HetBerliner Ensemble ([bɛʁˈliːnɐ ãˈsãːbəl]?) is eenDuitstheaterbedrijf inOost-Berlijn. Het werd in januari 1949 opgericht door detoneelschrijverBertolt Brecht en zijn vrouwHelene Weigel, nadat Brecht door hetHouse Committee on Un-American Activities (HCUA) uit deVerenigde Staten werd verbannen. Aanvankelijk werkte het bedrijf inWolfgang LanghoffsDeutsches Theater. In 1954 verhuisde het naar hetTheater am Schiffbauerdamm. In dit gebouw ging in 1928 BrechtsDreigroschenoper (Driestuiversopera) in première.
Het Berliner Ensemble gaf Brechts leerlingenBenno Besson,Egon Monk,Peter Palitzsc enManfred Wekwerth de kans om toneelstukken te regisseren die nog niet eerder waren opgevoerd. Het ensemble stond bekend om de lange en nauwkeurige repetities, die vaak meerdere maanden duurden. Elke productie was vastgelegd in een draaiboek met 600 tot 800 foto's.
Brecht werkte nauw samen met dedecorontwerpersCaspar Neher enKarl von Appen, de componistenPaul Dessau enHanns Eisler en dedramaturgeElisabeth Hauptmann. Ook nodigde Brecht zijn vriendPeter Lorre uit om deVerenigde Staten te verlaten en zich bij het ensemble aan te sluiten, maar deze bedankte.[1]
Brecht schreef geen nieuwe toneelstukken voor het Berliner Ensemble, maar greep terug op zijn oude werken. De eerste opvoering wasMutter Courage und ihre Kinder in 1949. Brecht regisseerde ookDer kaukasische Kreidekreis en, samen metErich Engel,Leben des Galilei.
Na het overlijden van Brecht in 1956 bleefHelene Weigel de leiding over het Berliner Ensemble houden. Drie toneelstukken van Brecht gingen na zijn dood in het Theater am Schiffbauerdamm in première:Der aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui,Schweyk im Zweiten Weltkrieg enThe Visions of Simone Machard.
Na Weigels dood in 1971 kwam de leiding in handen vanRuth Berghaus. Zij breidde het oeuvre van het Berliner Ensemble uit met toneelstukken van andere Europese toneelschrijvers, waaronderTherese Giehse,Lionel Steckel enErnst Busch. Na deDuitse hereniging onderging de organisatie enkele grote veranderingen. In 1992 wees hetSenaat een collectief van vijf regisseurs aan die de leiding over het ensemble zouden krijgen, namelijkPeter Zadek,Peter Palitzsch,Heiner Müller,Fritz Marquardt enMatthias Langhoff. In datzelfde jaar kreeg de dirigentAlexander Frey de leiding over de muziek. Hij was de eerste Amerikaan die een functie in het Berliner Ensemble kreeg. Tot zijn voorgangers behoorden de componistenKurt Weill,Hanns Eisler enPaul Dessau.
Onder het nieuwe artistieke leiderschap veranderde het Berliner Ensemble van een staatstheater in eenGesellschaft mit beschränkter Haftung (vennootschap met beperkteaansprakelijkheid). In 1993 werd het bedrijf geprivatiseerd, maar bleef haar jaarlijkse subsidie krijgen. De samenwerking tussen de vijf leiders verliep stroef en werd in 1995 ontbonden. De leiding was nu geheel in handen van Heiner Müller. In de tussentijd bleef het ensemble zich ontwikkelen op artistiek vlak. Jonge regisseurs alsB.K. Tragelehn enEinar Schleef en decorontwerperAndreas Reinhardt braken met veel oude tradities en introduceerden veel vernieuwende stijlen. Müllers uitvoering van BrechtsDer aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui, metMartin Wuttke in de hoofdrol, behoort tot een van de succesvolste uitvoeringen van het theater.
Na Müllers dood in december 1995 ging het een tijd minder met het Berliner Ensemble. In 1998 regisseerde de Amerikaanse regisseurRobert Wilson nog de première van BrechtsDer Ozeanflug, ter ere van Brechts 100e geboortedag. Op 30 april 1999 werd de laatste opvoering van MüllersDie Bauern gehouden. De gemeenteraad van Berlijn stelde vervolgens Claus Peymann aan, de directeur van hetBurgtheater inWenen. Het Theater am Schiffbauerdamm werd na een grondige renovatie op januari 2000 weer heropend.