op te lossen door opium van India naar China te exporteren, hoewel de Chinezen hiertegen protesteerden. Dit leidde tot deEerste Opiumoorlog (1839-1842), waarin het Verenigd Koninkrijk China twee zware nederlagen toebracht enHongkong verkreeg.

Na deOpiumoorlogen had het Verenigd Koninkrijk een complexe relatie met China, de meeste handel met China was geregeld door verdragen. Daarom was het Verenigd Koninkrijk dan ook gesteld op het behouden van de Chinese staat, aangezien het verdwijnen van China gebiedsuitbreiding door andere landen zou toestaan. Anderzijds was het Verenigd Koninkrijk ook tegen een te sterke Chinese staat, die zijn verdragen met het moederland zou kunnen veranderen of opzeggen. Soms hielpen de Britten dus de Chinese leiders opstanden te onderdrukken, en soms voerden ze oorlogen met dezelfde leiders.

InCentraal Azië vond een krachtmeting, deGrote Opzet, plaats met hetKeizerrijk Rusland, over de controle van het gebied. Als voorzorgsmaatregel viel het Verenigd KoninkrijkAfghanistan binnen, hoewel het gebied na drie bloedige en onsuccesvolle oorlogen nog altijd niet was overwonnen, voornamelijk dankzij Russische steun. Tijdens deEerste Engels-Afghaanse Oorlog werd een volledig Brits leger in de pan gehakt door Pashtun-stammen gesteund door Rusland, toen de troepen terugtrokken uit Kaboel in1842. DeTweede Engels-Afghaanse Oorlog leidde tot de Britse verliezen bijMaiwand in1880, de bezetting van Kaboel, en de Britse terugtrekking naar India. Dit strategische spel eindigde met deBritse Veldtocht in Tibet van1903 tot1904 die veel slachtoffers eiste. DeDerde Engels-Afghaanse Oorlog van1919 deed de Britten zich permanent terugtrekken uit de nieuwe Afghaanse staat.

De overwinning van deBritse Oost-Indische Compagnie in deSlag bij Plassey in1757 opende het gebiedBengalen aan de Britse regering. Rond 1800 regeerde de Compagnie ongeveer heelIndia. Na deMuiterij van Sepoy in1857 werden de gebieden in1858 rechtstreeks onder de Britse kroon gebracht,Brits-Indië.Koningin Victoria werd in1876 ook tot Keizerin van India uitgeroepen.

Oceanië

[bewerken |brontekst bewerken]
Herindeling van Australië

Australië werd heringedeeld in nieuwe provincies, het binnenland werd geëxploreerd, deAboriginals werden verdreven en onderdrukt. In 1841 werdNieuw-Zeeland bij het Britse Rijk gevoegd. In 1836 meerdeHMS Beagle met aan boord de jongeCharles Darwin aan deCocoseilanden. De eilanden werden in 1857 door de Britten geannexeerd.

Europa en de Middellandse Zee

[bewerken |brontekst bewerken]
Benjamin Disraeli en koningin Victoria

Deineenstorting van het Ottomaanse Rijk en de expansie van hetKeizerrijk Rusland bracht hetevenwicht tussen de grootmachten in gevaar. Na deSlag bij Sinop (1853), waarbij de Ottomaanse vloot werd vernietigd, besloten de Britten zich te mengen in deKrimoorlog.

De Britse intrede in dit nieuwe tijdperk wordt meestal geplaatst in1875, toen de conservatieve regering vanBenjamin Disraeli de aandelen in hetSuezkanaal overnam van de Egyptische leiders om haar eigen belangen in deze strategische waterweg veilig te stellen. Engels-Franse financiële controle over Egypte eindigde in1882, toen Egypte een Britsprotectoraat werd.

Het Verenigd Koninkrijk nam ookCyprus in, uit angst voor zuidwaartse Russische uitbreiding. Cyprus zou een basis worden tegen een mogelijke Russische aanval op hetOttomaanse Rijk.

Noord en Zuid-Amerika

[bewerken |brontekst bewerken]

Met hetVerdrag van Oregon van 1846 werd de grens met deVerenigde Staten vastgelegd en met deBritish North America Act van 1867 werd deCanadese Confederatie erkend en werd Canada het eerstedominion.

De Britten hadden reedsBrits-Guiana in handen in Zuid-Amerika en in 1862 voegden ze erBrits-Honduras bij.

Het nieuwe imperialisme en de stormloop op Afrika

[bewerken |brontekst bewerken]
Wedloop om Afrika
Cecil Rhodes ijverde voor een rijk vanKaap tot Caïro

De ideologie van de Europese koloniale expansie tussen1870 en deEerste Wereldoorlog wordt vaak hetnieuwe imperialisme genoemd. De periode wordt gekenmerkt door een nooit eerder gezien streven naar een rijkomwille van een rijk, agressieve wedijver naar overzeese gebieden, en het ontwaken van gedachten overraciale superioriteit.Tijdens deze periode voegden de Europese landen zo'n 23 miljoen km² toe aan hun koloniale bezittingen.Afrika werd het doelwit van deze nieuwe imperialistische golf.

In1875 waren de twee belangrijkste Europese bezittingen in AfrikaAlgerije en deKaapkolonie. Tegen1914 waren enkelEthiopië (zonderEritrea) enLiberia geen kolonies. De overgang van eeninformeel rijk van economische dominantie naar rechtstreekse controle nam de vorm aan van een stormloop naar gebied. Tussen1885 en1914 had het Verenigd Koninkrijk zo'n 30% van de Afrikaanse bevolking onder zich, tegenover 15% voor Frankrijk, 9% voor Duitsland, 7% voor België en 1% voor Italië.

DeWedloop om Afrika begon met de Franse, Belgische en Portugese exploraties in hetCongobekken en Centraal-Afrika. In 1874 kwamEdwin Arnold met hetKaap-Caïro-spoorweg-plan. MetCecil Rhodes begon het plan vorm te krijgen.

Na debezetting van Tunesië door de Fransenpalmden de Britten Egypte in, in1882, om hun belangen in hetSuezkanaal veilig te stellen.

DeKoloniale Conferentie van Berlijn (1884-1885) trachtte een regeling te vinden tussen de grootmachten, omeffectieve bezetting van een gebied te zien als een criterium voor internationale erkenning van een territoriale aanspraak. Er was een verschil tussen theorie en praktijk en dat leidde tot conflicten, bijvoorbeeld hetFashoda-incident in september1898 tussen het Britse en het Franse leger of hetBrits ultimatum van 1890 met Portugal.

Tijdens deKoloniale Conferentie van 1897 onder leiding vanJoseph Chamberlain concludeerden de Britse machtige industriële lobby's en regeringsleiders, dat een zo groot mogelijk rijk als een voorwaarde voor Britse overleving te zien. Moderne historici zien het Britse nieuwe imperialisme dan ook als een effect van de verminderende Britse invloed in de wereld, in plaats van de sterkte ervan.

De annexatie van deZuid-Afrikaansche Republiek in 1877 leidde tot deEerste Boerenoorlog. De vondst van goudmijnen in de Zuid-Afrikaansche Republiek leidde tot de wens van de Britten tot een volledige overname vanZuid-Afrika, deTweede Boerenoorlog (1899-1902). Deze oorlog, die door de Boeren werd verloren, is gekend voor de in gebruik name van de eersteconcentratiekampen. Uiteindelijk werd de Transvaal in1902 eenBritse kolonie.

Zelfbestuur inblanke kolonies

[bewerken |brontekst bewerken]

Edmund Barton werd de eerste premier van hetVerenigd Australië in 1901. Tijdens de1902 Colonial Conference ijverde Joseph Chamberlain voor eenImperial Federation, een orgaan die streefde naar gemeenschappelijke, een imperiale economische unie of douane-unie met vrije handel binnen het rijk en tarieven tegen goederen van buiten het rijk en een verenigd militaire structuur. Deze plannen werden niet goedgekeurd.

Met de1907 Imperial Conference kregen Newfoundland en Nieuw-Zeeland, naast Canada en Australië, de status van dominion. In 1910 werden de verschillende Zuid-Afrikaanse koloniën gebundeld in de dominion deUnie van Zuid-Afrika. De Ierse en Indische kwestie werden niet aangepakt.

DeRussisch-Japanse Oorlog (1904-1905) en deDuits-Britse vlootwedloop legde de problematiek van een gemeenschappelijk militair apparaat terug op tafel. De buitenlandse zaken van de dominions werden nog steeds door het Verenigd Koninkrijk bepaald. De dominions hadden echter een aanzienlijke vrijheid op vlak van buitenlandse zaken wanneer dit niet expliciet in conflict kwam met Britse belangen.

De Britse oorlogsverklaring aan het begin van deEerste Wereldoorlog gold dan ook voor alle dominions. De dominions leverden onschatbare militaire, financiële en materiële steun. Meer dan 2,5 miljoen mannen, evenals vele duizenden vrijwilligers uit de kroonkoloniën, dienden in het Britse leger.

Ineenstorting van dePax Britannica

[bewerken |brontekst bewerken]

De lessen die Groot-Brittannië had geleerd na het verlies van deVerenigde Staten, dat zelfs ex-kolonies nog altijd op economisch vlak erg waardevol zijn, droeg bij tot het toekennen van een eigen regering aanCanada enAustralië (ziedominion). De bewoners van deze gebieden, die meestal van Europese afkomst waren, werden gezien als voorposten van het moederland. Het einde van het oude koloniale systeem en slavernij werd aangevuld met het aannemen van devrije handel, waardoor oude wetten zoals deEngelse Scheepvaartwetten in de jaren1840 werden afgeschaft.

Het Verenigd Koninkrijk was het eerste geïndustrialiseerde land ter wereld, en bezat enorme gebieden als afzetmarkten of als leveranciers voor goedkope ruwe grondstoffen. In 1851 werd in Londen deeerste wereldtentoonstelling gehouden, een beurs voor cultuur en industrie, die de oppermacht van het Britse Rijk etaleerde.

Deze situatie begon echter om te slaan eind de19e eeuw, toen andere landen eveneens begonnen te industrialiseren. Tegen1870 had de Britse industrie voor het eerst echte concurrenten. Industrialisatie verliep snel inDuitsland,België en deVerenigde Staten, waardoor ze de oude Britse en Franse kapitalisten konden overschaduwen. De Duitse textielfabrieken en metaalindustrie waren bijvoorbeeld in1870 geavanceerder dan hun Britse tegenhangers.

Hoewel banken, verzekeringen en transportindustrie de Britse economie op peil konden houden, was haar aandeel van een kwart in1880 teruggevallen tot een zesde in1913. Het Verenigd Koninkrijk was niet alleen de markt aan het verliezen in nieuwe geïndustrialiseerde landen, maar begon ook zijn alleenrecht op handel met India, China, Latijns-Amerika en de Afrikaanse kusten te verliezen.

Tijdens dedepressie van 1873 tot 1896 leed de Britse economie zwaar, waardoor de regering gedwongen werd om haar eigen industrie te promoten. Het land gaf de vrije handel, een Britse uitvinding, op.

Interbellum

[bewerken |brontekst bewerken]

De nasleep van deEerste Wereldoorlog bracht het Britse Rijk zijn laatste gebiedsuitbreiding, toen het landmandaatgebieden kreeg van deVolkerenbond inPalestina enIrak na de ineenstorting van hetOttomaanse Rijk. De vroegere Duitse koloniesDuits-Oost-Afrika,Duits-Zuidwest-Afrika enNieuw-Guinea kwamen ook onder Brits bestuur te staan, via de dominions. Voormalig Duits Zuidwest-Afrika werd geregeerd door Zuid-Afrika, en Nieuw-Guinea door Australië. De Britse bezettingszone in Duitsland maakte geen deel uit van het Rijk.

Hoewel het Verenigd Koninkrijk de oorlog beëindigde als een van de overwinnaars, en hoewel de oppervlakte ervan aanzienlijk was uitgebreid, ondermijnden de zware kosten van de oorlog tegelijkertijd het onderhoud van dit enorme rijk. De Britten hadden enorme verliezen geleden, zowel qua manschappen als qua economische middelen, en de verre kolonies in Azië en Afrika raakten onderbemand. Nationalisme kwam de kop opsteken in zowel oude als nieuwe gebieden, en veel kleurlingen wilden wraak nemen voor de discriminatie die ze hadden moeten ondergaan tijdens hun dienst voor het Rijk.

DeIerse Vrijstaat, dat een dominion werd in1921, scheidde zijn formele grondwettelijke band met de kroon in1937, waarmee deIerse Republiek was geboren. Het land trad officieel uit het Gemenebest in1949. Egypte, dat formeel onafhankelijk was vanaf1922, maar omwille van een verdrag en een partiële bezetting tot1956 toch gebonden bleef aan het Verenigd Koninkrijk, beëindigde ook alle grondwettelijke banden met het Verenigd Koninkrijk. Irak, dat een Brits protectoraat werd in1922, werd eveneens compleet onafhankelijk in1932.

Tijdens de jaren1920 veranderde de status van de dominions enorm. Hoewel de dominions geen formele stem hadden gehad in de oorlogsverklaring van1914, werd elk dominion apart opgenomen in deVrede van Versailles, die onderhandeld was door een Britse delegatie. In1922 leidde de aarzeling van de dominions om deel te nemen aan eenmilitaire operatie tegen Turkije tot een compromis. Met deBalfour-declaratie van 1926 en hetStatuut van Westminster van 1931 werd de volledige onafhankelijkheid van de dominions geregeld. Elk dominion was vanaf nu gelijk in status met het Verenigd Koninkrijk zelf, zowel qua legislatieve materie als internationale relaties. Canada was het eerste dominion dat een internationaal verdrag onafhankelijk afsloot, in1923. Australië volgde in1940. Tijdens de1926 Imperial Conference werd deCommonwealth of Nations opgericht.

Tweede Wereldoorlog

[bewerken |brontekst bewerken]

De Britse oorlogsverklaring aan Duitsland in1939 was niet bindend voor de dominions, buitenAustralië, die het Statuut van Westminster nog niet aanvaard hadden. De andere dominions verklaarden op zichzelf de oorlog, behalve Ierland, dat het jaar daarvoor alle Britse troepen van zijn gebied had laten terugtrekken, en dat besloot om neutraal te blijven, wat het de hele oorlog deed.

De Tweede Wereldoorlog tegen Nazi-Duitsland verzwakte de commerciële en financiële positie van het Verenigd Koninkrijk op enorme schaal, en versterkte de positie van zijn kolonies en de Verenigde Staten. De Australische eerste ministerJohn Curtin besloot bijvoorbeeld om in1942 de Australische troepen die bestemd waren voor de verdediging van de Britse kolonieBirma terug te trekken en in te zetten om zijn eigen land te verdedigen. Dit was een teken aan de wand dat de dominions niet langer hun eigen belangen zouden onderschikken aan het Verenigd Koninkrijk.

Dekolonisatie

[bewerken |brontekst bewerken]
Mahatma Gandhi was een leider van de Indiase onafhankelijkheidsbeweging

Alhoewel het Verenigd Koninkrijk bij de overwinnaars van deTweede Wereldoorlog behoorde, was het bankroet en was ze verplicht haar standpunt over de Britse werelddominantie te herzien. Het land ging een lening aan bij deVerenigde Staten en aanvaardde haar strategisch overwicht. De linkse regering vanClement Attlee was pro-dekolonisatie.

De onafhankelijkheid vanIndia in1947 betekende het einde van een 40 jaar durende nationalistische strijd. Het land werd opgesplitst in India enPakistan. Dedeling van Brits-Indië kostte honderdduizenden levens. Birma enCeylon werden onafhankelijk in 1948.

Transjordanië kreeg zijn onafhankelijkheid in 1946. HetMandaatgebied Palestina werd onder toezicht van deVerenigde Natiesverdeeld inPalestina en de nieuwe staatIsraël. De Palestijnen waren het oneens met verlies van een groot deel van hun land, het begin van deArabisch-Israëlische Oorlog van 1948.

Ierland scheurde zich volledig af in 1949.

In1951, sloten Australië en Nieuw-Zeeland hetANZUS-verdrag met de Verenigde Staten, dat bleef gelden tot1985. Bij het aantreden van koninginElizabeth II werden de dominions afgeschaft en vervangen door deCommonwealth realm.

Jaren waarin gebieden onafhankelijk werden van het Britse Rijk

Her en der kwam de dekolonisatie in het Britse Rijk op gang. Het meest in het oog springend was het enorme tempo in Afrika. Het begon met eenStaatsgreep in Egypte in 1952, die zal uitmonden in de vernederendeSuezcrisis in1956, waarbij de Verenigde Staten de Engels-Franse inmenging in Egypte afkapte en de verzwakte positie van het Verenigd Koninkrijk toonde. Later volgde deMau Mau-opstand (1952-1960) inKenia en deEerste Soedanese Burgeroorlog (1955-1972).

Tussen 1957 en 1968 werden volgende Britse kolonies onafhankelijk.Ghana's onafhankelijkheid in1957 werd gevolgd door die vanNigeria (1960),Sierra Leone enTanganyika (1961),Oeganda (1962),Kenia enZanzibar (1963),Gambia (1965),Botswana enLesotho (1966), enSwaziland (1968).

Blanke dominantie inZuid-Afrika leidde uiteindelijk tot deapartheid, vanaf1948 ook in wettelijke gedaante. Protesten hiertegen leidden in1961 tot het uittreden van Zuid-Afrika uit het Gemenebest; in1994, dus in het jaar van de eerste multi-raciale verkiezingen na de afschaffing van de apartheid, werd het weer lid.

De door blanken gedomineerdeFederatie van Rhodesië en Nyasaland werd beëindigd door de onafhankelijkheid vanMalawi enZambia in1964. Zuid-Rhodesië verklaarde zich in 1965 eenzijdig onafhankelijk alsRhodesië met een blank minderheidsregime, om daarmee een zwart meerderheidsbewind te voorkomen. Steun van de Zuid-Afrikaanse regering hield het Rhodesische regime staande tot1979, toen het overging in het hedendaagseZimbabwe.

Een guerrillaoorlog vanGriekse nationalisten dwong de BrittenCyprus onafhankelijk te maken in1960.Malta kreeg zijn onafhankelijkheid in 1964.

Het grootste deel van de Britse Caraïbische gebieden werd apart afhankelijk na het uiteenvallen van deWest-Indische Federatie (1958-1962):Jamaica enTrinidad en Tobago (1962) werden gevolgd doorBarbados (1966) en de kleinere eilanden van de oostelijke Caraïben (1970-1990). Britse afhankelijke gebieden ondergingen een gelijkaardig dekolonisatieproces.

In de jaren zestig werd het Gemenebest herzien. De snelle uitbreiding van het Gemenebest na de dekolonisatie zorgde ervoor dat de nieuwe onafhankelijke landen de oprichting van het Gemenebest-secretariaatCommonwealth Secretariat eisten, en daarna de oprichting van deCommonwealth Foundation. Deze decentralisatie van de macht vereiste een herformulering van de vergaderingen. In plaats van dat de bijeenkomsten altijd in Londen werden gehouden, wisselden ze over het lidmaatschap, afhankelijk van het vermogen van de landen om de bijeenkomsten te organiseren: te beginnen met Singapore in 1971. Deze bijeenkomsten werden omgedoopt tot deCommonwealth Heads of Government Meetings om zo de groeiende diversiteit van de constitutionele structuren in het Gemenebest te weerspiegelen. Een van deze samenkomsten leidde tot deLancaster House Agreement van 1979, waarbij de onafhankelijkheid vanZimbabwe werd erkend.

Einde van het imperium

[bewerken |brontekst bewerken]

De laatste militaire interventie van het Britse Rijk was deFalklandoorlog in 1982. Politieke inmenging werd afgeschaft met deCanada Act in 1982, deAustralia Act 1986 en deConstitution Act 1986 in Nieuw-Zeeland.

In 1984 kreegBrunei zijn onafhankelijkheid en er kwam een einde aan de Britse 99 jaar durende leen van de 'New Territories' bijHongkong en werden die samen met Hongkong teruggegeven aanChina in1997.

De overige Britse territoria werden in 2002 samengevoegd onder deBritse overzeese gebieden.

Omvang

[bewerken |brontekst bewerken]

Op het hoogtepunt van zijn omvang in1921 bestond het Britse Rijk uit de volgende gebieden: (invet gedrukt thans (2020) nog Britse overzeese gebieden)

Afrika

[bewerken |brontekst bewerken]

Noord-Amerika

[bewerken |brontekst bewerken]

Zuid-Amerika

[bewerken |brontekst bewerken]

Antarctica

[bewerken |brontekst bewerken]

Azië

[bewerken |brontekst bewerken]

Europa

[bewerken |brontekst bewerken]

Oceanië

[bewerken |brontekst bewerken]

Britse gebieden verloren vóór 1921

[bewerken |brontekst bewerken]

Zie ook

[bewerken |brontekst bewerken]
·Overleg sjabloon ·Sjabloon bewerken
Vlag van het Verenigd Koninkrijk
Gebiedsdelen van het voormalige Britse Rijk in 1921
Afrika:Anglo-Egyptisch Soedan ·Beetsjoeanaland ·Brits-Kameroen ·Brits-Togoland ·Brits-Somaliland ·Egypte ·Goudkust ·Kenia ·Mauritius ·Nigeria ·Noord-Rhodesië ·Nyasaland ·Oeganda ·Sierra Leone ·Swaziland ·Tanganyika ·Zuid-Afrika ·Zuid-Rhodesië ·Zuidwest-Afrika
Amerika en de Atlantische Oceaan:Ascension Eiland ·Bahama's ·Barbados ·Bermuda ·Brits-Guiana ·Brits-Honduras ·Canada ·Falklandeilanden ·Britse Benedenwindse Eilanden ·Britse Bovenwindse Eilanden ·Jamaica ·Newfoundland ·Trinidad en Tobago ·Sint-Helena ·Tristan da Cunha
Antarctica:Brits Antarctisch Territorium
Azië:Aden ·Bhutan ·Brits-Indië ·Brunei ·Ceylon ·Gefedereerde Maleise Staten ·Hongkong ·Koeweit ·Malediven ·Mesopotamië ·Nepal ·Nieuw-Guinea ·Noord-Borneo ·Oman en Masqat ·Palestina ·Qatar ·Sarawak ·Verdragsstaten ·Weihai
Europa:Cyprus ·Gibraltar ·Malta ·Verenigd Koninkrijk
Grote Oceaan:Australië ·Britse West-Pacifische Territoria ·Nieuw-Zeeland
Mediabestanden
Zie de categorieBritish Empire vanWikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Bronnen, noten en/of referenties
  1. Vanuit het perspectief van de plaatselijk bevolking kan ook over een dieptepunt worden gesproken.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Britse_Rijk&oldid=66466480"
Categorieën:
Verborgen categorie:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp