Kievitsbloem (Fritillaria meleagris). Er zijn twee bloembladen en een meeldraad verwijderd om een beter zicht te krijgen op de bloemonderdelen.Lengtedoorsnede bloem vanhondsroos (kroonbladen verwijderd)Lengtedoorsnede bloem vanJudaspenningWortelloos kroos en veelwortelig kroos
De plantengroep bloemplanten omvat zeer uiteenlopende planten, van het lagestraatgras tot de hoog opgroeiendepaardenkastanje. Als kleinste bloemplant in de Lage Landen wordt dewortelloos kroos (Wolffia arrhiza), van 0,5-1,5 mm groot, beschouwd.
Bloemen en bloeiwijzen geven belangrijke kenmerken om plantensoorten tedetermineren.Linnaeus gebruikte de kenmerken van de bloem oorspronkelijk als leidend voor detaxonomische indeling van het plantenrijk.
De geïdealiseerde, volledige of perfecte,tweeslachtige of hermafrodiete bloem heeft vijf kransen met bloemdelen; dit heet pentacyclisch of heterochlamydeisch. Van buiten naar binnen (dus van beneden naar boven) zijn er tweeperiant-kransen, twee kransen metmeeldraden en een of meer kransen metvruchtbladen.
Op deze algemene bouw bestaat veel variatie. Niet alle onderdelen zijn bij elke bloem aanwezig; deze bloemen heten onvolledig of imperfect. Zo ontbreken bijeenslachtige bloemen de meeldraden of de stampers.
Sommige bloemen hebben geen kelkbladen of geen kroonbladen (Noorse esdoorn), of zelfs in het geheel geen kelk- of kroonbladen (bijvoorbeeldwilgekatjes). Bij een aantal families is er geen onderscheid tussen kelkbladen en kroonbladen, maar zijn hetbloemdekbladen. Ook kunnen de kroonbladen ontbreken, maar zijn er wel gekleurde kelkbladen, zoals bij dekievitsbloem en debosanemoon.
Soms is er op de bloemstengel een bijkelk (epicalyx) aanwezig. Dit is een krans van kelkachtige blaadjes, die echter niet tot de kelk behoren. Een voorbeeld hiervan is de bijkelk vanmuskuskaasjeskruid, die bestaat uit drie lijn- tot lancetvormige blaadjes.
Een bloem, die òf stampers òf meeldraden, maar niet beide heeft, is een eenslachtige bloem. Een bloem met alleen een of meer stampers is een vrouwelijke bloem; een bloem met alleen meeldraden is een mannelijke bloem. Bij windbestuivers zijn de bloemen vaak eenslachtig.
Een tweeslachtige bloem heeft zowel stampers als meeldraden.
Om de bouw van een bepaalde soort bloem op een beknopte wijze weer te geven wordt debloemformule gebruikt, aangevuld met hetbloemdiagram.
Debloembodem is het soms verbrede, maar gewoonlijk sterk verkorte eind van destengel waarop de delen van de bloem staan ingeplant. In de regel zijn de leden en de knopen niet te onderscheiden. Als onderdelen van de bloembodem zijn te onderscheiden:[1]
demeeldraaddrager (androfoor), waarop de meeldraden zijn ingeplant
destamperdrager (gynofoor), waarop de stamper(s) staan
deandrogynofoor (combinatie van de stamperdrager en de meeldraaddrager)
de schijf, een verdikking die vaak bestaat uithoningklieren
De vorm van de bloembodem en de plaats van de stamper(s) geven aanleiding tot het volgende onderscheid van bloemtypen:
onderstandige (hypogynische) bloemen, met de bloembekleedsels en de meeldraden lager ingeplant dan de stampers
perigynische bloemen, met vrijstaande stamper
bovenstandige (epigynische) bloemen, bloembekleedsel schijnbaar op het vruchtbeginsel geplaatst
Afhankelijk van de regelmaat van de inplanting van de bloemdelen spreekt men van acyclische en cyclische inplanting: de min of meer ongeordende acyclische inplanting in onduidelijk kransen wordt beschouwd als primitief, de cyclische inplanting in kransen wordt beschouwd als afgeleid.
Daarbij kunnen de bloemdelen van de kelk en de kroon los van elkaar staan ingeplant, of vergroeid zijn:
kelkbladen:
chorisepaal (losstaand)
synsepaal (vergroeid)
kroonbladen:
choripetaal (losstaand)
synpetaal (vergroeid)
Er is een grote variatie inknopligging, de ligging van de kelkbladen en de kroonbladen in een knop van een bloem.
Knopligging
imbricaat, met dakpansgewijs overlappende segmenten
convoluut, contort, gedraaid dakpansgewijs
quincunciaal, in een+2⁄5 spiraal, aansluitend bij deverspreide bladstand (bladspiraal) aan de stengel
cochleair, cochleaat
valvaat, klepsgewijs, elkaar rakende segmenten
klepsgewijs ingevouwen,induplicatief, naar binnen gevouwen
De kelk (calyx)[1] is de buitenste krans vanbloembekleedselen van de bloem en staat ingeplant op de bloembodem. De kelk kan bestaan uit kelkbladeren (sepalen) of uit haren die later het vruchtpluis vormen.
De kelkbladeren kunnen vrij staan (losbladige kelk) of min of meer vergroeid (vergroeidbladige kelk) zijn en zo een kelkbuis vormen. De kelk is regelmatig (straalsgewijs symmetrisch of actinomorf) of tweezijdig symmetrisch (zygomorf), bijvoorbeeld door de aanwezigheid van een spoor of van een onderlip en een bovenlip.
Meestal is de kelk groen, maar deze kan ook gekleurd zijn. De kelk kan blijvend zijn en ook nog aan de vrucht aanwezig, maar de kelk kan ook direct bij de vruchtzetting afvallen of zelfs voordat de bloem geheel geopend is.
ZieBloemkroon voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
De bloemkroon en dekroonbladeren danken hun naam aan het feit dat ze vrijwel bovenaan de bloem zitten, zodat het lijkt alsof het het kroontje van de bloem is. Een kroonblad bestaat uit de nagel (het smalle onderste gedeelte), de plaat (het brede, platte bovenste gedeelte) en soms eenspoor (cilindervormige uitzakking van het kroonblad, meestal met nectar). De kroon kan voorzien zijn van een honingmerk, waardoor bloembezoekende insecten, zoals bijen en zweefvliegen, worden aangelokt.
Als er twee kransen van bloembladen zijn, wordt van halfgevuld gesproken. Bloemen zijn van nature enkelbloemig, gekweekte vormen hebben vaak meer of minder gevulde bloemen. Zijn er meer dan twee kransen van bloembladen dan wordt van gevuldbloemig gesproken.
De gekweektepioen is een voorbeeld waarbij bij extreem gevulde bloemen kunnen voorkomen. De gekweekteroos, als tuinplant en snijbloem, is ook een duidelijk voorbeeld van een gevuldbloemige bloem. Dehondsroos en deegelantier zijn voorbeelden van enkelbloemige wilde rozen.
Er zijnvrouwelijke enmannelijkesporofyllen, die bijeenhuizige planten samen te vinden zijn op één plant. De vrouwelijke sporofyllen zijn gewoonlijk met elkaar vergroeid en vormen destamper, de mannelijke sporofyllen zijn gewoonlijk goed te herkennen alsmeeldraden.
De binnenste krans heeft een of meer stampers opgebouwd uit een of meer al dan niet vergroeidevruchtbladen of carpellen (de vrouwelijke sporofyllen) en vormt
In de 18e eeuw plaatsteLinnaeus bloemen in een schema op basis van hun reproductie-organen. Dit schema is sinds lang verlaten. Er bestaan nu verschillende soorten indelingen.
Ziebloeiwijze voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Bloemen kunnen alleenstaand zijn - elk op een aparte bloemstengel - of gegroepeerd in een bloeiwijze, bijvoorbeeld in eenaar, zoals bijsmalle weegbree (Plantago lanceolata), of in eenscherm, zoals bijfluitenkruid (Anthriscus sylvestris).
Alleenstaande bloemen kunnen naargelang de inplanting op de stengel worden onderscheiden in eindstandig (of schijnbaar eindstandig) of okselstandig:
okselstandig bloemen ontspringen in debladoksel, de hoek tussen het blad en de stengel, zoals bij debrem (Sarothamnus scoparius),
eindstandige bloemen zitten op het einde van de hoofdas van de plant, bijvoorbeeld bij detulp en dekievitsbloem,
schijnbaar eindstandige bloemen ontspringen in een bladoksel aan de top van een stengel, waardoor ze op het eerste gezicht als eindstandig worden gekenmerkt. De bloemhoofdjes vangifsla (Lactuca virosa) zijn schijnbaar eindstandig.
Mannelijke bloeiwijze van dehazelaar. Door de langwerpige, open vorm van de bloeiwijze wordt het stuifmeel makkelijk door de wind meegenomen
Bestuiving en bevruchting zijn twee verschillende begrippen. Bestuiving kan leiden tot bevruchting maar dat hoeft niet. Na bestuiving moet de microgametofyt uit destuifmeelkorrel via depollenbuis naar de eicel gebracht worden, welke gametofyt via hetantheridium sperma vormt en moeten daarna de kern van de spermacel en de kern van de eicel met elkaar versmelten, wat het moment van bevruchting is. In de lucht zitten zeer veel verschillende stuifmeelkorrels en alleen een specifieke combinatie van stuifmeelkorrel en stempel geeft uiteindelijk bevruchting. Dit voorkomt bij kruisbevruchters kruisbevruchting tussen soorten of nauw-verwante planten, zodat deze soort-echt blijven.
Er zijn verschillende barrières tegen kruisbevruchting tussen soorten. Deze kunnen door de bouw van de bloem komen, maar er zijn ook genetische barrières. Deze kunnen sporofytisch of gametofytisch van aard zijn. Gametofytisch: de reactie van het stuifmeel hangt af van het genotype van de haploïde kernen van het stuifmeel en het genotype van de moeder, waardoor de stuifmeelbuis al of niet kan uitgroeien. Sporofytisch: de reactie van het stuifmeel hangt niet af van het genotype van de haploïde kernen van het stuifmeel maar van het genotype van de vader en het genotype van de moeder. Eenslachtige bloemen aan aparte vrouwelijke en mannelijke planten geeft doorgaans een zeer goede bescherming. Ook tweeslachtige bloemen kunnen zelfbevruchting tegengaan, doordat het stuifmeel en de stamper niet tegelijk rijp zijn, zoals bij deGeranium macrorrhizum of doordat de helmhokjes van de meeldraden ver van de stamper verwijderd zijn.
Plantensoorten die afhankelijk zijn van bestuiving door insecten of dieren hebben hun bloemen daarop aangepast door felle kleuren, nectarproductie en/of sterk geuren. Bij bestuiving door insecten is vaak sprake van een speciale bloemvorm, waardoor bezoekende insecten gemakkelijk met stuifmeel in aanraking komen. Ook hebben bloemen soms een ingewikkelde bouw waardoor alleen een specifiek insect de bloem kan bestuiven, of lijken de bloemen op het betreffende insect waardoor het insect wil paren en zo de bloem bestuift. Als voorbeeld van bestuiving door dieren is dekolibrie zeer bekend. Door de speciale bouw kan de kolibrie in de lucht stil blijven hangen.
Naar de aard van desymmetrie van de individuele bloemvorm zijn actinomorfe (radiaal of straalsgewijs symmetrisch) en zygomorfe (tweezijdig symmetrisch) bloemen te onderscheiden.
Regelmatig, actinomorf, radiaal symmetrisch of straalsgewijs symmetrisch wil zeggen: de drie of meerkroonbladen zijn alle gelijk, de bloem heeft meerderesymmetrieassen. Voorbeelden zijn deeendagsbloem (drie kroonbladen), destinkende gouwe (4 kroonbladen), deooievaarsbek (5 kroonbladen) en hetgewoon speenkruid (8 tot 12 kroonbladen). De kroonbladen kunnen vrij of vergroeid zijn.
Vergroeide kroonbladen kunnen trechtervormig (gentiaan), radvormig (vlambloem of flox), klokvormig (klokje), kroesvormig (dophei) of buisvormig zijn (tabaksplant). Ook kunnen de kelk- en kroonbladen (wilgenkatjes) of alleen de kroonbladen (iep) ontbreken. In het laatste geval kunnen de kelkbladen zich omvormen tot kroonbladachtige blaadjes (wildemanskruid).
Regelmatig, actinomorf, radiaal symmetrisch of straalsgewijs symmetrisch
Regelmatige bloem, drie kroonbladen (eendagsbloem)
Tweezijdig symmetrisch of zygomorf wil zeggen: boven- en onderzijde van de bloem zijn verschillend, waardoor er slechts één symmetrieas is. De kroonbladen kunnen vrij of (gedeeltelijk) vergroeid zijn.
Lipbloem: tweezijdig symmetrische bloem met een goed ontwikkelde onderlip (1-lippig) zoals bij debijenorchis, of met zowel een onderlip als een bovenlip (2-lippig), zoals bij dewitte dovenetel;
Gemaskerde bloem: een tweelippige bloem waarvan de onderlip de bloemopening volledig afsluit, zoals bij deweegbree- en dehelmkruidfamilie; bijvoorbeeld degrote leeuwenbek.
Vlinderbloem: vijf gedeeltelijk vergroeide kroonbladen, omgevormd naar een vlag (1 kroonblad), twee zwaarden (2 kroonbladen) en een kiel (2 vergroeide kroonbladen). Deze vorm is typisch voor devlinderbloemigen, zoals delathyrus.
Veel voorkomend zijn de op bloemen gelijkendebloeiwijzen van decomposieten en van sommigevlinderbloemigen. Deze zijn schijnbaar radiaal symmetrisch, maar het betreft hier eenhoofdje (capitulum), een samengestelde bloeiwijze. De individuele, meestal kleine bloemen kunnen wel regelmatig zijn, zoals debuisbloemen van composieten. De lintbloem zijn tot één lintvormig bloemblad vergroeid.
Eencephalium of bloemhoofd wordt gevonden op de top van cactussen van het geslachtMelocactus. In dit bloemhoofd komen de echte bloemen en later devruchten voor. Het bloemhoofd wordt in de loop van de tijd steeds groter.
Een hele reeks vanpigmenten zorgt voor de verschillende bloemkleuren. De meeste zijnanthocyanen, maar de fel gele kleuren zijn meestalflavonoïden. Ook komencarotenoïde pigmenten voor. Het menselijkoog ziet echter anderekleuren dan eeninsectenoog. Insecten, met namebijen, zien kleuren die het menselijk oog alleen onderultravioletlicht kunnen zien. Zo zijnhoningmerken voor het menselijk oog niet altijd zichtbaar, maar wel onder eenuv-lamp.
Sommige bloemen gaan dicht als het donker wordt. Niet alle bloemen hebben het vermogen om open en dicht te gaan. Dezonnebloem eenmaal open kan zich niet meer sluiten terwijl depaardenbloem, ook een composiet, dit wel kan. De zonnebloem heeft wel de mogelijkheid om de bloem naar beneden te laten hangen en zo de bloempjes en later de ontwikkelende zaden tegen regen te beschermen.
Bloemen die dit vermogen wel hebben openen zich 's ochtends na het opkomen van de zon en sluiten 's avonds. Ook bij regenachtig weer zijn deze bloemen veelal gesloten. Aan de onderkant van de kelk en bloembladen, bij de aanhechting op de bloembodem, zit een zogenaamd scharnier dat deze bewegingen mogelijk maakt.
Veel bloemen hebben het vermogen om met de zon mee te draaien, zodat het hart van de bloem altijd op de zon gericht is. 's Nachts draait de bloem dan terug. De zonnebloem is hier een goed voorbeeld van.
Een bloem kan evenals eenblad aangetast worden door ziekten en plagen.
Er zijnschimmels, zoalsBotrytis (grauwe schimmel), die de bloemknop en kroonbladen kunnen aantasten. De schimmel die vruchtrot bijaardbei veroorzaakt, dringt tijdens de bloei de verdikte bloembodem al binnen, maar geeft pas later bij de vruchtvorming vruchtrot.
Insecten, zoalsrupsen vreten aan de bloemknop, maar ook zijn er insecten die het voedsel opzuigen, zoalsthrips.
Virussen kunnen worden overgebracht door aanraking van de bloem of via zuigende insecten. Een virus vermeerdert zich in de plant, hetgeen verkleuringen van de kroonbladen tot gevolg heeft. Bij de tulp geeft dit gestreepte bloemen. De beruchtetulpenmanie was gebaseerd op viruszieke bloembollen.
De verlenging van bloeiperiode kan een doel zijn van de verzorging van planten met bloemen. Daartoe kan het afremmen van de zaadvorming een werkwijze zijn. Sommige planten vormen direct zaad wanneer ze beginnen met bloeien. Hierdoor wordt veel energie van de plant in de zaadvorming gestoken en de verdere bloemknopvorming vindt veel minder tot niet meer plaats. De bloemknoppen die zich heel klein in de oksels bevinden, kunnen zich dan niet meer ontwikkelen. Als tijdig de oude bloemen van de planten worden verwijderd, kunnen deze veel langer bloeien.
Voorbeelden vantuinplanten waarbij dit het geval kan zijn:
Kalkman, C. (1972)Mossen en vaatplanten. Bouw, levenscyclus en verwantschappen van de Cormophyta. Academische Paperback. A. Oosthoek's Uitgeversmaatschappij N.V., Utrecht
Lanjouw, J. (1968)Compendium van de Pteridophyta en Spermatophyta (voortzetting van Pulles compendium). Academische Paperback. A. Oosthoek's Uitgeversmaatschappij N.V., Utrecht
.jpg)
.jpg)
_IMG_7758.jpg)
