Brasília is de optwee na meest bevolkte stad van Brazilië, naSão Paulo enRio de Janeiro. Als ook de ruimere stedelijke agglomeraties worden meegerekend, zijn naast de twee voorgaande ookBelo Horizonte enRecife groter. Van de grote Latijns-Amerikaanse steden heeft ze het hoogsteBBP per hoofd van de bevolking.[3] Brasília is de op een na meest bevolkte Portugees sprekende hoofdstad ter wereld. Deinternationale luchthaven van de stad verbindt het met alle andere grote Braziliaanse steden en meerdere internationale bestemmingen, en het is de op twee na drukste luchthaven van Brazilië.
Het idee van een meer centraal gelegen hoofdstad voor Brazilië circuleerde al ten tijde van de onafhankelijkheid van het land, in 1822, geïntroduceerd doorJosé Bonifácio, een protagonist van de onafhankelijkheid van Brazilië vanPortugal, enPedro II, een voormaligekeizer van Brazilië. Argumenten die gehanteerd bleven worden doorheen de tijd waren het argument van nationale veiligheid, aangezien men geloofde dat een hoofdstad aan de kust, kwetsbaar was voor buitenlandse aanvallen, en het argument van nationale ontwikkeling en integratie, aangezien wegens economische en historische factoren de Braziliaanse bevolking was geconcentreerd in de kuststrook en het binnenland dunbevolkt was, een verplaatsing van de hoofdstad naar het binnenland zou leiden tot de verplaatsing van een bevolkingscontingent en de ontwikkeling van een wegennet dat die hoofdstad zou verbinden met de verschillende regio's van het land, wat dan zou leiden tot een grotere economische integratie.
Sinds de eerste republikeinse grondwet, in 1891, was er zelfs formeel een bepaling die voorzag in de overdracht van de federale hoofdstad van Rio de Janeiro naar het binnenland van het land, waarbij de locatie werd bepaald als "behorend tot de Unie, op het centrale plateau van de republiek, een gebied van 14.400 vierkante kilometer, dat te zijner tijd zal worden afgebakend, om daar de toekomstige federale hoofdstad te vestigen". In 1891 werd de Verkennende Commissie van het Centrale Plateau van Brazilië benoemd, onder leiding van astronoom Luís Cruls en bestaande uit artsen, geologen en botanici, die de topografie, het klimaat, de geologie, de flora, de fauna en de materiële hulpbronnen van de regio van het Centrale Plateau onderzochten. Het gebied werd bekend als de Cruls Quadrilateral en werd in 1894 gepresenteerd aan de Republikeinse regering. De commissie gaf de naam "Vera Cruz" aan de te realiseren hoofdstad.
In 1922, in het jaar van de honderdste verjaardag van de onafhankelijkheid van Brazilië, gaf de toenmalige president van de republiek,Epitácio Pessoa, de opdracht een hoeksteen te leggen om de site van de toekomstige hoofdstad te markeren en belastte hiermee de ingenieur Balduíno Ernesto de Almeida, directeur van de Goiás-spoorweg. Op 7 september 1922 werd met een karavaan bestaande uit veertig personen de hoeksteen gelegd op de honderdjarige heuvel, tegenwoordig in Planaltina binnen hetFederaal District.
In 1954 werd maarschalk José Pessoa Cavalcanti de Albuquerque door presidentCafé Filho uitgenodigd om het voorzitterschap van de Commissie voor de Locatie van de Nieuwe Federale Hoofdstad te bekleden, belast met het onderzoeken van de algemene voorwaarden voor de installatie van de te bouwen stad. De commissie schreef een uitgebreid rapport met voorstellen voor locatie, indeling, namen voor de grote lanen, en refereerde ook naar de naam Vera Cruz. Vervolgens keurde Café Filho de keuze van de locatie van de nieuwe hoofdstad goed en bakende het gebied van het toekomstige Federaal District af.
Vanwege meningsverschillen met de nieuwe presidentJuscelino Kubitschek nam maarschalk José Pessoa ontslag als voorzitter van de commissie. Hij werd in 1956 opgevolgd door legerkolonel Ernesto Silva, die de secretaris van de commissie was. Ernesto Silva werd ook benoemd tot directeur van de verstedelijkingsmaatschappij van de nieuwe hoofdstad, Novacap, en schreef in 1956 de openbare kennisgeving van de proefplanwedstrijd waarop planologen en architecten konden inschrijven die werd gepubliceerd in het staatsblad van de Unie op 30 september 1956. Het was het voorontwerp van architectLúcio Costa dat werd gekozen via een nationale openbare aanbesteding.
De stad is gebaseerd op een stedenbouwkundig plan van Lúcio Costa met de vorm van een vliegtuig. Aan een brede, centrale boulevard, deEixo Monumental ("monumentale as") liggen alle regeringsgebouwen. Dwars daarop staan twee "vleugels" (deAsa Norte enAsa Sul). Daaraan liggen, uiterst regelmatig geordend, grote woonblokken (superquadra's). Een groot aantal monumentale gebouwen (onder meer dekathedraal, hetPalácio do Supremo Tribunal Federal en hetPalácio do Congresso Nacional) is van de hand van architectOscar Niemeyer. De architecturale enstedenbouwkundige ideeën vanLe Corbusier zijn van grote invloed geweest bij het concipiëren van de nieuwe stad Brasilia.
In tegenstelling tot een algemeen verbreide misvatting ligt Brasilia niet in het tropisch regenwoud, maar in de "cerrado", een tropische savanneachtige hoogvlakte. De stad is gebouwd aan een klein stuwmeer,Lago Paranoá, op een hoogte van 1.000 tot 1.150 meter. Het stuwmeer, dat een klein deel van de benodigde elektriciteit levert, werd vooral aangelegd om de stad tegen de zeer strenge droge tijd (ongeveer april t/m september) te beschermen door de kritische daling in de vochtigheidsgraad enigszins te doen verminderen. Om deze reden zijn de overheidsgebouwen ook omringd door waterspiegels. Het ontwerp van de stad verdeelt het in genummerde blokken en sectoren voor specifieke activiteiten, zoals de hotelsector, de banksector en de ambassadesector.
De stad heeft een unieke status in Brazilië, omdat het een administratieve afdeling is in plaats van een legale gemeente zoals anderesteden in Brazilië. Wettelijk is Brasilia geen stad en ook geen deelstaat, maar hoort direct toe aan de Unie. De Braziliaanse grondwet verbiedt het verdelen van het federale district in gemeenten. De basiswet is geen grondwet, zoals in de deelstaten, maar een organieke wet, net als in de gemeenten. Ook heeft Brasilia geen burgemeester, maar wordt zijn regering geleid door een gekozen gouverneur. Brasilia - het federale district - heeft zijn eigen kenmerken maar lijkt bestuurlijk gezien toch bijna volledig op een Braziliaanse deelstaat. Hoewel Brasília viasynecdoche wordt gebruikt als synoniem voor het Federaal District, bestaat het federale district uit 31 administratieve regio's, waarvan er slechts één het gebied is van de oorspronkelijk geplande stad, ook welPlano Piloto genoemd. De rest van het Federal District wordt doorIBGE beschouwd als demetropoolregio van Brasília.
Brasilia werd in december 1987 tijdens de11e sessie van hetUNESCO-Werelderfgoedcomité inParijs erkend alsWerelderfgoed vanwege de modernistische architectuur en de unieke artistieke stadsplanning. Het comité argumenteert: "Brasilia is een hoofdstad die in 1956 uit het niets werd opgebouwd in het midden van het land. Het was een mijlpaal in de geschiedenis van de stedenbouw: op de stad zijn de 20e-eeuwse principes van stedenbouwkunde – van Le Corbusier – toegepast, wat zelden gedaan is op hoofdstedelijke schaal. Volgens stedenbouwkundige Lucio Costa en architect Oscar Niemeyer moest elk element in harmonie zijn met het algemene stadsontwerp; van het ontwerp van de woon- en werkgebieden (in de vorm van een vogel in vlucht) tot de symmetrie van de gebouwen zelf. Met name de regeringsgebouwen zijn innovatief en spreken tot de verbeelding.". Brasilia werd bovendien in oktober 2017 door UNESCO ook uitgeroepen tot "City of Design" en maakt sindsdien deel uit van het Creative Cities Network.[7]
In Brasilia wonen ongeveer 3 miljoen mensen, inclusief de zogenaamde satellietsteden, kleinere steden, die op enige afstand van Brasilia zijn verrezen. Oorspronkelijk woonden hier vooral de arbeiders die de stad bouwden en hier een goede toekomst tegemoet zagen. De satellietsteden zijn inmiddels uitgegroeid tot volwassen moderne steden.
Voor veel inwoners is Brasilia niet meer dan een werkstad. Dat verandert echter op de zondagen wanneer de hoofdwegen voor auto's verboden zijn en aan de fietsers toebehoren. De stad is onderverdeeld in economische bezigheden, zo is er een bankdistrict, hoteldistrict, cultuurwijk, ambassadewijk, wijk met (sport)clubs, etc. Die verdeling is hetzelfde in beide vleugels van de stad en heeft als voordeel dat men nooit lang naar een bepaald bedrijf of organisatie hoeft te zoeken. In Brasilia zijn er momenteel meer dan 114 middelbare scholen erkend door het MEC (Ministerie van Onderwijs).[8]
Vanuit Brasilia vertrekken in de verschillende windrichtingen de radialefederale snelwegen:010,020,030,040,050,060,070,080 en090. Daarnaast liggen er in en rond Brasilia verschillende regionale snelwegen onder het beheer van het federaal district en een enkele verbindende snelweg.
De initiële layout van de geplande stad kon niet verhinderen, ook door de grote groei van het autopark, dat de verkeerssituatie soms problematisch is. Het openbaar vervoer, en zeker het busnetwerk zorgt evenwel, zeker na de invoering van aparte buslijnen, voor snelle en veel gebruikte verbindingen, sinds 2001 aangevuld in een deel van het Federaal District met deMetro van Brasillia. Het metronetwerk met twee lijnen en een lengte van 42 kilometer verbindt enkele satellietsteden met het centrale gedeelte van Brasilia.
De luchthaven van Brasilia, deAeroporto Internacional de Brasília ligt 13 km ten zuidwesten van het stadscentrum binnen de grenzen van het Federaal District.
Hoewel Brazilië een van de voetballanden bij uitstek is heeft de jonge stad geen rijke voetbaltraditie.Brasiliense speelde één seizoen in de hoogste afdeling. Het staatskampioenschapCampeonato Brasiliense is van geen hoog niveau. Naast Brasiliense isGama ook een succesvolle club. Sinds 2014 is er geen enkele club uit de staat vertegenwoordigd in een van de drie hoogste nationale reeksen.