Boxtel is gelegen aan deDommel en ligt te midden van de driehoekTilburg,Eindhoven en's-Hertogenbosch. Dit maakte Boxtel al vroeg tot een verkeersknooppunt.
In de oudste documenten waarin de plaatsnaam Boxtel voorkomt (11e eeuw) wordt deze geschreven alsBuxtel ofBuchestelle. Het woord is een samenstelling van stelle 'stal, veilige verblijfplaats' en buk 'reebok'. Gezien de betekenis van het tweede deel is het niet waarschijnlijk dat het eerste deel bok 'beuk' is.[4]
De eerste meldingen van Boxtel in de geschiedenis dateren uit de 11e eeuw. Er was toen sprake vancijnsgoederen die onderhorig waren aan deAbdij van Echternach. De eerst bekende heer van Boxtel,Harpert de Buchestelle, werd daarin genoemd.
Een tweede document waarin Boxtel voorkomt stamt uit 1173. Hierin treedt eneGerardus van Bucstel op als getuige.
Er vonden in deze tijd ontginningen langs debeekdalen plaats, aangezien de bodem minder vochtig was dan voordien.
Deheerlijkheid Boxtel werd tot 1794 bestuurd door heren die afkomstig waren uit adellijke families die hun zetel hadden op hetKasteel Stapelen.
Tot 1437 was de heerlijkheid Boxtel formeel niet een leengoed van hethertogdom Brabant, maar van deDuitse keizer, en namens hem was debisschop van Keulen de leenheer. Deze band was echter niet zeer hecht en reeds in de 13e eeuw trad ook de hertog van Brabant als leenheer op. In 1437 pleegde de erfvrouweElisabeth van Merheim echterleenbreuk en ging het leen definitief over op dehertog van Brabant.
De geschiedenis van de heerlijkheid wordt beschreven aan de hand van de diverse heren en vrouwen van Boxtel.
De kerkelijke geschiedenis ving aan omstreeks 1290, toen een Romaanse kerk werd gebouwd die gewijd was aan Sint-Petrus. De parochie is waarschijnlijk afgesplitst van die vanGemonde. In 1493 werd deSint-Petruskerk totkapittelkerk verheven. Omstreeks dezelfde tijd werd de huidige, gotische, Sint-Petruskerk gebouwd. De bouw vond in etappes plaats en duurde tientallen jaren.
Iets voor 1380 voltrok zich volgens de overlevering in Boxtel hetHeilig Bloedwonder. Dit leidde tot een toestroom van bedevaartgangers. Nog steeds vindt jaarlijks op de eerste zondag na pinksteren de zogenaamde Bloedprocessie plaats. In 1540 ontstond er een dorpsbrand, toen door de meegevoerde toortsen een hooibaal langs de weg vlam vatte. Het halve dorp van houten huizen met strodaken brandde af. De herbouw vond plaats in steen en er werden nog meer veiligheidsmaatregelen getroffen.
Toen in 1648 deMeierij van 's-Hertogenbosch alsgeneraliteitsland aan deRepubliek der Nederlanden kwam, trachtte de Spaanse koning Boxtel hiervan te vrijwaren door te beweren dat Boxtel geen deel van de meierij uitmaakte maar een leen was van de keizer van het Heilige Roomse Rijk. Dit was echter tevergeefs. De katholieke godsdienst werd verboden en de kerken werden genaast om pas in 1798 weer te worden teruggegeven nadat de Fransen, tijdens deSlag om Boxtel, de plaats hadden veroverd. Ook werden toen de heerlijke rechten afgeschaft.
Van belang is nog het jaar 1741, toen de steenweg van's-Hertogenbosch naarEindhoven door Boxtel werd aangelegd, teneinde een rechtstreekse verbinding van Holland naarLuik te creëren die deOostenrijkse Nederlanden vermeed. Deze weg is steeds belangrijker geworden en is in de periode 1990-1995 tot autosnelweg omgebouwd, die uiteraard om de steeds uitdijende kom van Boxtel heen werd geleid.
In 1827 werd de herstelde Sint-Petruskerk opnieuw ingewijd voor de katholieke eredienst. In 2014 kreeg de kerk de eretitel basiliek.
In de loop van de daaropvolgende jaren is het belang van de plaats toegenomen. In 1865 kwam er eenspoorwegstation. In 1878 werd zelfs het zogenaamdeDuits Lijntje geopend, een doorgaande verbinding naarSint-Petersburg. In 1945 hield het Duitse gedeelte van deze verbinding op te bestaan, waarna ook het Nederlandse gedeelte geleidelijk werd afgestoten. In 2004 reed de laatste (goederen)trein op dit traject, dat toen overigens nog slechts totVeghel voerde.
Na deTweede Wereldoorlog was sprake van een toenemende verstedelijking. Er ontstond een groot bedrijventerrein,Ladonk geheten, aan het spoor. Diverse bedrijven, zoals de exportslachterij Encebe van deNoordbrabantse Christelijke Boerenbond, later Dumeco (Dutch Meat Corporation) geheten en nog weer later onderdeel vanVion N.V.. Daarnaast bestondOrgachemia, een fabrikant van bestrijdingsmiddelen, later opgegaan in de Organon-dochter Diosynth. Ten slotte kan Bosch Rexroth BV, een fabrikant van hydraulische apparatuur, worden genoemd. Ook hetWaterschap De Dommel heeft haar hoofdkantoor te Boxtel.
Elisabethsdal was eenclarissenklooster dat zich bevond in de huidigeClarissenstraat. Het werd in 1472 gesticht als nonnenklooster voor Zusters derDerde Orde van Sint-Franciscus. In 1513 traden de zusters, door toedoen van deMinderbroeders uitHoogstraten tot de Clarissen toe. Na de inname van 's-Hertogenbosch in 1629 mochten de kloosters geen novicen meer aannemen, maar pas in 1717 waren ze gedwongen naar Hoogstraten te vertrekken, vanwaar ze naarMegen gingen. Het klooster werd in 1727 verkocht en vervolgens gesloopt.
Liefdesgesticht Duinendaal werd gesticht in 1853 en in 1855 betrokken door dezusters van de Choorstraat uit's-Hertogenbosch. Zij gaven onderwijs en verpleegden oude vrouwen. In 1861 werden ze opgevolgd door de Zusters van deSociëteit van Jezus, Maria en Jozef, die er tot 1972 bleven. Reeds in 1873 kwam er een ziekenhuis (hetLiduinaziekenhuis) en verder scholen voor meisjes, een pensionaat, medische voorzieningen en een bejaardentehuis. In 1982 werden de gebouwen gesloopt en slechts een straatnaam herinnert nog aan de zusters.
Sint Charles was een missieklooster van deWitte Paters. Deze zagen zich in 1889, ten gevolge van de politiek dersecularisering genoodzaakt om uitFrankrijk te vertrekken. Ze trokken eerst naarHaaren. Het karakteristieke witte gebouw te Boxtel werd in gebruik genomen in 1892 en hier was de priesteropleiding gehuisvest. De kloosterkapel diende tevens tot parochiekerk voor de inwoners van de buurtschapHal. In de jaren 60 van de 20e eeuw werd Sint-Charles een kloosterbejaardenoord, maar toen deRijksweg 2 zou worden verbreed moest het klooster wijken. De paters verhuisden naar het voormalige klooster van dezusters franciscanessen teHeythuysen. In 1987 werd het klooster gesloopt. De glas-in-loodramen van de kapel zijn bewaard gebleven en verplaatst naar deMaria Reginakerk van de wijkSelissen te Boxtel. Deze kerk werd echter eveneens gesloopt, en wel in 2003. Ook een gevelsteen bleef gespaard en deze werd in 1996 als gedenksteen ingemetseld in het fietstunneltje onder de snelweg ter plaatse van het voormalige klooster.
Deursulinen van de Romeinse Orde kwamen in 1908 naar Boxtel. In 1911 werd het doorLeo Goyarts ontworpen klooster aan deNieuwe Kerkstraat betrokken. De zusters gaven kleuter- en lager onderwijs. De kapel stamt uit 1926 en werd doorHubert van Groenendael ontworpen. De laatste zusters vertrokken in 1985. Hoewel woningen op het terrein van de voormalige kloostertuin werden gebouwd, zijn de kloostergebouwen behouden gebleven en tot Rijksmonument verklaard. Ze worden onder meer door kunstinstellingen betrokken.
De patersassumptionisten kwamen in 1915 naar Boxtel en betrokkenKasteel Stapelen. In 1928 bouwden ze tegenover het kasteel een missiehuis, waar onderwijs aan priesterstudenten werd gegeven. In 1958 werd dit nog uitgebreid maar in 1966 moest de opleiding al afgestoten worden, daar er geen studenten meer kwamen. Hier kwamen woningen in. De paters woonden nog een aantal jaren op het kasteel voordat dat in 2018 in particulier handen kwam.
Het landgoedJachtrust nabij de buurtschapMunsel werd in 1903 aangekocht door detrappistinnen die ten gevolge van desecularisering uit Frankrijk waren uitgeweken. In 1919 keerden deze zusters weer terug naar hun land. Het terrein werd vervolgens aangekocht door de Vincentiusvereniging om er voogdijkinderen te huisvesten en deFraters van Tilburg zorgden voor onderwijs en verzorging. Aldus kwam in 1920Huize De la Salle, vernoemd naarJohannes Baptist de la Salle, tot stand. Hier werdspeciaal onderwijs gegeven. In 1932 werd ten behoeve van het landbouwkundig onderwijs een boerderij ingericht. In 2006 ging De la Salle op in deKoraal Groep.
KloosterSancta Monica van de Witte Zusters Lavigerie, de vrouwelijke tak van deWitte Paters, had sinds 1895 eenpostulanten klooster aan deEsscheweg in de gemeenteVught, tegenwoordigGestelseweg geheten en totEsch behorend. Hier werden toekomstige missiezusters opgeleid. Deprocure van de zusters bevond zich van 1930-1970 in deVilla Phaf aan deRechterstraat te Boxtel, in 1911 gebouwd in opdracht van fabrikantJan Phaf.
Kasteel Stapelen, van oorsprong een middeleeuws kasteel, in de 19e eeuw sterk verbouwd in de toen heersende stijl, en later een klooster van deAssumptionisten
Vrouwengasthuis ofHofje, aan de Markt. Geschonken doorMagdalena van der Stappen werd dit hofje van 1646 tot 1970 gebruikt als behuizing voor bejaarde vrouwen. Het Historisch Museum Piet Dorenbosch was in het pand gevestigd.
Sint-Ursulaklooster uit 1911, ontworpen doorLeo Goyarts, met een neoromaanse kapel vanHubert van Groenendael uit 1926. Bevat elementen uit dejugendstil en meer traditionele vormen.
Kanunnikenhuisje, aan Duinendaal 9-11. Bevat Museum "De Canonye"
Mammoetboom aan deBosscheweg, met een omtrek van 3,43 meter.[5]
De twee "dinorotondes", eentje aan de Brederodeweg met een Styracosaurus[6] en eentje aan de Bosscheweg met een paartje Europasaurussen.[7]
Oertijdmuseum Boxtel, een verzameling van geologische bijzonderheden en dinosaurusskeletten, onder meer van een 23 meter langeBrachiosaurus.
Wasch- en Strijkmuseum, tal van voorwerpen die betrekking hebben op de geschiedenis van het wassen en strijken.
Historisch Museum Piet Dorenbosch, aan de Markt. Bevat voorwerpen omtrent de geschiedenis van Boxtel. Inmiddels permanent gesloten.
Museum "De Canonye", bevat voorwerpen die betrekking hebben op het Boxtelsekapittel. Het bevindt zich in het Kanunnikenhuisje.
Museum Boxtel (MUBO), vertelt de geschiedenis van Boxtel aan de hand van de Canon van Boxtel. Gedurende het jaar vindt hier verschillende wisselexposities, lezingen, rondleidingen, workshops en educatieprojecten plaats.[8]
Boxtel maakt deel uit van het Nationaal LandschapHet Groene Woud en in de omgeving ervan zijn veel natuurgebieden gelegen die tot dit Landschap behoren.
Ten westen van Boxtel ligt het natuurgebiedKampina van ruim 1200 ha, wat in het westen op weer andere natuurgebieden aansluit.
Een folkloristisch figuur in Boxtel is dereusJas de Keistamper. Jas de Keistamper is een pop in de gedaante van een reus die regelmatig verschijnt bij bijzondere gelegenheden, zoals bij het carnavalsfeest of opkoningsdag.
Noord-Brabant
Boxtel
.jpg)
_P1040892.JPG)
·
·
