Bordeaux (Bordèu in hetOccitaans) is een stad in het zuidwesten vanFrankrijk. Het is de hoofdstad van het departementGironde, van de voormalige regioAquitanië en van de nieuwe, grotere regioNouvelle-Aquitaine. Het is de historische hoofdstad van de regioGascogne. De agglomeratie is georganiseerd in een verband van gemeentes,Bordeaux Métropole. De gemeente telde 265.328 inwoners op 1 januari 2022.[1] De agglomeratie telde bijna 900.000 inwoners. De stad is over de hele wereld bekend om dewijnen uit de omgeving. Sinds juni 2007 staat een deel van de stad, dePort de la Lune, op deUNESCO-Werelderfgoedlijst.
Bordeaux heeft twee bekende bijnamen. De eerste isPort de la lune, de "maanhaven", verwijzend naar de vorm van de rivier deGaronne die door de stad loopt. Deze verwijzing komt terug in het logo van de stad in de vorm van drie halve manen. De stad staat daarnaast ook wel bekend alsLa belle endormie, de 'schone slaapster', verwijzend naar de weelderige architectuur te danken aan het rijke verleden, maar het rustige leven in de stad en gebrek aan economische dynamiek vandaag de dag.
De eerste permanente bewoning ontstond op de hoogten van de Mont Judaïque en de Puy Paulin. De oudste sporen dateren uit de 6e eeuw v.Chr. In de3e eeuw v.Chr. stichtten Gallische stammen de stadBurdigala aan de Garonne nabij deGironde, rond de monding van deDevèze, in een gebied dat voornamelijk bestond uitmoerassen. De stad beheerste de handel intin, dat ingevoerd werd uit Bretagne.
In56 v.Chr. werd het gebied door de Romeinen bezet. De Gallische stam van deBituriges Vivisques bewoonde toen de streek.[2] De Romeinen bouwden in Burdigalaaquaducten,tempels, een rivierhaven, eenamfitheater en een bestuursgebouw.
Burdigala werd een van de belangrijkste steden vanGallië. De open stad strekte zich uit over 125 ha en telde ongeveer 20.000 inwoners. Tussen de jaren40 en60 werden ten noorden van de stad, in de huidigeMédoc, de eerstewijnstokken geplant, het begin van de latere wereldberoemde wijnstreek Bordeaux. Uit deze tijd stammen ook deRomeinse ruïnes die nog in de stad te vinden zijn. De stad werd aan het einde van de 2e eeuw de hoofdstad van de Romeinse provincieAquitania Secunda ten koste vanMediolanum Santonum (Saintes).
Het midden van de 3e eeuw was een woelige periode met invallen van Germaanse stammen en onrust. Tussen 270 en 274 maakte gouverneurTetricus I van Burdigala de hoofdstad van het opstandigeGallische Keizerrijk. Tussen 278 en 290 trok de stad zich terug binnen stadsmuren. Toch bleef de stad, die nog ongeveer 15.000 inwoners telde, belangrijk als administratief centrum en haven. In 286 werd er een belangrijk school gesticht waar onder anderenDecimus Magnus Ausonius les gaf. In de 4e eeuw deed het christendom zijn intrede en de stad kreeg een bisschop en een eerste kathedraal. Aan deze periode kwam een einde na de invallen van deVandalen in 409, deVisigoten in 414 en deFranken in 498.[3]
In devroege middeleeuwen vormde het bisschoppelijk gezag een tegengewicht tegen de chaotische situatie in de streek. Naast de kathedraal telde de stad nog drie kerken binnen de stadsmuren en ook enkele kerken en kloosters daarbuiten. De stad werd geplunderd in 732 door deMoren en in 848 door deNoormannen. In 877 werdAquitanië in twee gesplitst en Bordeaux werd de hoofdstad van het noordelijke hertogdom Aquitanië. Na de dood vanSancho Willem van Gascogne in 1032 werd Bordeaux zelfs de hoofdstad van heel Aquitanië. In de 11e eeuw werd het hertogelijk kasteel gebouwd en ook de invloedrijkeAbdij van Sauve-Majeure.[4]
De 12e eeuw luidde een bloeitijd in. De bevolking van de stad groeide sterk en de wijken buiten de stadsmuur breidden uit: Tropeyte en Tutelle in het noorden, Saint-Martin en Saint-Seurin in het westen en Saint-Éloi in het zuiden. Op de Garonne ontstond een nieuwe, grotere haven. In 1154 kwam de stad door het huwelijk vanEleonora van Aquitanië (voormalig echtgenote vanLodewijk VII van Frankrijk) metHendrik II van Engeland in Engels bezit. Dat zou ze drie eeuwen blijven, net als de regio Aquitanië waarvan ze de hoofdstad is.[5] Vooral in de13e eeuw bloeide de stad door de wijnhandel metEngeland. Door de afstand tot het gezag inLonden genoten de stad en de regio een grote mate van autonomie. Bordeaux kreeg in 1206 een stadsbestuur bestaande uitjurats en een burgemeester.[6] Begin 14e eeuw liet de Aquitaansepaus Clemens V dekathedraal herbouwen in gotische stijl. Op haar hoogtepunt in het eerste kwart van de 14e eeuw telde de stad 30.000 inwoners.
DeZwarte Dood brak uit in 1348 en kostte het leven aan een op de drie inwoners van de stad. Ondertussen was deHonderdjarige Oorlog uitgebroken. In 1355 kwamEduard van Woodstock met zijn leger aan in Bordeaux. De stad kreunde onder de zware belastingen die werden geheven om de oorlog te bekostigen. In 1438 stond het leger van koningKarel VII van Frankrijk een eerste keer voor de stadsmuren. De buitenwijk Saint-Seurin en het omliggende platteland werden geplunderd. In 1442 sloeg de stad een beleg af maar in 1450 stond het Franse leger opnieuw voor de poorten. Op 1 november 1450 waagden de Bordelais een uitbraak maar deze verliep desastreus met honderden doden tot gevolg. De dag werd daarom bekend alsmala jornada (kwade dag). In de lente van 1451 capituleerde de stad en kwam het gebied in Frans bezit. Bordeaux kreeg gunstige vredesvoorwaarden maar bleef Engels gezind. Op 22 oktober 1452 landde John Talbot met 4.000 Engelse soldaten in Bordeaux.[7] Het jaar erop heroverde koning Karel VII de stad. Er braken zware tijden aan voor Bordeaux. Koning Karel VII legde een boete op en schortte de privilegies van de stad op. Bovendien liet hij tweedwangburchten bouwen om de stad onder de duim te houden. Het was het einde van de handel met Engeland, waardoor de stad aan welvaart inboette. In 1462 gaf koningLodewijk XI een gedeelte van de verloren vrijheden terug door Bordeaux van eenparlement te voorzien, maar de stad ging gestaag achteruit.
In de 16e eeuw namen defilosofie en met name hethumanisme er een grote vlucht. DeUniversiteit van Bordeaux, die aan het einde van het Engelse bewind was gesticht in 1441, werd in 1533 versterkt door hetCollège de Guyenne. De bekendste denker uit Bordeaux die er studeerde wasMichel de Montaigne, die ook twee periodenburgemeester van de stad was. De burgemeester en hetParlement van Bordeaux werden benoemd door de koning. Hetzelfde gold voor de gouverneur van Guyenne die in Bordeaux zetelde. Dejurade werd gekozen uit de lokale notabelen.
Door de contacten met protestantse landen verspreidde hetprotestantisme zich eerst onder de handelaars. In 1560 telde de stad ongeveer 7.000 protestanten. Er volgde repressie. Tijdens deBartholomeusnacht (1572) vielen ook onder de protestanten van Bordeaux slachtoffers. Het Parlement van Bordeaux probeerde het protestantisme te onderdrukken. Het deed er twee jaar over om hetEdict van Nantes (1598) te registreren. Ook al was er dan geloofsvrijheid, de protestanten kregen geen toelating om een kerk binnen de stadsmuren te bouwen. Toen de geloofsvrijheidin 1685 werd ingetrokken, werd ook de protestantse kerk inBègles afgebroken. Toch bleef het protestantisme aanwezig in de stad, vooral onder de handelaars en industriëlen.[8]
Verder kende Bordeaux het nodige oproer tijdensLa Fronde. Pas in 1653 onderwierp Bordeaux zich aan het centrale gezag inParijs. Hierna werd de haven van Bordeaux wel weer opengesteld voor de handel.[9]
Hierop volgde een tweede belangrijke bloeiperiode, die zou duren tot deFranse Revolutie. De gouverneur en vooral de intendant vertegenwoordigden het koninklijke gezag in de stad en waren erg invloedrijk. De haven werd de belangrijkste van Frankrijk. Er werd gehandeld inwijn en andere lokale producten binnen Europa, maar ook insuiker, koffie, cacao, indigo en katoen uit de koloniën. De meeste inkomsten kwamen echter uit deslavenhandel. Vanaf 1716 was Bordeaux een van de Franse havensteden die met koninklijke toelating handelde in slaven. Tegen het einde van de eeuw was Bordeaux de belangrijkste Franse haven en de op een na belangrijkste van Europa, na Londen. Er kwamen dan ook scheepswerven in Bordeaux.
Onder impuls van de intendanten brak de stad uit haar middeleeuwse omwalling. Er werden pleinen, promenades en een park aangelegd.[10] In deze tijd werden veel van de huidige monumenten in de stad gebouwd, waaronder het monumentaleGrand Theatre de Bordeaux en een aantaltriomfbogen zoals dePorte d'Aquitaine opPlace de la Victoire.
Aan het eind van de19e eeuw vestigen zich in de stad verschillende grote chemische, metaal- en voedselindustrieën. Vanaf 1852 is de stad perspoorlijn met Parijs verbonden; in eerste instantie door middel van een station op de rechteroever van de Garonne, aan de overkant van het stadscentrum.
In 1870, tijdens deFrans-Duitse Oorlog en deCommune van Parijs vormdeLéon Gambetta een regering die zich terugtrok in Bordeaux. De stad was daarmee voor de eerste maal tijdelijk de hoofdstad van Frankrijk. Dit gebeurde voor de tweede keer toen Parijs tijdens deEerste Wereldoorlog door de Duitse troepen werd bedreigd. In 1917 kwamen de Amerikaanse soldaten in Bordeaux aan wal.
DeTweede Wereldoorlog luidde opnieuw een moeilijke periode in voor Bordeaux. In 1940 werd de stad voor de derde keer in haar geschiedenis kortstondig de zetel van de regering, waardoor ze de bijnaam "de tragische hoofdstad" kreeg. Hierna verhuisde de regering naarVichy. Onder de Duitsebezetting werd de stad bestuurd door fanatieke collaborateurs, waarvanMaurice Papon de bekendste is. Deze liet bijna de voltalligejoodse gemeenschap van de staddeporteren.
Na de oorlog worden onder burgemeesterJacques Chaban-Delmas (1947-1995) in Bordeaux velestedenbouwkundige projecten uitgevoerd, waarvan de bekendsteBordeaux-Lac enMériadeck zijn. Ook werd in deze periode inTalence de destijds grootste campus van Europa gebouwd. Desalniettemin vond Bordeaux zijn glorie van voor de Franse Revolutie niet terug. Door de aanblik van een rijke stad waar de economische dynamiek verdwenen is, kreeg de stad de bijnaamla belle endormie (de "schone slaapster").
Van 1995 tot 2019 wasAlain Juppé burgemeester van de stad, met een onderbreking van twee jaar als gevolg van een veroordeling wegenscorruptie. Juppé probeerde de stad met redelijk succes weer nieuw leven in te blazen, onder andere door de aanleg vantramlijnen en het opknappen van de kades.
Het grootste gedeelte van de stad ligt op de linkeroever van derivier, die bestaat uit grote zand- en grindvlaktes die overgaan in deLandes de Gascogne, dichtbebost en vaak moerasachtig. De vlaktes rond Bordeaux zijn uitermate geschikt voorwijnbouw. De wijnstrekenMédoc,Graves,Sauternes en nog enkele andere liggen op deze vlaktes. Aan de andere kant van de rivier ligt een veel heuvelachtiger kalksteenplateau, negentig meter hoger dan de vlaktes. Aan deze kant van de stad liggen onder andere de wijnstrekenEntre-Deux-Mers,Pomerol enSaint-Émilion.
Bordeaux heeft door de nabijheid van deAtlantische Oceaan een gematigdzeeklimaat, met zachte winters en koele zomers. Gemiddeld valt er 820 mm neerslag over het hele jaar verdeeld; gemiddeld zijn er 150 regenachtige dagen per jaar. Maar aan de andere kant overtroeft deze regio met 2000 zonuren per jaar veel andere Franse regio's. 's Zomers is er regelmatigonweer door de warmte. Door de grote wateroppervlakte van de Atlantische Oceaan en de Gironde, die 's nachts opgeslagen zonnewarmte afgeven, is het verschil tussen de nacht- en de dagtemperaturen gering. Juist dit microklimaat is gunstig voor de goede rijping van dedruiven die het ingrediënt zijn voor de befaamde wijn. De gemiddelde temperatuur bedraagt 6,4 °C in januari en 20,9 °C in augustus. Gemiddeld is het er 16 dagen per jaar warmer dan 30 °C.
Voor een beschrijving van de historische binnenstad van Bordeaux, zie het hoofdartikel over dit onderwerp:Port de la Lune
De stad bestaat uit onder andere de volgende wijken: de oudebinnenstad, de wijken Grand Parc, Saint Seurnin en Chartrons, het moderne Mériadeck en verder de buitenwijken Le Lac, Caudéran en als enigen op de rechteroever van de rivier La Bastide en La Benauge.
Een van de belangrijkste bezienswaardigheden van de stad is dePlace des Quinconces, het grootste plein van Frankrijk en een van de grootste pleinen van Europa, gelegen aan de noordkant van de oude binnenstad. Op dit plein staat hetMonument aux Girondins, een zuil met twee monumentale fonteinen aan de voet.
Bordeaux-Lac is een buitenwijk die in dejaren zestig enzeventig is aangelegd. Naast woonflats zijn er in deze wijk vele kantoorgebouwen, een overdektevelodroom en eencongrescentrum te vinden.La Bastide is de buitenwijk die aan de overkant van de rivier ligt. Historisch gezien lag hier het haven- en industrieterrein. Sinds het herstructureringsplan van het begin van de21e eeuw wordt deze wijk opgeknapt.[11]
De stad kende een erg sterke groei in de 18e eeuw. De bevolking steeg van 66.000 halfweg deze eeuw naar 110.000 in 1790.
Door het Franse bureau voor de statistiekINSEE werd de bevolking van Bordeaux in januari 2005 op ongeveer 230.000 inwoners geschat. In 2016 was dit cijfer opgelopen tot 252.040. Dat houdt een toename van zo'n 22.000 inwoners in de laatste 11 jaar in, het drievoudige van het Franse gemiddelde, een ommekeer ten opzichte van de trend van de 20e eeuw, toen de stad gestadig aan leeg liep. Deagglomeratie (Bordeaux Métropole) telde in 2013 876.714 inwoners. De bevolkingsdichtheid in de stad ligt met iets meer dan 5000 inwoners per km² vrij hoog; over de hele agglomeratie ligt dit cijfer op 713 inwoners per km².
Onderstaande figuur toont het verloop van het inwoneraantal van Bordeaux vanaf 1962.
Het zelfbewustzijn van de inwoners van Bordeaux is uitgesproken regionalistisch. De stad met een rijke geschiedenis en een zeer onafhankelijke geestelijke en politieke traditie is trots op zichzelf. Bordeaux is het onbetwiste middelpunt van een groot gedeelte van Zuidwest-Frankrijk. Toen tijdens deRevolutie degirondijnse afgevaardigden werdenafgezet en vervolgd, nam de stad deel aan defederalistische opstanden, die vanuit Parijs hardhandig de kop werden ingedrukt. Nog steeds klinkt uit Bordeaux de roep om meerdecentralisatie. Een sterke rivaliteit bestaat er metMarseille, de andere belangrijke Zuid-Franse havenstad. Gewoonlijk onderhoudt de stad goede banden metToulouse.
Door het aantrekkelijke klimaat, de relatief hoge levensstandaard en de gunstige ontwikkelingsmogelijkheden is er door de eeuwen heen vaak een grotemigratie naar de stad geweest. Met name het grote aantal instellingen voor (hoger) onderwijs en de nieuw gevestigde bedrijven maken dat de stad in vergelijking met de rest van Frankrijk bovengemiddeld jong en hoog opgeleid is.
Ook is de stad een toevluchtsoord geweest voorPortugese enSpaanse vluchtelingen engastarbeiders: in de tijden van deSpaanse Inquisitie voorjoden uit die landen en in de 20e eeuw door de politieke situatie in die landen, met name na deSpaanse Burgeroorlog, en onder de dictaturen vanFranco enSalazar. Velen van deze vluchtelingen hebben zich tot Fransman laten nationaliseren. Ook zijn er veel gastarbeiders uit deMaghreb, hoewel minder dan in steden als Parijs,Lyon ofMarseille.
Volgens het Franse bureau van de statistiek, deINSEE, zit 8,8% van de actieve bevolking van de stad in de werkloosheid. De overigen zijn als volgt verdeeld over de verschillende sectoren:
Flessen BordeauxHetMaison des vins de Bordeaux is de etalage van de wijnproducenten en -handelaars. Niet te verwarren met deCité internationale du vin.
Bordeaux beschouwt zichzelf als wereldhoofdstad vanwijn. In de omgeving van de stad, in dewijnstreek Bordeaux produceren talrijkewijngaarden vele prestigieuze en minder prestigieuze wijnen. Rondom de stad ligt 117.514 hectare wijngaard, werken er 14.000wijnproducenten en 400 wijnhandelaren, die gezamenlijk een omzet van 14,5 miljard euro maken. Jaarlijks worden er 700 miljoen flessen gevuld van alle mogelijke kwaliteiten. De wijn met de beroemde rode kleur wordt gemaakt vanaf dedruivensoorten Cabernet Sauvignon,Merlot, Cabernet Franc, Petit Verdot en Malbec. De druivensoorten sauvignon blanc,sémillon en muscadelle worden gebruikt voor de witte wijnen. De wijnstreek Bordeaux bestaat uit vijf gebieden: Entre-Deux-Mers, Libournais, Bourgeois-Blayais (rondom het stadjeBlaye),Graves en deMédoc. De bekendste heuvels zijn die vanSaint-Émilion, Pauillac,Sauternais en Pomerol. In 1855 is eenBordeauxwijnclassificatie van de verschillende crus opgesteld, die de kwaliteit van de verschillendechâteaux vastlegt.
Naast 'wijnstad' is Bordeaux een belangrijke industriestad. Belangrijkste fabrikant is het automerkFord. Hoewel de conventionele industrie het sinds de jaren 1980 moeilijk heeft gehad, heeft de stad zich op de kaart weten te zetten met industrieën voor moderne precisietechnieken. NaToulouse is Bordeaux het belangrijkste Franse productiecentrum van de lucht- en ruimtevaartindustrie en dedefensie-industrie, met 28.000 arbeidsplaatsen. De belangrijkste producenten zijnGroupe Dassault,EADSC en deThales Groep. Enkele prestigieuze projecten en producten zijn de cockpit van deAirbus A380, de motoren van deArianeraket en machines verbonden aan het Fransekernwapenprogramma. Verder zijn de farmaceutische industrie en de voedingsindustrie goed vertegenwoordigd in de stad. In deze laatste sector (die 30.000 arbeidsplaatsen vertegenwoordigt) zijn er bijvoorbeeldLU en drankenfabrikantPernod Ricard actief. Ten slotte is er in de stad houtverwerkende en papierindustrie te vinden, waar met name het hout uit het nabijgelegenbos van Les Landes wordt verwerkt.
De dienstverlenende sector is de belangrijkste sector van de stad. 52% van de actieve bevolking werkt in dehandel, 15% in demiddenstand, 9% in de transportsector en 4% in de financiële sector. In deze sector is de wijnhandel uiteraard goed vertegenwoordigd. HetMaisons des Vins de Bordeaux, tegenover hetGrand Théâtre is de etalage van de wijnsector. Aan de kades, in de wijkChartrons, zit deCité Mondial du Vin, een congrescentrum en beursruimte volledig gewijd aan wijn.
De belangrijkste winkelstraat van de stad is deRue Sainte-Catherine die wel de langste winkelstraat van Europa wordt genoemd.[12]
Ten slotte is hettoerisme in volle ontwikkeling, dankzij het culturele erfgoed van de stad en haar positie als doorreisplaats naar de kust,Spanje en het binnenland (onder andere naar deDordogne).
Frankrijk is een van de meestgecentraliseerde landen ter wereld. Hieruit komt onder andere voort dat de belangrijkste uitgevers en dagbladen in dehoofdstad, Parijs, verschijnen. Het lokale dagblad isSud Ouest, dat verschijnt in tabloidformaat. Deze krant verschijnt in geheel Aquitanië en in gedeeltes vanPoitou-Charentes,Limousin enOccitanië, vaak als lokale editie. Ook komt er dagelijks een gratis krant uit,Bordeaux 7. De nationale zenderFrance 3 komt met dagelijkse nieuwsbulletins uit de stad en uit de regio.TV7 Bordeaux is de lokale zender van de stad. Zij is eigendom van hetzelfde mediaconcern als de krantSud Ouest. Er zijn ook meerdere lokale radiozenders in de lucht in de stad.
HetGrand Théâtre, het operagebouw van BordeauxHet museum der schone kunstenHetCAPC, museum voor moderne kunstDe havenfeesten
Bordeaux is een bruisende stad op het gebied van kunst en cultuur, die zich niet alleen met de belangrijkste andere Franse steden kan meten, maar ook op internationaal gebied een bepaalde uitstraling heeft. Er is een groot aantal theaters en deOpéra National de Bordeaux speelt er thuis. Verder zijn er vele bioscopen te vinden, rondomPlace Gambetta en een nieuwe megabioscoop op de rechteroever van de Garonne. Een aantal bekende en minder bekende muziekgroepen komen uit Bordeaux, waaronderNoir Désir, Leisure, Calc, Les Hurlements de Léo, Luke, Smocks, Toxi Faktory en Gojira.
DeCité du Vin is een multimediaal museum over alle aspecten van wijn en wijnmaken
Het door de beroemde architectuur- en interieurontwerpsterAndrée Putman ontworpenCAPC, museum voor moderne kunst, gevestigd in een voormalig entrepot, geniet een bekendheid die de landsgrenzen overschrijdt. Naast een drie verdiepingen hoge schildering vanKeith Haring in de liftschacht en een groot aantal werken van Spaansefiguratieve kunstenaars (onder wie Miquel Barceló), bevat de vaste collectie onder andereconceptuele kunst,land art enarte povera. Verder stelt dit museum internationaal bekende exposities tentoon.
HetMusée des Arts Décoratifs toont serviesgoed, glaswerk, meubels, binnenhuisarchitectuur e.d.
HetMusée Goupil, stedelijk museum/prentenkabinet toont druktechnieken en grafische kunst der negentiende eeuw van Maison Goupil & Cie uit Parijs
HetMusée d'Aquitaine is het regionale historische museum, een van de grootste van Frankrijk. In 1783 is het opgericht om resten van het RomeinseBurdigala te tonen, die bloot gelegd waren tijdens stedenbouwkundige werken in de 17e en 18e eeuw. Sinds 1962 bevat de collectie ook objecten uit deprehistorie, deMiddeleeuwen, lokale volkenkundige objecten, etc.
In de zuidvleugel van hetPalais de la Bourse aan de kades is het douanemuseum gevestigd.
Het natuurhistorisch museum
Musée du Vin et du Négoce de Bordeaux is het wijnhandelmuseum en mag natuurlijk niet ontbreken in het aanbod van musea in de stad.
Casa de Goya is het huis waar de Spaanse schilderFrancisco Goya aan het einde van zijn leven enkele jaren verbleef, in zelfgekozen ballingschap. Hij zou er op 82-jarige leeftijd sterven.
Wijnfeest, opPlace des Quinconces; de meeste wijnen uit de omgeving worden op dit feest aan het publiek gepresenteerd (eind juni vier dagen lang, in de even jaren)
Havenfeesten, langs de kades, met boten en muziek uit de hele wereld (afwisselend met het wijnfeest, dus eind juni vier dagen lang, in de oneven jaren)
DeÉpicurales, gastronomisch festival met concerten (15 dagen eind juni)
Natuurlijk wordt in de Bordelaise keuken de bekendebordeauxwijn veel gebruikt bij het bereiden van gerechten die typisch zijn voor deze stad. Daarnaast karakteriseert deze keuken zich door het veelvuldig gebruik vansjalotten, die in het zuidwesten van Frankrijk de ui bijna volledig verdrongen heeft. Maar de meest authentieke specialiteiten hebben meer te maken met gebak en desserts.
De nabijheid van de zee is duidelijk te merken. Vooral hetBassin d'Arcachon levert veel vis,oesters en andere zeevruchten. Deze worden voornamelijk opgediend met wit brood, boter, citroen en witte wijn. In het brakke water van deGironde wordt in het voorjaarelft gevangen, een haringachtige. Ookstokvis wordt hier veel gegeten, met name in debrandade de morue, een salade van stokvis en aardappelen, vaak verfijnd met augurken en sjalotjes.
'Rood vlees', meestal rund, is ook een gangbaar ingrediënt voor lokale gerechten en wordt vaak verkozen boven ander vlees. Het bekendst is deentrecôte à la bordelaise, die rijkelijk metsjalotten bestrooid is. Deze vleesgerechten worden vaak met een zware rode wijnsaus opgediend.
Deganzenleverpastei uit de omgeving van de stad staat naar zeggen wereldwijd bekend, met name die uit dePérigord, deLandes enBéarn. Deze wordt bij voorkeur als voorgerecht, met zeer zoete witte wijn genuttigd. Een eigen kaas heeft de regio niet voortgebracht.
De bekendste specialiteit die uit de stad zelf komt, zijn decanelés, kleine gebakjes in een tulbandvormpje gebakken. De buitenkant van de canelé is van knapperig, gekaramelliseerde suiker, de binnenkant is van zacht gebak, luchtig en crème-achtig, gemaakt met onder andererum envanille. De gebakjes zijn te eten bij het ontbijt, als toetje en als tussendoortje. Ze kunnen alle mogelijke dranken begeleiden, vanchampagne totthee, maar het gebruik is er zoete witte wijn bij te drinken.
De bekendste voetbalclub van Bordeaux isGirondins de Bordeaux. De club bestaat sinds 1881. Hun kleuren zijn marineblauw-wit. HetStade Matmut Atlantique (42.115 plaatsen) is hun thuisbasis. In 2018 werd de club overgenomen door het Amerikaanse investeringsfondsGeneral American Capital Partners. De bestuursvoorzitter van dit fonds, Joseph DaGrosa, is sindsdien ook voorzitter van de Girondins. In 2009 werd de club voor het laatst landskampioen. Ze werd dat eerder in 1950 (na het jaar ervoor gepromoveerd te zijn uit deLigue 2), in 1984, 1985, 1987 en in 1999. Bekerwinnaar werd de club eenmaal: in 1987.Girondins de Bordeaux speelt regelmatig internationaal: in 1985 haalde de club de halve finale van de toenmaligeEuropacup I en in 1996 de finale van de toenmaligeEuropacup II.
Zoals op meer plaatsen inZuid-Frankrijk is ook in Bordeauxrugby een zeer populaire sport. Tot voor kort had de stad echter geen club die op het allerhoogste niveau speelde, omdat twee lokale clubs met elkaar rivaliseerden: deClub athlétique Bordeaux-Bègles Gironde uit de voorstad Bègles en de iets mindereStade Bordelais. Onder invloed van het stadsbestuur en het lokale bedrijfsleven fuseerden deze twee clubs in 2006 tot deUnion SB-CABBG. Deze club speelt in de hoogste competitie.
Bordeaux kent een rijkewielersportgeschiedenis, waarvan de bekendste exponent de wielerklassiekerBordeaux-Parijs is. Deze wordt echter niet meer verreden sinds 1988. In Bordeaux-Lac is eenvelodroom waar wielerwedstrijden op wereldniveau worden georganiseerd. Bordeaux is ook bekend van deTour de France. NaParijs was Bordeaux het vaakst in het routeschema opgenomen. Vaak eindigde ritten naar Bordeaux in een massasprint. Tal van beroemde wielrenners wonnen in Bordeaux, waaronderJan Raas,Rik van Looy,Freddy Maertens en twee keerEddy Merckx.
Hiernaast beschikt de stad ook over eenijshockeyteam en eenhandbalteam die op hoog niveau spelen.
Naast deze sporten wordt in de stad, net als in heelAquitanië, actiefpelota gespeeld, een Baskische sport die het midden houdt tussensquash en het Friesekaatsen.
DeTram van Bordeaux op hetPlace Pey-BerlandDe kruiserColbert lag van 1993 tot 2007 in de oude haven.
De stad kent verschillende vormen van openbaar vervoer, aangeboden door de vervoersmaatschappij TBC (Tram et Bus de la Cub[13] met 76buslijnen overdag, dertien lijnen 's nachts.[14] Sinds 2004 beschikt de stad ook overdrie tramlijnen na jarenlange onzekerheid over de keuze voor eentram of een metro. Deze tramlijnen rijden in het centrum zonder bovenleiding, via een geavanceerd systeem vanstroomvoorziening.
Binnen West-Frankrijk vormt Bordeaux een belangrijk knooppunt van verkeersverbindingen, gelegen op een strategisch punt tussenSpanje en Parijs en de rest vanNoord-Europa. Bordeaux is via deA63 metSpanje verbonden, en via deA10 met Parijs. Andere snelwegen gaan naarToulouse (A62). Deringweg van de stad, derocade, kan de verkeersstroom niet goed aan en is met grote regelmaat volledig verstopt.[15] Door een gebrek aan snelle radiale verbindingen is ook het verkeer binnen de rocade vaak langzaam.
In Bordeaux ligt de laatste brug (viaduct) over de Garonne, dePont d'Aquitaine. Zeeschepen kunnen onder dezehangbrug door varen. Verder stroomafwaarts kan de bredeGironde slechts per veerpont worden overgestoken. Dit is mogelijk ter hoogte vanBlaye en bijRoyan. In totaal liggen in Bordeaux vijf verkeersbruggen over de Garonne, stroomopwaarts achtereenvolgens: dePont d'Aquitaine uit 1967, dePont Jacques-Chaban-Delmas (2013), de Pont de pierre (1821), dePont Saint-Jean (1965), en dePont François-Mitterrand (1993). Hiervan is dePont Jacques-Chaban-Delmas als enige met een beweegbaar deel uitgerust. Dezehefbrug is in gesloten toestand ongeveer even hoog als dePont de pierre, en in open toestand vergelijkbaar met dePont d'Aquitaine (53 meter) en kan aldus zeeschepen doorlaten.
Ook in hetspoorwegnet is Bordeaux een belangrijk knooppunt. De eerste verbinding met Parijs werd in 1852 gelegd, maar deze stak deGaronne niet over. Om in het centrum van de stad te komen, moesten de reizigers eenveerpont nemen. In 1858 overbrugde de spoorweg de rivier via een brug die mede is ontworpen doorGustave Eiffel, en konden passagiers uitstappen inStation Bordeaux-Saint-Jean. In 2009 is een nieuwe viersporige brug in gebruik genomen. De oudePasserelle Eiffel is tot monument verklaard en zal dienst gaan doen als voetgangersbrug. De stad heeft eenHSL-verbinding met Parijs (2u15 via deSpoorlijn Sud Europe Atlantique (LGV)) en op termijn met de Spaanse grens (2032).[16] Er gaan al welTGV's naar Parijs en de Spaanse grens, maar deze rijden enkel tussenTours enParis Montparnasse over HSL-spoor en de rest van het traject over regulierspoor. Een HSL-verbinding met deMiddellandse Zee verkeert in de studiefase.[17] Andere spoorwegstations in Bordeaux zijnStation Ravezies enStation Caudéran-Mérignac.
De stad heeft eenzeehaven. Hoewel minder belangrijk dan in de dagen dat ze de grootstehaven van Frankrijk was, is ze nog altijd zeer actief. De haven bevond zich in het centrum, tussen Saint Michel en de beurs. Later is ze stroomafwaarts verplaatst, naar de gemeenteAmbès. Vanaf 2010 had de haven last van een daling aan verkeer. Deze daling werd in 2021 omgekeerd. In 2017 bedroeg het verwerkte tonnage nog 7,3 miljoen ton. Tijdens deCoronapandemie daalde dat tot 6 miljoen ton en 2021 groeide het weer richting de 7 miljoen ton.[18] Ongeveer de helft van de goederen bestaat uit fossiele brandstoffen.[19][20]
Van 1993 tot 2007 lag in de oude haven in de binnenstad de voormalige kruiserColbert, alsmuseumschip. Verder legt af en toe een cruiseschip aan.
Vliegverkeer komt aan op het vliegveld vanBordeaux-Mérignac, met verschillende internationale verbindingen. Een shuttle en een stadsbuslijn verbinden het vliegveld met de stad.
Zoals de andere Fransemetropolen is er vanaf januari 2025 eenmilieuzone (zone à faibles émissions, ZFE), waar eenCrit'Air-vignet verplicht is voor alle personenauto's. In Bordeaux is dit het volledige gebied binnen de grote ringA630.
Het autoluwe gebied (zone à trafic limité, ZTL) in het stadscentrum, afgesloten met verzinkbare palen behalve voor bewoners, en 65 hectare groot, kwam er tussen 2020 en 2024 in fasen.
In 2022 waren in totaal 79 hectare autoluwe zones, wat het stadsbestuur tegen 2026 wil uitbreiden tot 250 hectare
Fietsen is in Bordeaux goed mogelijk. De hoogteverschillen zijn heel gering. Sommige boulevards zijn uitgerust met fietsstroken. Alle verkeersbruggen over de Garonne (ook de snelwegbruggen) zijn voorzien van fietspaden, de historischepont de pierre is sinds 2018 exclusief gereserveerd voor fietsen, wandelaars en openbaar vervoer. Naar Bordeaux wordt regelmatig verwezen alsfietsstad, maar dan kwalitatief en kwantitatief onder het niveau van de Nederlandse steden.[21][22] In 2010 is een systeem vanleenfietsen ingevoerd,VCub.[23] De internationale fietsrouteEurovelo 3 - Pelgrimsroute loopt door Bordeaux langs de Garonne.
Deburgemeester van Bordeaux is tevens president van deagglomeratie, deCommunauté Urbaine de Bordeaux, kortwegCUB. De burgemeester die in het naoorlogse tijdperk het meest zijn stempel op de stad heeft weten te drukken isJacques Chaban-Delmas, die de stad onafgebroken bestuurde van 1947 tot 1995. Van 1995 tot 2019 wasAlain Juppé (Les Républicains) burgemeester, met een onderbreking van twee jaar als gevolg van een veroordeling wegens corruptie. In maart 2019 is hij afgetreden als burgemeester en opgevolgd doorNicolas Florian (Les Républicains), die echter in juni 2020 de verkiezingen verloor vanPierre Hurmic (Europe Écologie-Les Verts). Hurmic won met een lijst die werd gesteund door de groene en socialistische partijen. Met zijn aantreden is de stad, die als behoudend bekend staat, voor het eerst sinds 73 jaar weer in progressieve handen.
Vestiging van de Universiteit van Bordeaux aan hetPlace de la Victoire
Alle geledingen van hetonderwijs zijn goed vertegenwoordigd in Bordeaux. Het is de zesde universiteitsstad van Frankrijk na Parijs,Toulouse,Rijsel, Lyon enMontpellier. Er studeren 70.000 studenten aan tweeuniversiteiten, tweeonderzoeksinstituten, zes ingenieursscholen, 14 hogere scholen, eenkunstacademie en eenconservatorium. De eerste universiteit van Bordeaux werd in 1441 gesticht door de bisschopPey Berland. Na onder deFranse Revolutie te zijn opgeheven in 1793, werd hij doorNapoleon in 1808 weer in ere hersteld. In 1970 is de universiteit in vier delen gesplitst, waarbij de faculteiten als volgt over de universiteiten verdeeld zijn:
In 2014 zijn de Universiteiten Bordeaux I, II en IV weer gefuseerd tot een nieuweUniversiteit van Bordeaux.
De meeste onderdelen van de twee universiteiten en ingenieursscholen zijn samen met een groot aantal onderzoeksinstituten gevestigd op decampus die zich over de gemeentenTalence enPessac uitstrekt. De geneeskundefaculteit is vooral geconcentreerd op de "Carreire" campus rondom het Pellegrin-ziekenhuis in Bordeaux zelf. Een klein deel van deUniversité de Bordeaux is gevestigd in de binnenstad van Bordeaux aan hetPlace de la Victoire.
De meest prestigieuze lycea van de stad zijn hetLycée Michel de Montaigne (letteren) en hetLycée Gustave Eiffel (technische vakken).
↑(en)Reynolds, Pete, The Best Bike Lanes in the World: 12 Cities Doing it Right. Discerning Cyclist (21 februari 2023). Gearchiveerd op25 februari 2023. Geraadpleegd op25 februari 2023. “Here’s why Bordeaux is so great for cyclists. Bordeaux is working to prioritise cycling as a mode of transportation, and the recent banning of cars from the historic Pont de Pierre bridge was a huge milestone, allowing for a 20% increase in cycle traffic in the area.[...]In Bordeaux, there are around 200km of cycle paths offering lovely routes for biking. There is room for improvement, though”
.svg)
.jpg)
.svg)
.svg)
