Eenbanaan is een langwerpige, licht gebogenvrucht, die afkomstig is van debananenplant.
Eenbananenplant of 'bananenboom' is 's werelds grootstekruid en niet eenboom. Volgens de tuinbouwkundige definitie wordt de banaan echter tot degroenten gerekend. Volgens de culinaire definitie is het echter een vrucht, omdat de banaan als nagerecht wordt gegeten, dan wel als tussendoortje.
Naam
In Suriname spreekt men vanbacove als het om de vrucht gaat die rechtstreeks uit de schil gegeten kan worden en vanbanaan als het om groene bakbananen gaat. In Indische gerechten wordt de banaan meestalpisang genoemd, hetMaleise woord voor de vrucht. Ook hetAfrikaans kent dat woord, maar dan gespeld alspiesang.
Herkomst en productie
De banaan komt oorspronkelijk uitAzië maar wordt anno 2022 in ongeveer 130 landen geteeld, en de globale jaarlijkse productie is ongeveer 120 miljoenton.[1] Er bestaan in de wereld ongeveer 2.000 variëteiten. Dertig procent van de wereldproductie komt van de Cavendish of 'Chiquitabanaan'. Deze is zo goed als de enige variant die in de Lage Landen in de winkels ligt. Deze bananen worden gekweekt op grote plantages, waardagloners en vaakmigranten het werk opknappen. Van de prijs die de consument betaalt voor een banaan gaat ongeveer 5 tot 9 procent naar hen, terwijl de supermarkt zo'n 36 tot 43 procent opstrijkt.[2]
Karakteristieken van de vrucht
Een gewone dessertbanaan heeft een dikke schil die eenvoudig van het vruchtvlees loslaat en daardoor met de hand gepeld kan worden. De vrucht zoals die in Europa gegeten wordt is meestal geel, in de vorm van een circa 20 cm lange en 3 cm dikke ronde staaf die een beetje gebogen is en dunner aan de uiteinden.
Er zijn verschillende typen bananen: inNederland is de meest gebruikte banaan een vrucht van hetrasGiant Cavendish, met name van de kloonValery, die vers kan worden gegeten. Maar in veel tropische landen worden bananen gebruikt die eerst moeten worden gebakken en die zo in maaltijden worden verwerkt.
Van banaan wordt ook een groene alcoholische drank gemaakt, genaamdPisang Ambon.
Van bepaalde bananen kunnen ook chips worden gemaakt, de zogenoemdebananenchips.
Groei
Bananen (de planten) groeien in tropische landen waar de temperatuur niet onder de 10 °C komt. Onder normale omstandigheden duurt het ongeveer zeven maanden voordat er geoogst kan worden.
Bananen (de vruchten) groeien in een tros van wel 50 kg aan een bananenplant. Bananen krijgen hun kromme vorm doordat de bloemtros wegens de zwaartekracht naar beneden gaat hangen, terwijl de vruchten naar boven blijven groeien (geotropie). Alle bananen in zo'n tros zijn tegelijk rijp, en ze zijn rijp niet lang houdbaar. Daarom worden de bananen voor export naar andere landen onrijp geoogst. Ze worden verpakt in dozen waarin trossen zitten van ongeveer 18 kilo. Binnen 48 uur na het oogsten worden de bananen in gekoelde schepen geladen en in 2-4 weken naar Europa gebracht.
Tijdens het rijpingsproces scheidt de banaan natuurlijkethyleen af. Om het rijpingsproces te versnellen, worden bananen inrijperijen enige tijd blootgesteld aan extern ethyleen, waardoor het rijpingsproces van de bananen gestart dan wel versneld wordt. Na ongeveer een week kunnen ze dan naar de winkel. Na enige tijd krijgt de schil zwarte plekken en wordt de vrucht zelf erg zacht.
Tijdens de rijping wordtzetmeel omgezet insuiker. In onrijpe bananen zit 20 keer zoveel zetmeel als suiker en aan het eind van de rijping is dat omgekeerd waardoor de banaan een zoete smaak krijgt.
De onder aan de tros zittendebloemen zijn eetbaar en hebben en ietwat wrange en licht zoete smaak. De bloemen worden in sommige landen inAzië rauw gegeten.
Transport
Bananentransport inTanzaniaBioscoopjournaal uit 1946. In deRotterdamse haven arriveert het schip "Duala" met een lading bananen. Deze zijn bestemd voor kinderen en zieken. Vanwege een staking van de havenarbeiders worden ze gelost door vrijwilligers en soldaten, en overgeladen in goederenwagons van Fyffes.
Bananen worden groen geplukt. Ze worden gewassen, en omdat het kwetsbare vruchten zijn, verpakt in multifunctionele, stevige, kartonnenbananendozen. De dozen worden op pallets of in containers geplaatst. Tussen de oogst en consumptie van de banaan ligt ongeveer 30 tot 40 dagen. Het transport vindt plaats inkoelschepen ofkoelcontainers.
Debananenspin (Phoneutria nigriventer) komt nog weleens voor in aanvoerhavens zoalsRotterdam omdat ze meekomen tussen de bananentrossen. Het zijn zeer giftige, bruinekamspinnen (Ctenidae). Ze eten geen bananen maar deinsecten envogels die erop afkomen.
Kunstmatig gecontroleerd rijpingsproces
Aangekomen in de haven worden de bananen naar de verschillende rijperijen gebracht. In deze rijperijen worden de bananen in gasdichte cellen geplaatst.
Afhankelijk van de verkoopdatum van de bananen wordt er door de rijper een rijpingsschema gemaakt. De meeste rijpers prefereren om eerst de bananen te egaliseren zodat de temperatuur in de hele partij gelijk is. Als dat goed is wordt de daadwerkelijke rijping gestart door ethyleengas in de cel te spuiten. De bananen hebben op dat moment een gemiddelde temperatuur van 16,0 °C (afhankelijk van het aantal dagen dat de rijping moet duren).
Over het algemeen blijven de bananen 24 uur onder gas. De deur wordt vergrendeld zodat niemand naar binnen kan, omdat er geen zuurstof in de cel meer over is doordat de bananen bij het rijpen de zuurstof verbruiken. Na deze 24 uur wordt de cel weer belucht om de overgebleven gassen af te voeren en om verse zuurstof in de cel te krijgen. Al naargelang de duur van het programma wordt de temperatuur geregeld. Hoe langer het programma hoe lager de temperatuur. De banaan zal tijdens het rijpen warmte ontwikkelen. Op dit moment gaat de cel koelen om de warmte uit de banaan af te voeren. Dit gebeurt geleidelijk. Op deze manier wordt de banaan geremd in het rijpingsproces.
De bananen worden opgeleverd in de kleur zoals de klant wenst. Meestal is dit rond de kleur3,5 (geel met aan de uiteinden iets groener).Om alle bananen in de dozen dezelfde kleur en temperatuur te laten krijgen wordt er gebruikgemaakt van geforceerde koeling. De luchtstroom wordt zo geleid dat de lucht alleen door de van gaten voorziene bananendozen heen kan.
Er zijn geautomatiseerde systemen beschikbaar om het rijpingsproces te sturen en te bewaken. De meeste systemen zijn voorzien van alarmen en logdata om de rijper controle te geven over het proces. Vaak kan de leverancier van de rijpinstallatie op afstand hulp bieden en of storingen oplossen. In een cel staan gemiddeld 24 pallets bananen, maar er zijn ook grotere en kleinere cellen. Op iedere pallet staan 6 (aantal per laag) x 8 (aantal lagen) = 48 dozen, in het totaal 1152 dozen. Elke doos bevat ongeveer 18 kg bananen, dat zijn in het totaal 20.736 kg bananen.
Verwerking in voedingsmiddelen
De meeste bananen worden onbewerkt gegeten. De prijs van bananen hangt af van de vraag- en aanbodverhoudingen, de kwaliteit en de beschikbaarheid van alternatief fruit. In Europa liggen de prijzen in de eerste helft van het kalenderjaar gemiddeld hoger dan in de tweede helft omdat in de zomer veel ander fruit beschikbaar komt waardoor de vraag naar bananen afneemt.
Bananen worden ook in vele levensmiddelen verwerkt.Pisang goreng bijvoorbeeld is een zoet gerecht met gebakken banaan. In detoko kan men gezoete en gedroogde gebakken banaan kopen (bananenchips ofkerupuk pisang). Bakbananen zijn beter geschikt zijn voor het opbakken dan de gebruikelijke bananen die in de groentewinkel worden verkocht.Pisang Ambon is eenlikeur met deels de smaak van bananen. Er bestaat ookbananenbier. Het van oorsprong Amerikaansebananenbrood wordt eveneens bereid met bananen.
Voedingswaarde van banaan voor verse consumptie
Een gemiddelde banaan weegt ongeveer 150 gram. 100 gram verse banaan bevat 88 - 116 kilocalorieën en ongeveer:
De wilde voorouder van de banaan kwam voor in een groot gebied dat zich uitstrekte vanIndia over Zuidoost-Azië enIndonesië totNieuw-Guinea. Er zijn aanwijzingen dat de banaan reeds 11.000 jaar geleden in het laatstgenoemde gebied werd gecultiveerd.
Waarschijnlijk hebben Indonesische kolonisten die zich aan de kust vanOost-Afrika, op deComoren en opMadagaskar vestigden, de banaan omstreeks het begin van onze jaartelling naar Oost-Afrika gebracht. Van daaruit verspreidde de bananenteelt zich in enkele eeuwen over een groot deel van Afrika. In hettropisch regenwoud was de banaan productiever dan de meeste andere landbouwgewassen.
De Spanjaarden en Portugezen leerden de banaan aan de westkust van Afrika kennen. Deze Europeanen brachten de bananenteelt over naar Midden-Amerika.
De benaming 'banaan' is afgeleid vanbana(a)na uit hetWolof[5], in Indonesië wordt ze 'pisang' genoemd.
Productie, export en import
De bananenplant wordt geteeld rondom de evenaar in:
Wereldwijd steeg de productie van bananen van 69 miljoen ton in 2000-2002 naar 116 miljoen ton in 2017-2019. De vijf grootste bananenproducerende landen zijn India, Volksrepubliek China, Indonesië, Brazilië en Ecuador.[6] Deze landen zijn samen goed voor circa 50% van de globale bananenproductie, waarbij India met 30 miljoen ton in 2018 veruit de grootste was.
De belangrijkste exporteurs zijn Ecuador, Filipijnen, Guatemala, Colombia en Coast Rica. Deze top-5 neemt zo'n 80% van de wereldwijde export voor hun rekening.
De twee belangrijkste importeurs zijn deEuropese Unie en deVerenigde Staten. Samen importeren zij ongeveer de helft van alle bananen. Ander belangrijke importeurs zijn Rusland en Japan. In de Europese Unie ligt de consumptie van bananen op zo'n 13 kilogram per hoofd van de bevolking per jaar.
De samenstelling van het genoom van de soorten binnen de sectie Australimusa is nog niet duidelijk en wordt daarom voorlopig aangegeven met Fe’i.
Geteelde rassen
Genoomsamenstelling
Schema met het mogelijke ontstaan van de eetbanaan.
Eengenoom bestaat bij een diploïde plant uit een aantal van 2n-chromosomen. Het genoom bevat al het erfelijke materiaal van een plant. Hoe hoger deploïdiegraad, des te meer chromosomen en des te groter zijn in het algemeen devruchten. De wildeplanten zijn meestaldiploïde, hebben weinig vruchtvlees en bevatten veel harde zaden. Eetbare bananen zouden onder andere ontstaan zijn uit de Chinese banaan en de meelbanaan door het optreden van vruchtvorming zonder bestuiving (parthenocarpie) en abnormalemeiose (zie afbeelding). Binnen de sectie Eumusa zijn er van de soortMusa acuminata
Giant Cavendish is nu de meest geteelde banaan voor export. Met name dekloon Valery (Robusta) door betere resistentie tegen dePanamaziekte en beter bestand tegen harde wind.
synoniemen: Cavendishbanaan, Mons Mari, Williams (Noord-Zuid Wales), Pedda Pacha Arati, Grand Nain, Giant Governer, Harichhal, Borjahaji, Bongali Johaji (India), Beijiaw (China), Chinese Cavendish, Pisang buai (Maleisië), Honchuchu
Red
synoniemen: Chenkadali, Lalkel
Red Dacca
synoniemen:Rode banaan, Cubabanaan, Venkadali, Green Red, Pisang raja udang (Maleisië), Morado, Klue nak (Thailand)
Ambon Putih
synoniemen: Pisang Ambon Putih (Maleisië, Indonesië) Kluai Hom Dek Mai (Thailand), Ambon (Filipijnen), Pisang Embun
Ibota
Orotava
Rio
Robusta
synoniemen: Poyobanaan, Robustabanaan, Tall Mons Mari, Saina, Poyo,Valery, Congo
Lacatan
synoniemen: Monte Cristo, Pisang Mosak Hijau, Giant Fig
synoniemen: Papayabanaan, Cardaba (Filipijnen), Kluai Hin (Thailand)
Pelipita
Ney Mannan
Peyan
Bagnar
synoniem: Bhos
Batissa
Pelipeta
Cardaba
Muthia
Maqueno
Burro CEMSA
Blue Java
Genoomtype ABBB
Tiparot
synoniemen: Pisang abu Siam (Maleisië), Pisang batu (Maleisië), Balongkaue (Filipijnen), Kluai pli hai (Thailand), Kluai sangkivo (Thailand)
Genoomtype BBB
Genoomtype BBB:bakbanaan
Saba (Filipijnen)
synoniemen: Cardaba (Filipijnen), Kluai Hin (Thailand), Pisang Nipal (Maleisië)
Cardaba
Bhimkel
Pisang Kepok
Pisang Nepah
Pisang Nipah Kluaittin
Attiakol
Gubao
Genoomtype AABB
Genoomtype AABB:verse consumptie
Goldfinger
Kalamagol
'Laknau der'
Kalamagol
Genoomtype AT
Genoomtype AT
Umbubu
Genoomtype AAT
Genoomtype AAT
Karoina
Mayalopa
Sar
Genoomtype ABBT
Genoomtype ABBT
Yawa 2
Giant Kalapua
Genoomtype AS
Ato
Kokor
Ungota
Vunamami
Genoomtype Fe’i
Genoomtype Fe’i
Menei
Rimina
Utafan
Wain
Airori
Trivia
In dejaren zestig staken in de Verenigde Staten geruchten de kop op dat de bananenschil alsdrugs gebruikt kon worden. Deze 'Bananadine-hoax' werd door meerdere muzikanten als onderwerp gebruikt.
In november 2021 werden een vijftientalSyrische vluchtelingen in Turkije opgepakt omdat ze in videofilmpjes bananen hadden gegeten, als ludiek protest tegen negatieve opmerkingen over hen op een Turkse zender ("Ik [Turk] kan niet eens een banaan eten, maar jullie [Syriërs] kopen kilo’s bananen").[8]
