Attis (Oudgrieks:Ἄτυς / Átys,Ἄτις / Átis,Ἄττις / Áttis,Ἄττης / Áttês ofἌττιν / Áttin) is een van oorsprongFrygische god, metgezel van de godinCybele, van wie hij beurtelings zoon en minnaar is, of geboren uit de moedermaagdNana. Hij kan vergeleken worden metAdonis, metgezel vanAphrodite-Astarte, of metTammuz, metgezel vanIshtar. Zijnmysteriecultus heeft zich verspreid over hetoude Griekenland, en vervolgens over heel hetImperium Romanum.
In de Frygische versie van de mythe schonkZeus het leven aan dehermafrodietAgditis terwijl hij masturbeerde op Cybele — of, afhankelijk van de versie, zijn sperma morste op de grond tijdens zijn slaap. Bevreesd voor zijn macht, ontmanden de goden Agditis; uit het bloed werd deamandelboom geboren.Nana, dochter van de stroomgodSangarios, plukte een vrucht van de boom en hield die tegen zich aan, waardoor ze zwanger werd. Ze baarde een jongetje, Attis, dat werd overgeleverd aan het lot. Opgevoed door wilde schapen werd Attis, die als schaapherder leefde inAnatolië, een jongeman van een zo grote schoonheid dat Cybele-Agditis, toen ze hem zag in het veld op hem verliefd werd. De jongeling zwoer trouw aan de goddelijke vrouw, maar al spoedig viel zijn oog op een aardig jong meisje, de dochter van de koning vanPessinos, met wie hij verloofd raakte — of, afhankelijk van de versie, hij verloor zijn maagdelijkheid in de armen van een stervelinge. Woedend sloeg Cybele-Agditis Attis met gekheid, waarop hij naar de berg Didyma ging, waar hij onder eenpijnboom ging zitten en zich ontmande. Daar vond Cybele hem, dood, want de wond had zich niet meer willen sluiten. Een kille wind stak op, de bomen lieten hun bladeren vallen, de dieren kropen in hun holen en donkere wolken pakten zich samen toen de godin haar geliefde te ruste legde in een rotsgraf. Uit het bloed van Attis ontstond de altijdgroenenaaldboom en ook het viooltje was aan hem gewijd, als eerste bode van de jongelente. Maar zie, op de25 maart was er licht in het graf. Attis was herrezen.
In de Lydische versie is Attis eeneunuch van deMagna Mater en zoon van de Frygische koningKalaos, die inLydië de cultus van Cybele invoerde. Zeus, die jaloers was op de jongeman, stuurde eeneverzwijn dat Attis doodde.Herodotus leverde een gehistoriseerde versie van deze mythe in zijnHistoriën waarbij hijAtys (sic) ziet als de zoon van koningCroesus, die per ongeluk gedood werd doorAdrastus, een gast van zijn vader, tijdens de jacht op een wild zwijn. Dit is echter zeer omstreden,[bron?] omdat de link met de cultus van Attis volledig ontbreekt. Herodotus maakt geen melding van Cybele: Atys is een menselijke zoon van Croesus die in een jachtpartij om het leven komt.
De cultus van Attis werd inKlein-Azië, Noord-Griekenland (vanaf de3e eeuw v.Chr.), in het bijzonder inMacedonië, en vervolgens ook te Rome populair. Hij is vooral in zijn Romeinse vorm in het Nederlands bekend: de cultus van Cybele en haarparedros werd in204 v.Chr. in hetoude Rome ingevoerd, op grond van een profetie in deSibyllijnse boeken.
Onder de regering vanClaudius werden de voornaamste festiviteiten gevierd bij het begin van delente waarbij de legende werd uitgebeeld. Een optochtkannophoroi (« riet-dragers ») ging hieraan vooraf. Op deequinox werd een naaldboom omgehakt en naar het heiligdom van Cybele op dePalatijn gevoerd door het broederschap vandendrophoroi (« boom-dragers »): ingepakt zoals een lijk, verbeeldde het Attis' dood. De volgende dag, een dag van droefheid enonthouding, vastten en huilden de gelovigen. De priesters ofGalli geselden zichzelf en sneden zichzelf, en deneofieten, ontmanden zich op hun beurt ritueel met een snijsteen. Na een nacht, waarin ze geacht werden zich in eenhieros gamos te verenigingen met de godin, zoals Attis, barstte een uitgelaten vrolijkheid uit, waarbij men zich verkleedde en banketten hield. Na drie dagen ontstaken die priesters van Cybele, die zich in navolging van de herrezen heer ontmand hadden, een licht in het graf en gaven het door, roepende 'Hij leeft'.
In de cultus van Cybele en Attis werd het lijk van de jongeman door rouwenden door de straten gedragen en ter ruste gelegd.
Nog altijd is dat het paasgebruik in Zuid-Italië enGriekenland.
![Attis en zijn attributen: Frygische muts en anaxyride[1] (Rheinisches Landesmuseum Trier)](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fnl.wikipedia.org%2fwiki%2fBestand%3aAttis.jpg)
![Bronzen Attisbeeldje uit Tongeren met herdersstaf (linkerhand) en haas (rechterhand), 75-150 na Chr. (Gallo-Romeins Museum, Tongeren)[2]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fnl.wikipedia.org%2fwiki%2fBestand%3aFigurine_van_Attis_in_brons%2c_75_tot_150_NC%2c_vindplaats-_Tongeren%2c_Kielenstraat%2c_1992%2c_collectie_Gallo-Romeins_Museum_Tongeren%2c_TO92-020-093_(cropped).jpg)
