Berlijn (Duits:Berlin) is dehoofdstad vanDuitsland en als stadstaat eendeelstaat van dat land. Met 3.866.385 inwoners (30 juni 2023)[1] is Berlijn tevens degrootste stad van het land. Daarnaast is Berlijn – gerekend naar inwonertal binnen de stadsgrenzen – de grootste stad van de Europese Unie. De stad ligt in het noordoosten van Duitsland aan de rivier deSpree. 22% van Berlijn bestaat uitnatuur enparken en 6% uit meren, rivieren en kanalen.[4] Ze wordt omsloten door de deelstaatBrandenburg.
De economie is voornamelijk gebaseerd op de high-tech industrie en de dienstensector, die een diverse waaier vancreatieve industrie, onderzoeksfaciliteiten en media bedrijven.[7] Berlijn dient ook als continentale hub voor lucht-en spoorvervoer en is een toeristische bestemming. Belangrijke industrieën omvattenelectronic commerce, IT, biomedische techniek, geneesmiddelen,biotechnologie, elektronica, verkeerstechniek, enhernieuwbare energie.
Berlijn is eenmetropool en geldt inEuropa als een van de grootste culturele, politieke en wetenschappelijke centra.[8][9] De stad is bekend vanwege het hoogontwikkelde culturele leven (festivals,nachtleven, sportevenementen, musea, kunsttentoonstellingen enz.) en deliberale levensstijl en moderneZeitgeist.
Oorspronkelijk bestond Berlijn uit twee steden: Berlijn enCölln. De naam Berlijn is mogelijk afgeleid van het Slavische woord 'berl', dat moeras betekent. Cölln is afgeleid vanColonia. Hiermee kan een kolonie van Berlijn bedoeld zijn, maar het zou een herinnering van de eerste bewoners aan hun stad van herkomst kunnen zijn, namelijk Keulen.
Rond 1230 hebben de gravenJohan I enOtto III de stad Berlijn-Cölln gesticht. De aktes van de stichting zijn niet bewaard gebleven. De eerste keer dat ze genoemd worden is 1251 voor Berlijn en 1261 voorCölln. In 1307 besloten de twee gemeenschappen samen te gaan.
Al vóór de stadsstichting moet er bewoning zijn geweest. Op de Petriplatz in het district Mitte werden in 2008 resten van een houten balk gevonden, afkomstig van eeneik die in 1192 moet zijn gekapt.[10]
Stadsaanzicht van Berlijn in 1688
Beide stadsdelen sloten in 1307 een verdrag tot betere en verdergaande samenwerking, maar beide delen behielden een aparte bestuursraad. De nauwe samenwerking was bittere noodzaak in de roerige tijden die volgden. De stad werd als eenheid gezien en vormde een stevig bolwerk in de tijd dat nieuwe heersers uit onder andere Beieren hun oog op Berlijn-Cölln hadden laten vallen. Dorpen in het noorden en zuiden van de stad werden opgekocht en bij de stad gevoegd en Berlijn-Cölln werdHanzestad.
Vanaf 1319 werd er lang en bloedig gestreden om het gebiedBrandenburg door diverse vorstenhuizen. In 1400 hadden de plaatsen in totaal ongeveer 8000 inwoners en in 1411 smeekte de bevolking de keizer van hetHeilige Roomse Rijk om hulp. In 1415 werd Frederik vanHohenzollern op hetConcilie van Konstanz door koningSigismund benoemd tot keurvorst van Brandenburg; dit vormde het begin van de 500-jarige heerschappij door de Hohenzollern-dynastie.
De beroemdste straat in Berlijn werd reeds in 1647 ontworpen. Om een betere verbinding met deTiergarten te bewerkstelligen werd vanaf de Hundebrücke een laan aangelegd met zes rijen linde- en notenbomen,Unter den Linden. Bij de aanleg van de vestingwerken in 1673 werd de laan naar zijn huidige vorm verlegd.
Door de kroning van keurvorst Frederik III tot koningFrederik I van Pruisen in 1701 kreeg Berlijn de status van hoofdstad vanPruisen, een rol die het overnam van de stadKönigsberg.
Kaart van het Hobrecht-bebouwingsplan (1862)
Aan het einde van de negentiende eeuw zorgde de snelle economische groei (dankzij Duitslandsindustrialisatie) voor een toename van de stedelijke bevolking. Tussen 1819 en 1840 groeide het inwonertal van 201.000 naar 328.000. De enkele onbebouwde stukken binnen de oude stadsmuren werden in hoog tempo volgebouwd. De aanwezige weides in het noordoosten en zuidwesten werden eveneens voor bebouwing aangewend. Het plan voor de wijk Köpenicker Feld ontstond reeds in 1825, maar werd vanwege beperkte middelen ten behoeve van schadeloosstelling van de landbouwers pas in 1840 verwezenlijkt. De oude wegenstructuur bleef behouden en nieuwe straten werden dusdanig aangelegd dat vierkante stukken bouwgrond ontstonden, diagonaal doorsneden door de oude straten. Dit geschiedde in het kader van het in1862 goedgekeurde, en vijftig jaar lang maatgevendeHobrecht-Plan, genoemd naar de stadsarchitectJames Hobrecht. De toenmalige Pruisische koning was hier, na van deParijse stadsplanning doorGeorges-Eugène Haussmann kennis te hebben genomen, een sterk voorstander van. Er moest ruim buiten het oude stadscentrum gebouwd worden en buiten bereik van de lucht vervuilende ambachtelijke en industriebedrijven. Het Hobrecht-Plan voorzag ook in de aanleg vanriolering, die echter pas, na eencholera-epidemie, in1893 gerealiseerd werd. Het rioolwater werd ter zuivering naar 12 zgn. Rieselfelder (vloeivelden) buiten de stad geleid. Het Hobrecht-Plan had een groot nadeel: het bevatte wel (door een speciale bouw-politie gehandhaafde) regels voor onder andere de goothoogte en de oppervlakte van binnenplaatsen van woonblokken, maar geen regels voor dedichtheid van de te realiseren bebouwing. De stad groeide in de late 19e eeuw explosief verder: van 774.452 inwoners in 1872 naar 1.902.509 in 1919. Het Hobrecht-plan liet voor huisjesmelkers de mogelijkheid open, blokken met arbeiderswoningen van lage bouwkundige kwaliteit (huurkazernes) te realiseren.
Na het einde van deEerste Wereldoorlog werd in 1918 in Berlijn derepubliek uitgeroepen. In 1920 werden meerdere steden en gebieden rond Berlijn geannexeerd conform deGroß-Berlin-Gesetz. Het nieuwe Groot-Berlijn telde toen bijna 4 miljoen inwoners. De stad was in deze periode een bruisende metropool, met een gevarieerd uitgaansleven waar plaats was voor uitbundigtheater en experimentelecinematografie. Zo maakteFritz Lang in 1927 in defilmstudio's van Babelsberg inPotsdam de duurste film van zijn tijd,Metropolis.
Na de machtsgreep van denationaalsocialisten in 1933 werd Berlijn de hoofdstad van hetDerde Rijk. De nazi's gebruikten in 1936 deOlympische Zomerspelen in Berlijn voor propagandadoeleinden. Er waren ook plannen om Berlijn tot deWelthauptstadt van het Germaanse Rijk om te bouwen. Dit ging niet door als gevolg van het uitbreken van deTweede Wereldoorlog. In april 1945 vielen de troepen van deSovjet-Unie Berlijn binnen. Straat voor straat moest de stad veroverd worden. Tienduizenden soldaten en burgers kwamen hierbij om het leven.Adolf Hitler pleegde op 30 april 1945 zelfmoord in eenbunker onder Berlijn. Een paar dagen daarop capituleerde Duitsland.
De verwoestingen in deSlag om Berlijn aan het eind van de Tweede Wereldoorlog waren enorm. Zelfs na de capitulatie van Berlijn werden door de Sovjetsoldaten nog huizen in brand gestoken.[bron?]
Door deze schade en de sloop van de stadsmuren en grachten in de 19e en 20e eeuw was de grandeur van de stad Berlijn verdwenen.
Berlijn werd na afloop van de Tweede Wereldoorlog bezet door degeallieerde troepen vanFrankrijk, hetVerenigd Koninkrijk, deVerenigde Staten en deSovjet-Unie. Tijdens deConferentie van Potsdam in 1945 werd Berlijn, net als de rest van Duitsland, in vier sectoren verdeeld: een Sovjet-, een Amerikaanse, een Britse en een Franse sector. Berlijn werd het brandpunt van deKoude Oorlog, aangezien de stad midden in deSovjet-bezettingszone in Duitsland lag. Al snel gingen de drie kapitalistische sectoren (de Franse, Britse en Amerikaanse sector) meer samenwerken; de Sovjet-Unie zette een afwijkende politieke lijn uit.
Op 24 juni 1948blokkeerden de Sovjetautoriteiten de westelijke sectoren in de hoop de hele stad te annexeren. Het was voor mensen uit de drie westelijke sectoren verboden door de sector van de Sovjet-Unie te reizen. Omdat de sectoren van het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten als een eiland in de Sovjetsector lagen, was het niet mogelijk deze gebieden over land van goederen te voorzien. De westelijke geallieerden reageerden daarop door eenluchtbrug in te stellen: alle goederen die de stad nodig had werden met vliegtuigen aangevoerd. Op 12 mei 1949 werd de blokkade opgeheven.
In 1949 werd tevens deBondsrepubliek Duitsland (hoofdstadBonn) opgericht, bestaande uit de Franse, Engelse en Amerikaanse sector. De Sovjet-sector werd omgevormd tot deDuitse Democratische Republiek (DDR). De DDR kreeg een communistische regering enOost-Berlijn werd, tegen de gemaakte afspraken in, hoofdstad van de DDR. Het bestuur van Berlijn was al in1948 gesplitst toen de verkiezingen voor de magistraat van Berlijn in Oost-Berlijn verhinderd werden. Oost-Berlijn stelde een eigen, niet door verkiezingen gelegitimeerde magistraat in. Na de stichting van de Bondsrepubliek namWest-Berlijn vrijwillig alle wetten over van de Bondsrepubliek, en werd beschouwd als eendeelstaat daarvan. West-Berlijn was in deze tijd niet de hoofdstad van de Bondsrepubliek. West-Berlijnse afgevaardigden in de Bondsdag hadden er geen stemrecht en ook was er geen dienstplicht voor deBundeswehr. Dat laatste maakte het aantrekkelijk voor jonge mensen om in West-Berlijn te wonen. Tot 1962 had ook Oost-Berlijn een aparte status binnen de DDR. Vanaf dat jaar gold de dienstplicht van de DDR ook voor inwoners van Oost-Berlijn.
Steeds meer DDR-burgers vluchtten naar West-Berlijn. Om deze vluchtelingenstroom tegen te houden besloot de DDR in 1961West-Berlijn te isoleren. In de nacht van 13 augustus 1961 werd een grens opgetrokken rondom West-Berlijn. Al snel werden deze prikkeldraadversperringen vervangen door eenmuur. Wie probeerde vanuit Oost-Berlijn naar West-Berlijn te vluchten, kon worden doodgeschoten. Er waren slechts een paar doorgangen, die het voor westerse toeristen mogelijk maakten Oost-Berlijn voor een dag te bezoeken. Hiervan isCheckpoint Charlie een bekend voorbeeld. Op 26 juni 1963 bracht de Amerikaanse presidentJohn F. Kennedy een bezoek aan West-Berlijn, mede om de bewoners daar een hart onder de riem te steken. Hij hield er zijn wereldberoemd geworden toespraak “Ich bin ein Berliner”.
In 1971 werd dankzij hetViermogendhedenakkoord een weg- en spoorverbinding tussen West-Berlijn en West-Duitsland opengesteld.
Aan de deling kwam een einde toen in 1989 de ontevredenheid in de DDR zo groot werd, dat het regime er geen grip meer op had. Op 9 november 1989 werd de muur door demonstranten langzaam afgebroken. Hiermee werd de grens tussen Oost- en West-Berlijn na jaren van scheiding geopend. Op 3 oktober 1990 werd Duitsland officieel herenigd. Hierbij traden de Oost-Duitsedeelstaten, die in 1952 waren afgeschaft en in 1990 heropgericht werden, tot de Bondsrepubliek toe als 'nieuwe deelstaten', werden West-Berlijn en Oost-Berlijn samengevoegd tot één deelstaat en werd Berlijn ook weer de hoofdstad van Duitsland. In 1991 werd de beslissing genomen de regering naar Berlijn te verhuizen, hetgeen in 1999 daadwerkelijk gebeurde. Berlijn heeft sindsdien dus de titelBondshoofdstad van Duitsland.
Oost-Berlijn had zich na de oorlog anders ontwikkeld dan West-Berlijn. Pas na deval van de Muur werden de door de oorlog beschadigde woonwijken in Oost-Berlijn opgeknapt. Veel gebouwen zaten vol met kogelgaten uit de Slag om Berlijn. De stad zocht naar de sfeer van de jaren twintig, voor de Tweede Wereldoorlog. Berlijn is gegroeid tot een stad met 3,7 miljoen inwoners van allerlei komaf (2021).
Berlijn ligt in het oosten van Duitsland, ongeveer 70 kilometer van de grens metPolen en wordt omringd door de deelstaatBrandenburg. De stad ligt aan de oevers van de rivier deSpree, die ter hoogte van het meest westelijk gelegen districtSpandau uitmondt in deHavel. De Havel stroomt van noord naar zuid door West-Berlijn en bestaat voor een groot deel uit een keten van aaneengesloten meren, waaronder deTegeler See en deGroßer Wannsee. Het grootste meer van Berlijn ligt echter aan de oostkant van de stad: deGroßer Müggelsee met een oppervlakte van 7,4 km².
Met een oppervlakte van 891,82 km², waarvan 19 procent bos en 6,7 procent water, is Berlijn een van de groenste en uitgestrektste steden ter wereld. De stad wordt omringd door tientallen voorsteden met een landelijk karakter.
Berlijn is ingedeeld in twaalfbezirken, die zelf weer ingedeeld zijn in totaal 96ortsteilen. De ortsteilen stellen weliswaar geen bestuurlijke eenheid voor, ze vormen echter de basis voor ambtelijke afbakening en hebben daarom administratieve grenzen. Een derde laag vormenortslagen genoemde, niet precies afgebakende en slechts in omgangstaal bekende geografische gebieden. Ortsteilen en ortslagen spelen in het dagelijkse spraakgebruik een grotere rol, daar ze in tegenstelling tot de bezirken, die slechts technische bestuurlijke eenheden voorstellen, historisch gegroeide indelingen zijn.
Met deGroß-Berlin-Gesetz[11] werden in 1920 meerdere steden, plattelandsgemeenten engutsbezirken samengevoegd. Het nieuweGroß-Berlin omvatte oorspronkelijk 20 bezirken met toen 94 ortsteilen, die met onveranderde grensverlopen van de voormalige gemeenten correspondeerden. Van deze 20 bezirken lagen na de deling van de stad 12 inWest- en 8 inOost-Berlijn. Als gevolg van stadsuitbreidingen door nieuwbouw aan de oostelijke stadsrand werd – zonder annexatie – dooroprichting van nieuwe bezirken uit enkele bestaande, het aantal in het oostdeel tussen 1979 en 1986 tot 11 verhoogd, terwijl in het westdeel met uitzondering van de gebiedsruil vanWest-Staaken tegen het DDR-gedeelte van Groß Glienicke het aantal onveranderd bleef. Het herenigde Berlijn telde in 1990 daarmee 23 bezirken. In deGebietsreformgesetz van 10 juni 1998 werd besloten het aantal met ingang van 1 januari 2001 door Bezirkfusies tot 12 te reduceren. Het aantal en afgrenzing van de ortsteilen werd gedurende het laatste decennium meermaals gewijzigd.
Als gebiedsdelen van de deelstaat Berlijn dragen debezirken hun namen zonder het voorvoegsel „Berlin“. Dit spraakgebruik is ook op de naar de bezirken genoemdeoverheidsinstellingen, zoals rechtbanken en belastingkantoren van toepassing, zodat benamingen alsAmtsgericht Tiergarten ofFinanzamt Kreuzberg bondsbreed gebruikt worden, zonder dat er in de naam duidelijk wordt gemaakt dat de instelling behoort tot de stad Berlijn.[13][14]
Er woonden op 1 juli 2019 3.754.418[15] mensen in Berlijn. De gehele metropoolregio Berlijn-Brandenburg heeft 6,3 miljoen inwoners.[16] De stad telt 4.210 inwoners per km².
De bevolking van Berlijn was lange tijd van bescheiden in omvang. In 1220 leefden er zo'n 1.200 mensen in Berlijn, in Cölln, aan de overzijde van de Spree, ongeveer evenveel. De bevolking steeg gestaag tot 12.000 in 1600. Na een kleine neergang door de Dertigjarige Oorlog, kende Berlijn in de tweede helft van de zeventiende eeuw onder deGrote KeurvorstFrederik Willem, een snelle groei: had de stad in 1648 nog circa 6.000 inwoners, in 1709 waren het er ongeveer 57.000. De actieve immigratiepolitiek van de keurvorsten wierp vruchten af. De immigratiepolitiek had als doel om de bevolking van de stad op te krikken en de economie van het achtergestelde land aan te zwengelen. Initieel waren het vooral Hollanders en Friezen die naar Berlijn migreerden. De vervolgingen in Frankrijk enerzijds en de godsdienstvrijheid in Berlijn anderzijds trok tal van migranten aan, in het bijzonder de protestante hugenoten uit Frankrijk. Deze groep bracht hun industriële kennis en vaardigheden met zich mee. In 1698 bestond de Berlijnse bevolking voor een kwart uit Franse immigranten.
Ook daarna bleef Berlijn snel groeien. Het bevolkingscijfer overschreed in 1740 de honderdduizend en in 1875 de miljoen. De snelle groei in de negentiende eeuw kent verschillende oorzaken. Enerzijds is dit het gevolg van de industrialisering en daarmee hand in hand de plattelandsvlucht. Deze plattelandsvlucht kwam vooral vanuit het oosten, het platteland van Pruisen. Hierdoor werden in het oosten en noorden van Berlijn enorme woonkazernes gebouwd voor de arbeiders. Dit zorgde voor een verdere uitbreiding van de stad richting Moabit, Wedding en Gesundbrunnen. Nabij de nieuwe woonwijken kwamen hele industriële sites. Anderzijds werd in 1871 Berlijn de hoofdstad van het nieuwe Duitse Rijk, wat een enorm aanzuigeffect met zich meebracht.
Bevolkingsontwikkeling in Berlijn in de periode 1200-heden
Bevolkingsontwikkeling in Berlijn in de periode 1747-1880
Bevolkingsontwikkeling in Berlijn in de periode 1880-heden
Het ontstaan vanGroot-Berlijn in 1920 deed het inwonertal nog veel verder toenemen.
In 1942 telde de stad een recordaantal van 4,48 miljoen inwoners, maar daarna deed de Tweede Wereldoorlog en het opdelen van de stad het bevolkingscijfer sterk teruglopen. Tijdens de opdeling valt op dat Oost-Berlijn een sterke achteruitgang kent (−11,6% in 1961) en West-Berlijn een bevolkingstoename (+2,3% in 1961). De bevolking bereikte in 1978 een dieptepunt en stijgt sinds dan nagenoeg constant.
Berlijn is voor zowel katholieken als protestanten een belangrijke stad in Duitsland. Berlijn maakt integraal deel uit van het katholiekeaartsbisdom Berlijn – de kathedraal is deSint-Hedwigskathedraal in het centrum van Berlijn (Berlin-Mitte). De protestantsedom van Berlijn is dan weer een van de grootste kerken van Duitsland.
Bij de volkstelling van 2011 behoorde 9,6% van de bevolking tot deKatholieke Kerk en 21,6% tot deEvangelische Kerk in Duitsland. 0,7% van de Berlijners was dan weer lid van een van de andere geregistreerde protestantse kerkgenootschappen. 1,5% van de bevolking behoorde tot een van de geregistreerde orthodoxe kerken; 0,4% stond als jood geregistreerd, en 3,6% bij andere geregistreerde religieuze verenigingen. 62,6% behoorde tot een niet-geregistreerde religieuze vereniging of was niet-confessioneel: hiertoe behoort met name het grote aantal moslims in Berlijn.
De bevolking bestaat uit ongeveer 480.000 buitenlanders. Veruit de grootste etnische groep is afkomstig uitTurkije. In Berlijn woonden op 31 december 2014 ca. 98.700Turken. De meesten van hen wonen inKreuzberg. Daarnaast leven er circa 53.000Polen. Andere grote groepen komen onder meer uit voormaligJoegoslavië. Zo komen er circa 20.000 mensen uitServië en Montenegro en 11.200 uitKroatië. Ook wonen er relatief veel mensen uit de voormaligeSovjet-Unie. Zij zijn in de statistieken vaak onderbelicht doordat dezeAussiedler vaak eenvoudig een Duits staatsburgerschap (Duitse voorouders of joods in verband met de Deutsche Wiedergutmachungspolitik) aan hebben kunnen vragen. Het gaat hierbij om ongeveer 45.000 mensen. Daarnaast wonen er circa 25.000Italianen.[18] In Berlijn wonen ca. 40.000Syriërs. Sinds deSyrische Burgeroorlog zijn ze als vluchtelingen naar Berlijn gekomen en ze vormen de grootste Syrische gemeenschap in Europa.[19] In 2024 hadden 7.039 inwoners hetNederlandse staatsburgerschap.[20] De meest gesproken vreemde talen in Berlijn zijnTurks,Koerdisch,Arabisch,Pools,Russisch enOekraïens.[21]
Berlijns (Duits:Berlinisch ofBerlinerisch) wordt als een variant van hetMiddelduitse Zuidmarkisch gezien, dat in Berlijn en omgeving wordt gesproken en ook slechts in Berlijn gebruikelijkespreekwoorden enidiomen bevat. Taalkundig gezien gaat het bij het dialect eigenlijk om een metrolect, een stedelijke spraakvermenging, die niet van regionale oorsprong is, maar door vermenging vandialecten van verschillende herkomst ontstaan is.[22] Het tegenwoordige Brandenburgs is een variant van het Berlijnse metrolect.
Het Berlijns nam door de toestroom van vele bevolkingsgroepen talloze woorden en idiomen uit andere talen en dialecten over, waaronder hetVlaams,Frans enJiddisch. Het Berlijns was in de geschiedenis overwegend de taal van de eenvoudige mensen, de welgestelden spraken onberispelijkHoogduits. Vele Nieuwberlijners namen weliswaar delen van het Berlijns over, in het dagelijks gebruik werd het echter alsordinair,proletarisch ofdom gehouden. In de DDR veranderde deze houding gedeeltelijk, zodat Berlijns ook in hogere kringen gedeeltelijk gesproken werd. Daardoor bevinden zich de gebieden waar het dialect nadrukkelijker aanwezig is tegenwoordig vooral in deOstbezirken, de oude westelijkearbeiderswijken en het platteland rondom de stad. De taal van Berlijn wordt steeds door immigratiegolven bepaald, waardoor de gebruikte taal veranderlijk blijft.
In een groot deel van de huidige voorsteden van Berlijn werden net als in het omliggende Brandenburg tot in de 20e eeuw dialecten van hetNederduits, preciezer het Märkisch-Brandenburgs, gesproken, die nochtans als gevolg van de verstedelijking van de voorsteden en door de linguïstische uitstraling van de metropool Berlijn vergaand verdwenen, en door Middelduitse dialecten of een door Berlijns beïnvloedregiolect van het standaard Duits vervangen is.
Voor deDuitse eenwording in 1871 had Duitsland geen hoofdstad. Men zouFrankfurt am Main tot dat moment als hoofdstad kunnen bestempelen, maar het besluit als zodanig is nooit genomen. In 1871 werd Berlijn de hoofdstad van hetDuitse Keizerrijk, omdat het de hoofdstad van Pruisen was, het belangrijkste land binnen het keizerrijk. Ten tijde van deDuitse deling was Bonn de West-Duitse hoofdstad en Oost-Berlijn de hoofdstad van de DDR.
Sinds 1994 bevindt zich de hoofdzetel van deBondspresident in hetSlot Bellevue in Berlijn. In 1999 vond de verhuizing van het grootste deel van de Bondsregering van Bonn naar Berlijn plaats. De Bondsregering, de Bondsdag in hetRijksdaggebouw en deBondsraad in het voormalige Pruisisch Herenhuis hebben sindsdien het werk in de hoofdstad opgepakt. In het jaar 2001 werd hetBundeskanzleramt ingewijd en voor het eerst door de toenmaligeBondskanselier Gerhard Schröder betrokken.
Van de vijftien Bondsministeries (van deregering-Scholz) hebben negen hun hoofdzetel in Berlijn, waaronder het ministerie van Buitenlandse Zaken (in de in 1934 gebouwde aanbouw van de voormalige Rijksbank) en het ministerie van Financiën (in het in 1935 gebouwde voormaligeReichsluftfahrtministerium). De overige zes hebben hun hoofdzetel inBonn. Alle ministeries hebben echter in de stad die niet de hoofdzetel is een tweede zetel. Alle bondsministers hebben daarom ook een werkplek in de bondshoofdstad. Delen van de bondsministeries bevinden zich net als voorheen in de vroegere bondshoofdstad (nuBondsstad)Bonn. De meerderheid van de ambtenaren, ongeveer 9.000 personen, werken in Bonn. Meer dan 140 ambassades met hun diplomatieke vertegenwoordigers hebben hun zetel in Berlijn.[23]
Bestuurlijk is Berlijn verdeeld intwaalf districten (zie het hoofdstukStadsindeling); voor 1 januari 2001 waren het er 23. Ieder district heeft een eigen bestuur (Bezirksamt), dat gevormd wordt door een burgemeester (Bezirksbürgermeister) en vijf raadsleden. Dit bestuur wordt gekozen door de 55 leden van deBezirksverordnetenversammlung, die op haar beurt rechtstreeks door de bevolking wordt gekozen. De burgemeesters van de districten vormen deRat der Bürgermeister, waarvan de Regierender Bürgermeister voorzitter is. Deze raad adviseert de senaat.
De uitgaven van de deelstaat Berlijn bedragen jaarlijks circa 20 miljard. De deelstaat heeft na de eeuwwisseling enorme schulden opgebouwd. In 2011 werd een top bereikt van 62,91 miljard euro, maar sindsdien daalt de schuld.[25]
Berlijn onderhoudt relaties met steden verspreid over de wereld.[26] Deze partnerschappen werden voornamelijk kort voor en na de hereniging in 1990 gesloten. Doel van deze stedenverbindingen is het versterken van de Berlijnse economie en wetenschap met andereglobal cities.[26] Daarnaast bevordert men het cultuuraanbod en -uitwisseling.
Er zijn verscheidene grote winkelconcentraties in Berlijn, zoals de bekende Kurfürstendamm. Iets ten oosten van de Kurfürstendamm bevindt zich hetKaufhaus des Westens (KaDeWe). Aan de Friedrichstraße bevinden zich hetQuartier 206 en deGaleries Lafayette.
Berlijn wordt ontsloten door deringwegA10, die een lengte van 196 km heeft en grotendeels door de staat Brandenburg loopt. Ook binnen de A10 liggen enkele snelwegen, waaronder de 22 km langeBerliner Stadtring (A100), die als een halve, onvoltooide ring om de stadskern ligt. Sinds 2008 is in delen van de Berlijnse binnenstad eenmilieusticker verplicht.
Het in 2006 geopendeBerlin Hauptbahnhof is het centraal gelegen station van de stad en het grootstekruisingsstation van Europa. Berlijn beschikt over snelle treinverbindingen met de belangrijkste steden van Duitsland en verscheidene andere grote Europese steden.
Berlijn heeft sinds 2020 een enkele luchthaven.Flughafen Berlin Brandenburg (BER) werd gebouwd op het grondgebied van de gemeenteSchönefeld, ten zuidoosten van de stad. De nieuwe luchthaven is aangelegd direct ten zuiden van de voormalige luchthavenBerlin-Schönefeld, bij de opening op 31 oktober 2020 omgebouwd tot Terminal 5 van deze nieuwe luchthaven. De opening van BER betekende de sluiting vanTegel, dicht tegen de noordwestelijke wijken van de stad. De oorspronkelijk derde luchthaven van de stad,Tempelhof, werd op 31 oktober 2008 gesloten.
Berlijn is op cultureel vlak een van de meest bruisende steden van Europa. Ook geldt het als een van de grootste wetenschappelijke centra. Berlijn is een stad die een grote aantrekkingskracht heeft op kunstenaars. Inmiddels wonen er zo'n tienduizend, uit alle landen van de wereld.
Berlijn telt ongeveer 2000 sportverenigingen, met in totaal rond de 550.000 actieve leden in de breedtesport.[27] In 2010 komen er daarvan zo'n 145 verenigingen op het hoogste of een na hoogste niveau in Duitsland uit.[28]
Sinds 1891 worden ervoetbalcompetities in Berlijn georganiseerd. De eerste grote competitie was de competitie die door deBerlijnse voetbalbond georganiseerd werd. Tot 1963 speelden de clubs uit Berlijn in een eigen competitie als hoogste klasse, waardoor er zeer veel clubs zijn die een rijke geschiedenis hebben, maar door de vele competitiehervormingen inmiddels zijn weggezakt naar lagere reeksen.
DeEisbären Berlin enALBA Berlin komen uit in de hoogste competitie in hetijshockey respectievelijkbasketbal. Berlijn was in 1930 gastheer van hetWK ijshockey. Verder is de hoofdstad met drie clubs vertegenwoordigd in de volleybal-Bundesliga enwaterpoloteamWasserfreunde Spandau 04 is sinds 1979 bijna opeenvolgend landskampioen geworden. De handballers vanFüchse Berlin wisten in 2007 te promoveren naar de Bundesliga.
HetOlympiastadion heeft een capaciteit van bijna 75.000 plaatsen en was in 2006 de plaats waar de finale van hetWK Voetbal en in 2024 van hetEK Voetbal werd georganiseerd. Ook vindt er jaarlijks de finale van deDFB-Pokal plaats. HetSportforum Hohenschönhausen is een overdekt 400 meter-ijsbaan in Berlijn. Met deze ijsbaan was Berlijn meermaals gastheer van grote kampioenschappen. Zo werd er geschaatst voor de wereldtitels allround in 1993 (alleen vrouwen), 2008 en 2016, de wereldtitels sprint in 1998 en wereld afstandstitels in 2003.
In Berlijn wordt deMarathon van Berlijn gehouden. Eveneens ieder vindt in de stad deISTAF plaats. Deze belangrijke atletiekwedstrijd is onderdeel van deIAAF Diamond League. Tijdens de winterperiode kent Berlijn ook een belangrijk indoor atletiek evnement genaamd ISTAF INDOOR. Dit vindt plaats in de Mercedes-Benz Arena. In2009 vonden bovendien dewereldkampioenschappen atletiek plaats in Berlijn. In 1931 werden deOlympische Zomerspelen van 1936 aan de stad toebedeeld.
Op 1 en 2 juli 1987 was de start van wielerkoersRonde van Frankrijk in West-Berlijn. Dit is sindsdien het meest oostelijke punt waar de wielerwedstrijd ooit is geweest.
Berlijn is de vestigingslocatie van meerdere regionale en landelijke omroeporganisaties. Naast televisiezenders, alsWelt en TV Berlin, bevindt er zich in Berlijn een groot aantal commerciële radiozenders. Ook de publieke omroepRBB heeft een vestiging in Berlijn;Deutsche Welle enDeutschlandradio hebben in de stad een nevenstudio. De politieke betekenis als hoofdstad betekent ook dat de meeste bovenregionale zenders alsDas Erste,ZDF enRTL er hunHoofdstadstudio hebben.
In Berlijn hebben het landelijk belangrijkeSpringer-Verlag en het regionaleBerliner Verlag hun kantoor. In geen enkele andere Duitse stad verschijnen meer dagbladen. Bovenregionale dagbladen zijn de boulevardkrantBild en de abonnementskranten het links-liberaletaz, het conservatieveDie Welt, hetNeues Deutschland van de politieke partijDie Linke en het socialistischeJunge Welt. Met de rechts-conservatieveJunge Freiheit, de linksburgerlijke der Freitag en het linkse Jungle World verschijnen drie kleine bovenregionale weekbladen.
Dagelijks verschijnende lokale abonnementsdagbladen zijn deBerliner Zeitung, deBerliner Morgenpost alsookDer Tagesspiegel. Buiten dat zijn er in Berlijn de lokale boulevardkranten B.Z. en Berliner Kurier. Verder verschijnen verschillende advertentiebladen als Berliner Woche, het Berliner Abendblatt, en stadsmagazines als Tip, het 030 Magazin en Ex-Berliner.
Berlijn bezit een hoge concentratie vanwetenschaps- enonderzoeksinstellingen. In de stad studeren aan in totaal 31 universiteiten en hogescholen, waaronder vierkunstacademies, rond 160.000 studenten, waarvan zo'n 16% uit het buitenland afkomstig is.[29] Aan de vier Berlijnse universiteiten staan samen ongeveer 115.000 studenten ingeschreven (stand wintersemester 2021/2022).
Microcamera vanFraunhofer-Institut für Offene Kommunikationssysteme
De medische faculteit van de Vrije Universiteit en de Humboldtuniversiteit werden in 2003 samengevoegd totCharité. Sindsdien is deze met vier standplaatsen Europa's grootste medische faculteit.
Jaarlijks wordt rond € 1,8 miljard publieke stimuleringsmiddelen in wetenschap en onderzoek geïnvesteerd, meer dan 13 procent van depatentaanvragen van de wetenschap in Duitsland komen uit Berlijn. Meer dan 60.000 mensen studeren, onderzoeken en werken aan een van de 70 publiek gefinancierde onderzoeksinstellingen (2019). Ook de grote nationale onderzoeksorganisatiesFraunhofer-Gesellschaft,Helmholtz-Gemeinschaft, Leibniz-GemeinschaftenMax-Planck-Gesellschaft zijn met meerdere instituten aanwezig. Daarnaast hebben verschillende bondsministeries in totaal acht onderzoeksinstellingen. De meeste wetenschappelijke instellingen concentreren zich in de standplaatsenBuch,Charlottenburg,Dahlem,Mitte enWissenschafts- und Wirtschaftsstandort Adlershof (WISTA) inAdlershof.
↑Berner, Elisabeth, "Niederdeutsch – Brandenburgisch – Berlinisch – Standardsprache: Entwicklungstendenzen im regionalen Varietätengefüge", in Siehr, K.H.; Berner, E. (2009)Sprachwandel und Entwicklungstendenzen als Themen im Deutschunterricht, p. 121-104, Universitätsverlag Potsdam, 2009
.svg)
.svg)
.svg)
_(24005317167).jpg)
_at_2017_Berlin_ePrix.jpg)
_-_geo.hlipp.de_-_35927.jpg)
.svg)
.svg)
